Microsoft Word Kasbiy psixologiya Yulchiyeva Z

I. Kasbiy psixologiya fanining predmeti, mazmuni va mohiyati
Reja: 
1. Kasbiy psixologiya fanining shakllanish tarixi, predmeti, maqsadi va vazifalari. 
2. Kasbiy psixologiyaning boshqa fanlar bilan bog’liqligi. 
3. Kasbiy psixologiya mutaxassislik fani sifatida. 
4. Kasbiy psixologiya fanining vazifalari. 
 
1. Kasbiy psixologiya fanining shakllanish tarixi, predmeti, maqsadi va 
vazifalari. 
Iqtisodiyotning jadal rivojlanishi, mutaxassislarning kasbiy sifatlari va 
shaxsiy salohiyatiga talablarning yuqoriligi, shaxs hayot faoliyatining turli 
sohalarida psixologik fanlar ma’lumotlaridan keng qamrovli foydalanishni talab 
etmoqda. Hozirgi kunda ko’pgina insonlar o’z kasbiy faoliyatlarini hayotiy 
muvaffaqiyatga erishish uchun shaxsiy shakllanishning asosi deb tushunib, 
psixologik qo’llab-quvvatlanishga ehtiyojlari mavjudligini tan olmoqdalar. O’z 
kasbining bilimdoni bo’lish uchun nafakat texnik fanlarni, balki shaxslarning 
ruhiy holati va kechinmalarini ham yaxshi bilish kerak bo’ladi. Bu esa har bir 
xodimdan psixologiya ilmining sir-asrorlaridan xabardor bo’lish va shu asosda 
qonuniy xatti-harakatlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Har qanday inson 
kundalik hayotida odamlar bilan uchrashib, muloqotga kirishar ekan, u o’zining 
bosiq yoki qiziqqon, beparvo yoki qiziquvchan, mehribon yoki bag’ritosh, 
jahldor yoki bosiq va hokazolardan iborat ichki va tashqi ruhiy olamini namoyon 
qiladi. Bu ruhiy holatlar ongli va ongsiz tarzda namoyon bo’ladi. Ana shu 
holatlarning barchasi insonning psixikasini tashkil qiladi. Inson psixikasi moddiy 
va ma’naviy borliqdagi narsa va hodisalarni jonli aks etuvchi murakkab jarayon 
bo’lib, u uzoq davom etgan fiziologik rivoji uyg’unligining mahsuli 
hisoblanadi. 
Psixika – yuqori darajada tashkil topgan materiyaning tizimli xossasi 
(xususiyati), sub’ekt tomonidan ob’ektiv borliqni faol aks ettirish, mazkur borliq 
manzaralarini sub’ekt o’zidan uzoqlashtirmay ifodalashi, xuddi shu asnoda o’z 

---

6 
xulqi va faoliyatini shaxsan boshqarishdir. Psixikada o’tmishning, hozirgi davr 
va kelgusi zamonning hodisalari ifodalangan, tartibga solingan
1
. Psixikaning 
asosiy vazifalari – aks ettirish – munosabat va xulq atvroni boshqarish –nazorat 
etishdir. Ruxiyatning namoyon bo’lish shakllari va ularning o’zaro bog’liqligi 
ruxiy (bilish) jarayonlar (sezgi, idrok, xotira, tafakkur, xayol, nutq va diqqat), 
ruxiy holatlar (hissiyot, emotsiya, bardamlik, tetiklik, qiziquvchanlik, 
hayratlanish, ishonchlilik, ijodiy ruhlanish), shaxs xususiyatlari (yo’nalishlar, 
temperament, xarakter, qobiliyat, iqtidor, aqliy salohiyat, xulq motivatsiyasi, ish 
uslubi, mas’uliyat)da kuzatiladi. 
Psixologiya – psixikaning kelib chiqishi, rivojlanish qonuniyatlari, 
shuningdek insondagi onglilik va ong osti fenomenlarining xilma-xil 
ko’rinishlarini o’rganuvchi fan. Psixologiya yunoncha “psyche” va “logos” 
so’zidan olingan bo’lib, «jon», «ruh» haqidagi fan, ta’limot degan ma’noni 
anglatadi. Hozirgi davr ilmida «jon» tushunchasi o’rniga «psixika» atamasini 
qo’llash qabul qilingan. Chunki lingvistik nuqtai nazardan «jon», «psixika» 
tushunchalari aynan bir ma’noni bildiradi. Lekin «psixika» atamasi bugungi 
kunda «jon»ga nisbatan kengroq ma’noga, ko’lamga ega bo’lib, inson 
ruhiyatining ham ko’zga ko’rinuvchi, ham ko’zga ko’rinmas tomonlarini o’zida 
aks ettiradi. Psixologiya fanining o’rganadigan sohasiga psixika, ong va 
ongsizlik, shaxs va uning faolligi kirsa, uning predmetini ana shu ob’ekt 
haqidagi muayyan bilimlar tashkil qiladi (Ob’ekt – kishilarning diqqatini o’ziga 
tortadigan moddiy va ma’naviy borliq. Predmet – moddiy va ma’naviy borliq 
haqidagi bilimlar). 
Psixologiya fani: umumiy psixologiya, ijtimoiy psixologiya, pedagogik 
psixologiya, zoopsixologiya, yosh davrlari psixologiyasi, muhandislik 
psixologiyasi, yuridik psixologiya, harbiy psixologiya, tibbiyot psixologiyasi, 
savdo psixologiyasi kabi tarmoqlarga bo’linadi. Bunda: 
– 
umumiy psixologiya psixik faoliyatning umumiy qonuniyatlari va 
ularning o’ziga xos jihatlarini o’rganadigan maxsus soha hisoblanadi; 
1