Microsoft Word maruza matn atom

2-сурет.


Vaqti - 2 soat


3- mavzu. Bor postulatlari. Frank-Gerts tajribasi

1. 
   Ma'ruza mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi
   

O'quv mashg'ulotining shakli

Ma'ruza mashg'ulotining rejasi


Talabalar soni: 25-30 nafar Kirish, vizual ma'ruza

1. 
   Bor postulatlari.
   
2. 
   Frank-Gerts tajribasi.
   

. O'quv mashg'ulotining maqsadi: Pedagogika oliy o'quv yurtlari talabalariga Bor postulatlari, Frank-Gerts tajribasi haqida ma'lumot berish.

Pedagogik vazifalar. O quv faoliyatining natijalari:

• 
  Bor postulatlari bilan Talaba.
  

tanishtirish; - Bor postulatlari bilan tanishadi;

• 
  Frank-Gerts tajribasi - Frank-Gerts tajribasi bilan tanishadi. bilan tanishtirish.
  

O'qitish uslubi va texnikasi Vizual ma'ruza, aqliy hujum, bayon qilish,


£



Oqitish vositalari

Oqitish shakli Oqitish shart-sharoiti


Ma'ruzalar matni, axborot texnologiyasi.
Jamoa, guruh

Kompyuter bilan jihozlangan auditoriya


Klassik elektrodinamika qonunlariga asosan biror zaryadlangan zarra qandaydir tezlanish bilan harakatlansa, u ozidan malum chastotali elektromagnit nurlanishni hosil qiladi. Atomning planetar modeliga muvofiq yadro atrofida harakatlanayotgan elektron ham biror tezlanish bilan harakat qiladi. Yuqoridagi qonunlarga asosan elektron ham ozidan nur chiqarishi va ma'lum bir vaqtdan so'ng yadroga qulab tushishi kerak bo'ladi. Lekin bu protsess sodir bo'lmaydi. Uni sodir bo'lmasligini tushuntirish maqsadida 1913 yili Bor o'zining postulatlarini yaratdi. Uning 3 ta postulati bo'lib, ular quyidagicha ta'riflanadi:

1. 
   Har qanday atom va undagi elektronlar ma'lum statsionar holatlarda bo'ladi. Bu holatlarda atom yoki undagi elektronlar ozidan nur chiqarmaydi yoki yutmaydi. Har bir holatga ma'lum bir energiya mos keladi va atom energiyasi diskret energiya qatorini tashkil qiladi.
   
2. 
   Atom yoki undagi elektron ma'lum bir statsionar holatdan boshqasiga o'tganida o'zidan ma'lum chastotali nur chiqaradi yoki yutadi. Nurlanish yoki nur yutish chastotasi quyidagicha aniqlanadi:
   

V =


E - E.

n k_

h

3. 
   Yadro atrofida harakatlanayotgan elektronning impul's (orbital) momenti Plank doimiysiga karralidir:
   

L=nh.

Bu erda h = — = 1,05^10"³⁴ J^s, n=1,2,3,

2n


Frank-Gerts tajribasi

Bor postulatlarining to'g'riligini tekshirish uchun Frank-Gerts tajriba o'tkazdi. Bunda ular ikki usuldan foydalanishdi. Ularning biri tezlatuvchi maydon usuli, ikkinchisi esa tormozlovchi maydon usulidir.

Frank-Gerts tajriba qurilmasining asosini 3 ta elektroddan iborat bo'lgan va ichi gaz bilan to'ldirilgan shisha ballon tashkil qiladi. Ushbu tajribada bu ballon simob bug'lari bilan to'ldiriladi. Elektrodlardan biri ikkinchisiga qaraganda manfiy zaryadlanadi va katod deb ataladi. Musbat zaryadlangan elektrod esa anod deyiladi. Uchinchi elektrod bo'lgan to'r 0,5 V kuchlanish bilan zaryadlanadi.





Tezlatuvchi maydon usulida katod bilan tor ortasiga tezlatuvchi kuchlanish beriladi. Termoelektron emissiya hisobiga katoddan uchib chiqqan elektronlar simob atomlari bilan ikki xil to'qnashadi: birinchisi elastik, ikkinchisi esa noelastik.

Simob atomlari bilan elastik toqnashgan elektronlar anodga etib kelib anod tokini hosil qiladi. Anod bilan katod orasidagi kuchlanish orttirib borilsa, anod toki ham ortib boradi. Bu kuchlanish 4,1 V ga etganda ushbu tok birdaniga kamayib ketadi. Buning asosiy sababi bu holda elektronlar simob atomlari bilan noelastik to'qnashadi va energiyalarining asosiy qismini simob atomlariga beradi. Bu energiyani olgan simob atomlari yuqori energetik holatga o tadi va uyg onadi. Energiyasiniyo qotgan elektronlarni to r o'ziga tortib oladi.

Shundan keyin ham anod kuchlanishi orttirilib borilsa, anod toki yana orta boshlaydi. Ushbu kuchlanish 9 V ga etganida anod toki yana keskin kamayib ketadi va simob atomlari yana uyg'onadi.





4-сурет





5-сурет.

Chiziular	n	Hisoblab topilgan to'lqin uzunlik \, а	Kuzatilgan to'lqin uzunlik X, А
Na- qizil	3	6562,80	6562,79
Np - yashil	4	4861,38	4861,33
Ny - ko'k	5	4340,51	4340,47
N5- binafsha	6	4101,78	410174

(4.4) formuladagi ^₀ Balpmer seriyasidagi eng kichik tulqin uzunlik ekanligi maolum buldi. Yaoni,

£imA_n ——3646A

Spektrdagi uonuniyatni tolqin uzunlik orqali emas, balki tolqin chastotasi bilan ifodalash qulayroqdir. Chastota bilan to lqin uzunlik orasidagi bog lanishni xisobga olib, Balmer formulasini yorug' lik chastotasi uchun yozamiz

(4.5)


V — . ^ I —

aI 2² И² I ^Я[2² И²






(4.5) formuladagi R_n = =(10967758,1 + 0,8) m bulib, u vodorod spektridagi barcha chiziqlar uchun tegishli bulib, Ridberg doimiysi deb ataladi. R=cR_n ham Ridberg doimiysi deb yuritiladi va uni qiymati R=3,29 . 10¹⁵ s^-1 ekanligi aniqlangan.

Keyinchalik vodorod atomi spektrida kuzga kurinadigan ulptrabinafsha (UB) va infraqizil (1Ы) sohalarda ham spektral chiziqlar topildi. Spektral chiziqlar tuplamiga spektral seriyalar deyiladi. Bu topilgan chiziular ham Balmer formulasi orqali ifodalanadi. Faqat chegaraviy tulqin uzunligi va (4.5) ifodaning qavsi ichidagi kasrlari bilan farqlanadi. Balmer formulasi umumiy holda

(4.6)