Microsoft Word Маруза матн Тупрок-усимлик Zionet22

Tuproqning namligi.
Tuproqning namligi – absolyut quruq tuproq og‘irligi yoki 
hajmiga nisbatan foiz bilan ifodalangan suv miqdoridir. Tuproqning namligi undagi suv 
zaxiralari, sug‘orish muddatlarini aniqlash va tuproqga o‘z vaqtida ishlov byerish uchun 
aniqlanadi. Tuproqning bu belgilarini o‘rganishda har qaysi qatlamning namligini o‘rganish 
ham katta ahamiyatga ega. CHunki tuproqning ba’zi belgilari uning namlik darajasiga qarab 
o‘zgaradi. Morfologik belgilariga ko‘ra tuproqlarning namlik darajasi ho‘l, nam, nimxush va 
quruq bo‘ladi. 
Qatlam orasidan suv tomchilari sizib tursa ho‘l tuproq, zarra oralig‘i suv bilan to‘yingan 
bo‘lsa nam tuproq, zarralar to‘zimasdan bir-biriga yopishib tursa nimxush tuproq va zarralar 
to‘zigan holda bo‘lsa quruq tuproq deyiladi. Lekin tabiatda absolyut quruq tuproq bo‘lmaydi. 
Tuproqning namlik darajasiga ko‘ra o‘ziga xos agrotexnika tadbirlari qo‘llaniladi. 
YAngi yaralmalar 
Tuproq paydo bo‘lishi jarayonida tuproq profilida vujudga kelgan turli 
kimyoviy tarkib va shakldagi moddalar to‘plamiga yangi yaralmalar deyiladi. Tuproqda yuz 
byeradigan kimyoviy, fizikaviy va biologik jarayonlar, shuningdek o‘simlik va hayvonlarning 
tuproqqa bevosita ta’siri natijasida yangi yaralmalar hosil bo‘ladi. Ular kelib chiqishiga qarab 
biologik yoki kimyoviy yangi yaralmalarga ajratiladi. 
Tuproqdagi kimyoviy yangi yaralmalar
turli moddalarni hosil qiluvchi kimyoviy 
jarayonlarning natijasidir. Kimyoviy jarayonlar natijasida bu moddalar hosil bo‘lgan joylarda 
cho‘kmaga tushishi, yoki tuproq yeritmasiga o‘tishi mumkin. Bunday holda u yeritma bilan 
profilning yuqori yoki pastki qismiga harakat qilishi, yoki profildan butunlay chiqib boshqa 
joylarda cho‘kma hosil qilishi mumkin. Kimyoviy yangi yaralmalarning qatqaloq, mog‘or-dog‘, 
naychasimon, konkrensiyalar kabi qator shakllari tuproq profilida uchraydi. Tuzlar, temir 
gidrooksidlari va boshqa moddalarning yaxlit qattiq yoki ichi kovak konkretsiyalari ham yangi 
yaralmalarga kiradi.
Gips (CaSO
4
2H
2
O) tuproq yuzasida qatqaloqlar hosil qilsa, uning profilida esa 
bo‘shliqlarni to‘ldiruvchi katta kichik kristallar shaklida bo‘ladi. Bu kristallar o‘lchami ba’zan 
kattalashib, druzlar hosil qiladi. O‘zbekistonning sahro mintaqasida gips oq rangli sof yoki 
melkozyom aralash naysimon- kovakli massalardan iborat qalinligi bir necha sm dan bir necha 
metrga etadigan qatlamlar hosil qilishi mumkin. Kalsiy karbonat (CaCO
3
) agregatlar sirtida 
g‘uborlar, mayda oq dog‘lar (oq ko‘zanak), konkretsiyalar, pufakchalar va quyilmalar hosil 
qiladi. Tog‘ oldi xududlarining gidromorf tuproqlarida CaMg (CO
3
)
2
to‘planishi natijasida 
qalinligi bir necha sm dan iborat bo‘lgan “shox” qatlamlari hosil bo‘ladi. Temir gidrooksidi va 
oksidlari tuproq profilida ko‘kimtir, zangori, zangsimon dog‘lar va konkretsiyalar shaklda 
uchraydi.