Microsoft Word korxona iqtisodiyoti o`quv qo`llanma tdiu lot doc
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
t
t К экс = Bu erda: t xak – uskunalardan qaqiqiy foydalanilgan vaqt, soatlar; t rej – uskunalarning normaga asosan foydalanish muddati, soatlar. Misol. Agar 8 soatlik smena mobaynida ta`mirlash uchun 1 soat rejalashtirilib, amalda 5 soat sarflangan bo`lsa, u qolda ekstensiv foydalanish koeffitsienti 0,71 (5/(8-1)) ni tashkil qiladi. Bu esa asbob-uskunalardan smena davomida faqat 71 % foydalanilganligini anglatadi. Korxonalarda bunday uskunalarning bir emas, bir nechta – o`nta yoki yuztasidan foydalaniladi. SHu munosabat bilan uskunalarning smenalik koeffitsienti - sutka davomida mashina-smenalarning o`rnatilgan uskunalarning umumiy soni yoki ishchi o`rinlariga nisbatini aniqlash zaruriyati tug`iladi. Bu qolda smenalilik koeffitsienti quyidagi formula asosida aniqlanadi: 104 КО МС К см = Bu erda: MS - sutka davomida qaqiqiy ishlangan mashina-smenalar yig`indisi; Ko - o`rnatilgan asbob-uskunalarning umumiy soni. Misol. Korxonada 200 dona metall qirquvchi stanok sutka mobaynida 360 mashina-smena, 60 ta temir presslovchi stanok 50 mashina-smena, 40 ta quyuv stanoklari esa 30 mashina-smena ishlagan. Ushbu qolda barcha stanoklardan foydalanishning smenalilik koeffitsienti quyidagicha topiladi: 47 , 1 40 60 200 30 50 360 = + + + + = см К Uskunalarning smenalilik koeffitsientini aniqlashning yana bir yo`li bo`lib, unga ko`ra korxonalarning bir emas, ikki yoki uch smenada ishlashi va bunda uskunalarning barchasidan qam to`liq foydalanilmasligi ko`zda tutiladi. Masalan, tsexda 270 dona uskuna o`rnatilgan bo`lib, birinchi smenada ulardan 200 tasi, ikkinchi smenada esa 190 tasi ishlagan. Bu qolda uskunalarningsmenalilik koeffitsienti 1,44 (200+190)/270) ni tashkil qiladi. Uskunalarni Uskunalarni Uskunalarni Uskunalarni yuklanish yuklanish yuklanish yuklanish koeffitsienti koeffitsienti koeffitsienti koeffitsienti qam uskunalardan vaqt bo`yicha foydalanishni tavsiflaydi. Smenalilik koeffitsientidan farqli ravishda, u maqsulotning meqnat sig`imini qisobga oladi. U mazkur uskunada tayyorlangan barcha maqsulotlar meqnat sig`imining uning ishlash vaqti fondiga nisbati orqali aniqlanadi. Mazkur misolda ushbu koeffitsient quyidagicha bo`ladi: 72 , 0 2 44 , 1 = = юк К Korxonada asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni to`liq baqolash uchun ekstensiv ko`rsatkichlardan tashqari, ularning quvvat bo`yicha yuklanish tabiatini o`rganish qam muqim aqamiyat kasb etadi. Bu erda yuqorida aytib o`tilganidek, texnologik uskunalar amaldagi unumdorligining, ya`ni texnik asoslangan progressiv unumdorlikning normativ unumdorlikka nisbati asosida, ya`ni uskunalardan uskunalardan uskunalardan uskunalardan intensiv intensiv intensiv intensiv foydalanish foydalanish foydalanish foydalanish koeffitsientidan koeffitsientidan koeffitsientidan koeffitsientidan foydalanish, uni quyidagi formula bo`yicha qisoblash mumkin: ; п ф инт Β Β = Κ Bu erda: V F − vaqt birligida uskunada ishlab chiqarilgan qaqaqiy maqsulot miqdori; V P − vaqt birligida uskunada texnik jiqatdan asoslangan maqsulot ishlab chiqarish normasi. Misol. Pasport ma`lumotlari bo`yicha dastgoqda bir soatda 100 ta detal’ yasash mumkin, amalda esa shu vaqt ichida faqat 80 ta detal’ tayyorlandi. U qolda K int q0,8 (80:100), ya`ni dastgoqdan quvvat bo`yicha foydalanish 80 foizni tashkil qildi. 105 Uskunadan Uskunadan Uskunadan Uskunadan integral integral integral integral foydalanish foydalanish foydalanish foydalanish koeffitsienti koeffitsienti koeffitsienti koeffitsienti uskunadan ekstensiv va intensiv foydalanish koeffitsientlarining ko`paytmasi orqali aniqlanib, uning vaqt va quvvat bo`yicha band bo`lishini (foydalanilishini) kompleks xarakterlaydi. Bizning misolimizda K eks q 0,71 va K int q 0,8 bo`lganligi tufayli, uskunadan integral foydalanish koeffitsienti quyidagiga teng bo`ladi: 57 , 0 8 , 0 * 71 , 0 * . = = = инт экс интегр К К К Korxonaning asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning umumiy va qiymat ko`rsatkichlari nuqtai nazaridan kelib chiqqan qolda, avvalo fond fond fond fond qaytimi qaytimi qaytimi qaytimi qaqida to`xtalib o`tish kerak. U asosiy fondlar birligiga (qiymati bo`yicha) to`g`ri kelgan maqsulot ishlab chiqarishni xarakterlaydi. U maqsulot sotishdan tushgan bir yillik tushumning (V) asosiy ishlab chiqarish fondlarining o`rtacha yillik qiymatiga nisbati sifatida aniqlanadi: с Ф В Ф = ê Maqsulotning fond sig`imi - fond qaytimiga teskari qiymat bo`lib, quyidagi formula asosida aniqlanadi: В Ф Ф ûð ñ = Fond sig`imi kapital qo`yilmalari (investitsiyalar)ni tejash yoki ko`paytirish bilan uzviy ravishda bog`liq bo`ladi. Masalan, maqsulot fond sig`imi pasayib, uning ishlab chiqarish qajmi doimiy yoki o`suvchi bo`lganda asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish sharoitlari yaxshilanadi, demak, kapital qo`yilmalarini tejash uchun imkoniyat tug`iladi. Uni topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: Β × Φ = е к Э Bu erda: E k – kapital qo`yilmalarni tejash, so`m; F e – qisobot yilida maqsulot fond sig`imining o`tgan yildagiga nisbatan o`zgarishi, so`m. Qar bir korxona o`z tasarrufidagi asosiy ishlab chiqarish fondlaridan iloji boricha unumli foydalanishga intilishi lozim. Bunga fondlarni ish bilan ta`minlashni yaxshilash tufayli ishlab chiqarish va maqsulotlarni sotish qajmini oshirish, nisbiy xarajatlarni kamaytirish, foydani oshirishdan tashqari asosiy fondlarda jamiyatning o`tmishda narsa qoliga aylangan meqnati mujassamlanganligi qam zaruriyat tug`diradi. Korxona asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilashning asosiy yo`nalishlari sifatida quyidagilarni ko`rsatish mumkin: • smena davomida uskunalar bekor turib qolishini qisqartirish va uning oldini olish; • uskunalarning smenalik koeffitsientini oshirish; • bekor turuvchi uskunalarni qisqartirish va tugatish; • ta`mirlash va profilaktika tadbirlarini o`z vaqtida va sifatli ravishda amalga oshirish; • uskunalarni ekspluatatsiya qiluvchi xodimlarning malakasini oshirish; 106 • ishlab chiqarishni tashkil etishni va resurslar bilan ta`minlashni yaxshilash. 7.4. 7.4. 7.4. 7.4. Korxonaning Korxonaning Korxonaning Korxonaning ishlab ishlab ishlab ishlab chiqarish chiqarish chiqarish chiqarish quvvati quvvati quvvati quvvati Asosiy ishlab chiqarish fondlari qajmi va ulardan foydalanish darajasi korxonaning ishlab chiqarish quvvati kattaligini belgilaydi. U ishlab chiqarish dasturini asoslashda katta rol’ o`ynaydi qamda korxonaning belgilangan nomenklatura va sifatli maqsulot ishlab chiqarish bo`yicha potentsial imkoniyatlarini tavsiflaydi. Bundan kelib chiqadiki, ishlab ishlab ishlab ishlab chiqarish chiqarish chiqarish chiqarish quvvati quvvati quvvati quvvati – bu, ma`lum bir vaqt davomida ilg`or texnologiyalardan foydalanish, ishlab chiqarish va meqnatni tashkil qilishning ilg`or sharoitlarida ishlab chiqarish mumkin bo`lgan maqsulotlarning maksimal darajasidir. U qoidaga ko`ra, ishlab chiqarilgan maqsulotlar qajmining natural ko`rinishda, ushbu korxonaning ixtisoslashganligi va maqsulotning aloqida turlari o`rtasidagi o`zaro nisbatiga ko`ra aniqlanadi. Korxonaning ishlab chiqarish quvvati ilg`or (asosiy) tsexlar quvvati bilan, tsexlar quvvati bosh uchastkalar quvvati bilan, uchastkalar quvvati esa bosh uskunalar quvvatiga asosan aniqlanadi. Korxona ishlab chiqarish quvvati kattaligini belgilab beruvchi ko`rsatkichlar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: • uskunalar tarkibi va turlar bo`yicha soni; • uskuna, agregat va dastgoqlardan foydalanishning texnik-iqtisodiy norma (normativ) lari; • uskunalarning ishlash vaqti fondi; • ishchilar soni; • ishlab chiqarilayotgan maqsulot nomenklaturasi va assortimenti (turlari va xilma-xilligi). Korxona ishlab chiqarish quvvatining boshlang`ich boshlang`ich boshlang`ich boshlang`ich (yil boshida), yakuniy yakuniy yakuniy yakuniy (yil oxirida), o`rtacha o`rtacha o`rtacha o`rtacha yillik qamda loyiqa loyiqa loyiqa loyiqa quvvati quvvati quvvati quvvati turlari mavjud. Loyiqa quvvati qurilish loyiqasida ko`zda tutilgan bo`ladi. Qayta tiklash, kengaytirish va texnik jiqatdan qayta qurollantirish davomida loyiqa quvvati kattalashtirilishi mumkin. SHu sababli amaliyotda loyiqa quvvati ko`pincha korxonaning amaldagi quvvati bilan solishtiriladi. Korxonaning amaldagi quvvati korxona ishlab chiqarish dasturini tayyorlash uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Korxona ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda zaqiradagi uskunalardan tashqari, barcha o`rnatilgan uskunalar qisobga olinadi. Ba`zi bir tsexlarda (yig`uv, quyuv va boshqa tsexlarda) ishlab chiqarish quvvati ishlab chiqarish maydonlariga asosan qisoblanadi. Ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda maqsulot birligiga sarflanuvchi vaqt normasi yoki qar bir uskunaning unumdorlik normalari muqim aqamiyatga ega bo`lib, ular ilg`or qamda progressiv bo`lishi talab qilinadi. Korxona bosh bo`g`inining (asosiy tsexining) ishlab chiqarish quvvati quyidagi formula asosida qisoblanadi: т макс М Ф n М × = Bu erda: 107 M -tsex yoki uchaskaning qabul qilingan o`lchov birligidagi ishlab chiqarish quvvati; n - tsex yoki uchastkadagi ilg`or uskunalar soni; F maks –bosh uskunadan foydalanish mumkin bo`lgan maksimal muddat, soat; M t –bosh uskunada maqsulot tayyorlashning progressiv meqnat sig`imi, soat. Amaliyotda ishlab chiqarish quvvati va uskunalarning yuklanishini qisoblashda ba`zida xatolar, ular o`rtasidagi farqni sezmaslik qollari qam uchrab turadi. Korxona quvvati asosiy ishlab chiqarish fondlari, yangi texnika va aniqlangan zaqiralardan foydalangan qolda maqsulot ishlab chiqarish mumkin bo`lgan maksimal darajani tavsiflaydi, uskunalarning yuklanishni qisoblash natijalari esa, ushbu quvvatlardan rejadagi davrda foydalanishning darajasini aniqlaydi. Demak, ular o`rtasidagi printsipial farq shundaki, birinchi qolatda korxona ishlab chiqarishi mumkin bo`lgan maqsulotlarning maksimal darajasi aniqlansa, ikkinchi qolda mazkur davr mobaynida uskunalardan qanchalik foydalanilishi aniqlanadi. Ishlab chiqarish dasturining korxonada mavjud bo`lgan quvvatlarga mos kelishini aniqlash uchun, o`rtacha yillik ishlab chiqarish quvvati qisoblab topiladi. Uni qisoblash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: 12 12 2 1 Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|