Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

451 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

uşaq tərbiyəsinə təsiri, gənc nəslin düzgün tərbiyəsi məsələləri haqqındakı fikirləri verilmişdir» (4, 49). Əsərdəki Şeyda bəy 

bir növ müəllifin özüdür. Ləyaqətli, xalqını sevən, millətin gələcəyini düşünən, maarif və elmin faydasını anlayan, 

böyüməkdə olan nəslin təhsilinin qayğısına qalan müəllim obrazıdır. Müəllif bu obrazın düşüncələri timsalında müəllim 

barədə öz görüşlərini ifadə etmişdir.Pedaqoqun fikrincə müəllimin ilk keyfiyyəti mərifət sahibi olmaqdır. Bu Allah 

tərəfindən insana verilən ali bir nemətdir və mərifət sahibi olmadan əsl müəllim olmaq mümkün deyil. Şeyda bəy (əslində 

müəllif özü) onu mərifət sahibi edib müəllimlik qapısını üzünə açdığı üçün şükr edir, sevinir «Müəllimlər iftixarı» əsərinin 

qəhrəmanı müəllim Şeyda bəy deyir ki, hətta dilənçilər, tələbələr də kömək üçün ona əl açır. Onu varı, sərvəti olan bir kəs 

hesab edirlər (3, 21). S.M.Qənizadəyə görə əsl müəllim daim öz şagirdlərinin qayğıları, dərdi, problemləri ilə yaşamalıdır. 

Onun batinindəki səs məktəb zəngi kimi həmişə onu qəflətdən oyatmalı, dərsə, öz şagirdlərinə elm öyrətməyə  təşviq 

etməlidir. Belə bir müəllim nümunəsi olan Şeyda bəy öz əməlləri və düşüncələri ilə daim şagirdləri ilə birlikdədir. Hətta o, 

yatanda da sinif otaqlarını, otaqdakı şagirdlərini düşünür. Səfərə çıxdığı üçün müvəqqəti olaraq məktəbdən uzaqlaşan Şeyda 

bəy hər gün dərs başladığı vaxt, yəni səhər saat 8-də yuxudan oyanır. Bir «sədayi-batini» ona deyir: «… nə yatıbsan, ayıl! 

Saat səkkizdir, iki yüz şagird dərs otaqlarında müntəzir dayanıb səni gözləyirlər!...» (3, 22). 

S.M.Qənizadə müəllimlik peşəsini bağbanın işi ilə müqayisə edir. Göstərir ki, bağ bağbanın qulluğuna möhtac olub 

qulluqsuz bar-bəhrə, gül-çiçək vermədiyi kimi müəllimsiz də «aləm evi» viranəyə bənzəyər, bəşəriyyət tərəqqi, fəzilət və 

elm tapa bilməzdi. Dünyanı hikmət üzrə xəlq etmiş Xaliq müəllimi də bəşər övladına bir tərbiyəçi kimi bəxş etmişdir. Ona 

görə  də müəllimlik bütün məşğuliyyətlərdən, hətta insana milyonlarla pul, sərvət gətirən fəaliyyət növlərinin, peşələrin 

hamısından uca və  şərəflidir. Pedaqoqun fikrincə: «Müəllimin evi məktəbxanadır, müəllimin nökəri məktəb mülazimidir, 

müəllimin təvabe və  ətabiri cocuq-şagirdlərdir, müəllimin müxəlləfatı qara-qura məktəb mizləridir. Müəllimin istirahəti 

dəftərlər təshihidir. Müəllimin mal və mətaı dərs və təlimdir. Müəllimin kəsb və icrəti öz millətinin məhəbbət və iradətidir» 

(3, 23).Şeyda bəy müəllimlik sənəti ilə fəxr edir, onu hər cür mal-dövlətdən, pul və sərvətdən üstün sayır. Onun qənaətinə 

görə  hər kəs öz mal və dövlətindən zəkat verər. «Əhli-maarif zümrəsindən» olan müəllimin zəkat verəcəyi hədiyyəsi də 

kitab ola bilər. Kamil, mənəviyyatlı insanın nəzərində bundan böyük hədiyyə ola bilməz.  

Müəllif tərbiyə  və  təhsil arzusu ilə  məktəbə  qədəm qoyan şagirdləri cəhalət yolunda ayaqlarına çöp, tikan batıb 

yaralayan şikəstlərə bənzədir. Onları bu yolda sağaldacaq, yolun tikanını, çöpünü təmizləyəcək yeganə varlıq müəllimdir. 

Müəllim isə bu cəhalət tikanlarını ancaq elm, səbr və sabitqədəmlik yolu ilə təmizləyə bilər.  

S.M.Qənizadə müəllimliyi, başqalarına elm və savad öyrətməyi bu yolun yolçusu üçün bir «din borcu», «şəni uca» 

vəzifə hesab etsə də, onun çətinlik və məşəqqətlərindən də söz açır. Qeyd edir ki, «Müəllimlik hər bir əsrdə ağır olubsa, bu 

əsrimizdə dahaca ağırraqdır!» (3, 31).O, «İrşad» qəzetində çap olunan «Təəssüf» məqaləsində müəllim, ha cəmiyyətdə onun 

mövqeyi, halı  və güzəranı  məsələsinə daha geniş müstəvidə toxunur. Müəllimlərin baxımsız,  şəraiti o qədər də yaxşı 

olmayan sinif otaqlarında dərs keçdiklərini, az maaş aldıqlarını, daim maddi sıxıntı içərisində yaşadıqlarını, məişət və 

dolanacaq qayğısı çəkdiklərini, güzəranlarının ağır keçdiyini ürək ağrısı ilə diqqətə çatdırır.  

 

 

ÖĞRETMEN YETİŞTİRMEDE ÇAĞDAŞ TEKNOLOJİ KULLANIMI 

 

Hakan AKARLI 

Qafqaz Üniversitesi 

[e-mail]

 

 

Eğitim ve öğretimin en temel öğesi öretmendir.Hangi meslekten olursa olsun avukat,mimar,mühendis,doktor öğretmen-

geleceğimizin temellerini bugünün öğretmenlerine teslim etmekteyiz.Tüm meslek gruplarının iyi eğitim alabilmeleri için bu 

günün öğretmenlerine en iyi eğitimin verilmesi şarttır.Günümüzde kaliteli eğitim -öğretim'in sağlanabilmesi için yeni 

arayışlara yönelimler başlamıştır. 

Kaliteli eğitim- öğretim için öncelikle kaliteli öğretmenler yetiştirmemiz gerekmektedir.Çağdaş  eğitim anlayışında 

öğretmen,bireysel farklılıkları göz önünde bulundurarak eğitim öğretim sürecini programlayan,bu süreç içinde kullanılması 

gereken uygun araçları seçerek amacına ulaşmayı bilen kişidir.Ülkemizdeki eğitim ,öğrenciyi ezberciliğe alıştıran ve 

öğrenilenlerin kısa sürede unutulmasına neden olan,büyük ölçüde kitaba dayalı ,teorik eğitimdir.Oysa ,teknoloji eğitimine 

dayalı öğretimle metne dayalı öğretimde bireysel farklılıklardan kaynaklanan dezavantajlar ortadan kalkmaktadır.Adayların 

tümü çalışmalardan aynı ölçüde yararlanacaklarından tam öğrenme gerçekleşmektedir.Geçmişten günümüze öğretmen 

eğitiminde ve öğretmenlerin verdikleri eğitimde yaygın olarak kullanılan teknolojik araçlar bilgisayar,akıllı tahta 

,sinevizyon,çoklu ortamlar(multimedya),web sitesi,uzaktan eğitim vs şeklinde sıralanabilir.Hepsinin kullanıldığı alana 

göre,avantaj ve dezavantajları vardır. 

Ancak bu teknolojilerin eğiyimde verimli olarak kullanılması öncelikle öğretmen ve yöneticilerin teknolojiye yönelik 

tutumlarına bağlıdır.Genelde insan alışkın olmadığı,bilmediği  şeyleri kullanmaktan korkar.Bizim öğretmenimiz de 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

452 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

teknolojiyi kullanmaktan Çekinmektedir.Çünkü büyük bir bölümü teknolojiyi kullanarak yetiştirilmemiştir ya da günün 

teknolojik araçları hakkında yeterli bilgi ve yeterliliğe sahip değildir. 

Yeni yapılan değişikliler sayesinde teknoloji  okulların,dersliklerin dolayısıyla  eğitim ve öğretimin vazgeçilmez bir 

parçası olacaktır.Yeni düzenlemelerin öğretmenlerin donanımına   önem vererek faydalı  sonuçlar doğuracağını unutmamak 

gerekir. 

Eğitim sistemimizde bilişim teknolojilerinin etkin kullanımı için öncelikle her öğretmen ve öğretmen adayının teknoloji 

okur-yazarı yapılması ve öğretim yöntemleri derslerinin  göz önünde bulundurularak yeniden düzenlenmesi 

gerekmektedir.Öğretmenlerimize verilen kuramsal bilgi,günün gerektirdiği teknolojik araçlarla desteklenmeli ve 

cesaretlendirilmelidir.Unutulmamalıdır ki,teknolojiyi kullanmayı  öğrenmek,teknolojiyi kullanmak ve teknoloji kullanarak 

öğretmek kavramları birbirine karıştırılmaması gereken kavram ve süreçlerdir. 

 

 

OKUL ORTAMINDA GÜRÜLTÜ 

 

Hakan AKARLI 

Qafqaz Üniversitesi 

[e-mail] 

 

Yeterli sayıda okul ve derslik yapılması dâima öncelikli hedef kabul edildiğinden, gürültüsüz mekân tasarımı hep ikinci 

plânda kalmakta, hattâ çoğu zaman bunun farkına bile varılmamaktadır. Kötü akustik şartlar, konuşmaya ve iletişime 

olumsuz tesir etmekte, dolayısıyla eğitim kalitesini düşürmektedir. Ayrıca eğitim mekânlarındaki istenmeyen gürültüler 

insanlarda geçici işitme kaybına sebep olmaktadır. Bazı hayvanlar üzerinde yapılan incelemelerde gürültünün beyin 

hücrelerine zarar verdiği tespit edilmiştir. Halbuki bazı küçük ve ekonomik tedbirlerle daha az gürültülü koridor ve 

dersliklere sahip olmak mümkündür.  

Gürültü insanın zihnî ve fizikî faaliyetlerine menfî  tesir eder. Öğretmeni iyi takip edemeyen öğrenci, dersten kopar; bu 

durum süreklilik kazandığında, öğrenci sınıf içinde yalnızlaşır ve asosyal temayüller sergilemeye başlar.Her ortamın, orada 

en küçük bir ses çıkmadığı durumda bile dışarıdan gelen belli, bir gürültü seviyesi vardır. Buna geri-plân (background) 

gürültü denir. Çevreden kaynaklanan bu gürültünün daha az olduğu sınıflarda dersin sağlıklı şekilde takip edildiğini ortaya 

koyan araştırmalar vardır. Bilhassa zihnî faaliyetlerin yapıldığı herhangi bir ortamda geri-plân gürültünün çeşitli izolasyon 

tedbirleriyle içeriye ulaşmasının engellenmesi çok önemlidir.  

Okullardaki gürültünün kaynağı kısmen dış ortam, kısmen de bina içindeki seslerdir. Sınıf veya koridorun fizikî yapısı 

akustik açıdan uygun olmadığında bu gürültü engellenemez. Dolayısıyla, sınıf ve koridorlarda gün boyunca gürültü ile 

yaşamak zorunda kalan öğretmen ve öğrencilerde, zamanla gürültü kaynaklı rahatsızlıklar görülmektedir.     

 

 

 

ÇOCUKLARDA KARAKTERİN GELİŞİMİNDE DİLİN ROLÜ 

 

İbrahim KURT 

Qafqaz Üniversitesi 

[e-mail] 

 

Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan bir vasıta olmasıyla birlikte kültürümüzün önemli bir taşıyıcısıdır. Bizler 

hayatımızın her safhasında dilimizin imkanlarıyla anlaşır ve kültür birikimimizi karşı tarafa aktarırız. Duygularımızı 

dilimizle ifade ederiz. Gözyaşlarımızı kelimelerimizle yoğurup dilimize aktarırız. Kelimeler sayesinde düşünür ve kelimeler 

vasıtasıyla kalbimizi şekillendiririz. Dil, kalbimizin şekillenmesine, karakterimizin oluşmasına zemin hazırlar. Nasıl bir 

karaktere sahip olduğumuzu kullandığımız kelimelere bakarak anlayabiliriz.  

İnsan gelişimine baktığımız zaman bebeklikten başlayarak çocukluk, gençlik, olgunluk, yaşlılık olarak şekillendiğini 

görürüz.  İnsanoğlu hayatının temellerini çocukluk dönemlerinde atar. Fiziksel gelişimin yanında, zihinsel, sosyal ve 

ahlak(ruhsal) gelişim şeklinde ele alınıp incelenir.  

 Çocuğun karakterinin gelişiminde en önemli etken ailedir. Aile hayatında çocuğun karakteri şekillenmeye başlar. İlk 

olarak anne ve babasıyla iletişime geçen çocuk gördüğü ve duyduğu her şeyi algılayarak karakter haline getirir. Kohut’un 

kendilik psikolojisine göre: İnsanda doğumdan itibaren kendisinde halen inkişaf etmemiş bir benlik psikolojisi vardır. Daha 

sonra bu anne,baba, çevre faktörüyle şekillenir. Dinimize baktığımız zaman bunu rahatlıkla görebilmekteyiz. Bizlere göre 

insanoğlu, doğduğu andan itibaren ergenlik çağına kadar saftır. Bu ergenlik dönemine kadar olan kısma bebeklik ve 

çocukluk dönemleri dahildir. Evet, çocukların aile içerisinde karakter olarak şekillenmesi anne ve babaya aittir. Evde 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

453 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

kullanılan kelimeler, davranış biçimleri çocuğun karakterine tesir eder. Anne ve babanın çocuğa karşı tavırları sert ve 

kötümserse çocukta intikam duygusunu tetikler. Özgürlüğünü eline aldığı zaman ilk olarak ailesinden daha sonra da 

çevresindekilerden intikam almak ister. Anne ve babanın çocuğa karşı tesiri sosyalleşmeye başlayana kadarki dönemi 

kapsar. Daha sonra bu çevresel dediğimiz unsurlar devreye girer. Bunları incelersek şunlarla karşılaşırız: Sokaktaki 

arkadaşları, okuldaki arkadaşları ve öğretmenleri çocuğun karakterinin oluşumuna tesir ederler.   Daha sonra çocuk sosyal 

gelişiminde çevre faktöründen etkilenir. Çocuk, aile içinde ve sosyal bir varlık olarak çevresindeki insanlarla etkileşiminde 

dili kullanır. Eğer aile ve sosyal çevredeki iletişiminde dil faktörüne dikkat edilmeyen çocuklarda ve gençlerde karakter 

olarak ne dediğini bilmeyen, ağzı bozuk bir nesil yetiştirmiş olur. Zorla çalıştırılıp, hakaret gören çocuk kendinden nefret 

eder ve daima insanlara karşı kin duyguları besler. Bunun nedeni ise: Kendisine yapılanlara karşı öç alma duygusudur. Bu 

şiddet ve hakaretlere karşı “Nazan Bekiroğlu” bir makalesinde şöyle bir başlık kullanır: “ Değersizleştirilen Değerler”. 

Bunu istediğimiz  şekilde anlayabiliriz. Çünkü çocuk, bizim için en değerli unsurdur. Bunları göz önüne alıp 

değerlendirdiğimizde aileye ve öğretmenlere çok büyük işler düşmektedir.           

 Çocukta karakter gelişimi sadece aile ve çevresel faktörle sınırlı değildir. Artık günümüzde teknolojinin gelişmesiyle 

birlikte televizyon ve internet çocukta karakterin gelişmesine tesir eden etkenlerin başında gelmektedir. En erken yaşlardan 

itibaren izlenilmeye başlanan televizyon, bilinçsizce kullanıldığında çocuğa zarar vermektedir. Saatlerce televizyon 

karşısında duran, aileyle irtibatını kesen çocukta hem saldırganlık hem de sosyalleşmede problemler yaşanmaktadır. 

Karakterin geliştiği dönemlerde çocukla birlikte çocuğun yaşına uygun olmayan kanalların izlenmesi sonucu çocukta 

olumsuz iletişim ve olumsuz karakter şekillenmesi ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte televizyonun bilinçli 

kullanılmasıyla çocuğun zihinsel gelişimine, dil gelişimine ve ahlaki gelişimine katkı sağlayacağı araştırmacılar tarafından 

kabul edilmektedir. Televizyonun bilinçli kullanılmasıyla alakalı anne ve babalar bilgilendirilmelidirler. Çocuğun belli 

saatler aralığında ve yaşına uygun programların izletilmesine dikkat edilmelidir. İnternet kullanımı için de aynı  şekilde 

çocuklara belirli saatler aralığında ve ailenin kontrolünde, yaşına uygun sitelere girmesi sağlanmalıdır.  

Çocukların karakterinin gelişimine tesir eden önemli etkenlerden biri de “Çocuk Edebiyatı”dır. Çocukların dilsel, 

zihinsel ve ahlaki gelişimine tesir eder. Sözlü edebiyat dönemine baktığımız zaman; ninnilerimiz, manilerimiz, masallarımız 

ve destanlarımız çocuğun karakterinin şekillenmesinde önemli rol oynamaktadır Çocuklar dinlemiş olduğu veya okumuş 

olduğu masallar, bilmeceler, fıkralar, maniler,  hikayeleri kendi hayal dünyasında canlandırır. Bununla birlikte çocuk, 

eserdeki kahramanın karakteriyle bütünleşir. Kendi kültürümüzü, değer unsurlarımızı, terbiye veya ahlaki unsurları çocuğa 

anlatmada önemli bir vasıta olan çocuk edebiyatını iyi değerlendirip doğru kullanmamız gerekir. Çocuğun karakterinin 

gelişiminde edebi eserlerden nasıl istifade edilmesi gerektiğine dair anne ve babalar bilinçlendirilmelidirler. Yanlış 

yönlendirme çocukta karakter bozulmalarına neden olabilir. Çocuğun yaşına göre kitaplar seçilmelidir. Aksi takdirde kitap 

okumaktan nefret eden, kendisine güveni azalan nesiller yetiştirmiş oluruz. Çocuğun terbiyesi alanında yazılan ilk eserler 

arasında Keykavus’un “Kabusname”si, Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın “Marifername”si, Gazzali’nin “Ey Oğul” adlı eseri, 

Nabi’nin “Hayriyye”si sayılabilir. Yeni edebiyat dönemine baktığımız zaman şu isimlerden bazılarını sayabiliriz: Yusuf 

Kamil Paşa, Vakanüvis Lütfi, Mahmut Nedim, Şinasi, Tevfik Fikret, Recaizade Mahmut Ekrem, Ahmet Mithat Efendi, Ali 

Ulvi Elöve, Alaattin Gövsa, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ömer Seyfettin, Orhan Veli Kanık, Halide Nusret 

Zorlutuna gibi bir çok şair ve yazar vardır.    

Genel olarak şunları söyleyebiliriz: Çocuğun karakterinin oluşumu beş-altı yaş aralığında aile içindeki iletişimle ve 

çevre faktörüyle şekillenmiş olur. Anne ve babaların çocuklarına karşı kullanmış olduğu dil, okutmuş olduğu kitaplar, 

izletmiş olduğu diziler, filmler çocuğun kişilik gelişimine tesir eder. Bu sebeple ailelerin çocuklarının karakter gelişiminde 

dil faktörüne çok dikkat etmeleri gerekir. Bunu unutmamak gerekir ki, iyi bir kişilik gelişimi iyi bir iletişimden geçer.              

 

 

İBTİDAİ SİNİFLƏRDƏ İKT VƏ ONDAN İSTİFADƏ 

 

Sona SADIQOVA 

Qafqaz Universiteti 

 

Qloballaşma və yenilik həyatımızın bütün sahələrini əhatə etdiyi kimi,təhsildən də yan keçə bilməz.Odur ki,məktəblərin 

müasirləşdirilməsi,dərslərin yeni təlim metodları  əsasında keçirilməsi,təhsilin idarəsində müasir pedaqoji təcrübədən 

istifadə,müəllimlərin ümumi pedaqoji hazırlığında və  məktəblərdə müəllim-şagird,müəllim-valideyn,şagird-şagird 

münasibətlərində müasir tələblərin nəzərə alınması bugünümüzdə  təhsil sisteminin qarşısında duran əsas 

vəzifələrdəndir.Cəmiyyətin həyatında təhsilin rolu danılmazdır.Xüsusən müasir dövrümüzdə  təhsil daha böyük əhəmiyyət 

kəsb etməklə qlobal xarakter daşımaqdadır.Belə ki,dünya ölkələrinin istər mədəniyyət,istər təhsil,istər sosial,istərsə də digər 

sahələrdə bir-biri ilə sanki birincilik uğrunda “yarışdığı” XXI əsr elm və təhsil əsridir.Bəllidir ki,ibtidai təhsil bütövlükdə 

təhsil sistemində baza,bünövrə rolunu oynayır.Buna görə  də bütün dünyada ibtidai təhsilə,onun təşkili xüsusiyyətlərinə 

olduqca böyük əhəmiyyət verilir.Məhz bu səbəbdən irəli gəlir ki,ölkəmizdə  təhsil sahəsində müasirləşdirmə-yeni təlim 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

454 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

metodlarının,yeni qiymətləndirmə sisteminin yaradılması,bir sözlə,pedaqoji prosesdə  ən son təlim texnologiyalarından 

istifadə  məsələləri ilk növbədə ibtidai siniflərdə  tədbiq olunmağa başlanmışdır.Artıq bir neçə ildir ki,orta ümumtəhsil 

məktəblərində ibtidai siniflərdə kurrikulum islahatı  həyata keçirilir.Kurrikulum yeni təlim metodlarını,təlimin təşkili 

formalarını,qiymətləndirmənin növlərini,dövlət standartlarını,təhsil siyasəti,təhsilin idarəedilməsi və  s.  kimi  vacib 

məsələləri özündə birləşdirən və qarşısında konkret vəzifə və məqsədləri olan konseptual sənəddir.Bu islahata əsasən ibtidai 

siniflərdə pedaqoji proses yeni xüsusiyyətlər kəsb etməklə  bərabər,ənənəvi və müasir pedaqoji təcrübənin bir-biri ilə 

qarşılıqlı  əlaqəsi  şəklində  həyata keçirilir.Əsas məqsəd dərs prosesinin daha maraqlı,müəyyən mənada  şagirdlər üçün 

“əyləncəli” formada keçirilməsi,onların maraqlarının nəzərə alınması yolu ilə təhsilin səviyyəsinin qaldırılması, keyfiyyətinin 

yüksəldilməsi və dünya  təhsilinə inteqrasiya imkanlarının daha da artırılmasından ibarətdir. 

Təlim prosesinin müasirləşdirilməsində  zəruri olan məsələlərdən biri məktəblərin yeniləşdirilməsi məsələsidir. Təbii 

ki,bunun üçün ilk növbədə  məktəblərin müasir texnologiyalarla təmin edilməsi,ibtidai sinif müəllimlərinin bu 

texnologiyalardan ən səmərəli şəkildə istifadə etmə bacarığının formalaşdırılması məsələləri həll edilməlidir.Əgər məktəbdə 

ən son kompüter texnologiyası ilə  təmin edildiyi halda ondan dərs prosesində  məqsədyönlü  şəkildə istifadə edə biləcək 

müəllim yoxdursa, o zaman bu heç bir nəticə verməz,eləcə də əksinə. 

Elektron dərsliklərin hazırlanması  və istifadə olunması da önəmli məsələlərdən biridir.Hesab edirəm ki,elektron 

dərsliklər  şagirdlərin təlimə olan marağının artırılmasında böyük rol oynaya bilər.Çünki hal-hazırda azyaşlı  uşaqlar belə 

kompüter texnologiyası ilə  işləməyi bacarır,boş vaxtlarını kompüter arxasında özləri üçün maraqlı olan oyunlar 

oynamaqla,cizgifilmlərinə və filmlərə baxmaqla və s. şəkildə keçirməyi çox sevirlər.Elə bu səbəbdən də dərslərin elektron 

formada olması həm şagirdlərin maraqlarının təmin olunmasına,həm də müəllimin şagirdi öyrətmək məqsədinə çatmasına 

xidmət göstərmiş olar.Lakin bu o demək deyil ki,dərslər başdan sona kimi kompüter vasitəsilə  həyata keçirilməli və ya 

bütün dərsliklərin elektron forması hazırlanmalıdır.Əgər bütün dərsliklərin elektron  variantı olarsa,o zaman şagirdlərdə 

kitab oxumaq,müxtəlif qəzet və jurnalları mütaliə etmək bacarığı formalaşmaz,onlarda ümumiyyətlə kitaba maraq 

qalmaz.Bundan əlavə kompüter arxasında həddindən artıq vaxt keçirmək sağlamlığa ziyandır və orqanizmin şüalanmasına 

səbəb olur.Bu isə gələcəkdə xəstəliklərin yaranmasına təsir göstərir. 

Fikrimcə,tədris olunan fənnin məzmunundan,öyrədilən mövzunun məqsədindən asılı olaraq bəzi tapşırıqların 

kompüterdə  həll edilməsi,şərh olunacaq məsələnin slaydlar vasitəsilə  təqdim olunması,tərbiyəvi  əhəmiyyətli videoların 

göstərilməsi təlim prosesinin gedişində müsbət mənada dəyişiklik edə bilər.Ev tapşırığı kimi şagirdlərə internetdən istifadə 

etməklə  hər hansı bir mövzuyla bağlı  məlumat toplamağı tapşırmaq onlarda sərbəst axtarıcılıq qabiliyyətinin 

formalaşmasına və inkişafına təkan vermiş olar. 

Təlimdə kompüter texnologiyasından və internetdən istifadənin bir sıra  əhəmiyyətli xüsusiyyətləri vardır.Onları 

aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 

1)  Qısa zaman ərzində daha çox informasiya əldə edə bilmək imkanı 

2)   İstənilən mövzu ilə bağlı informasiya bolluğunun olması 

3)  Şagirdlərin sərbəst və çevik öyrənməsinin təmin olunması 

4)  Şagirdlərin yaradıcı tədbiqetmə  imaknının genişliyi və s. 

Elektron dərsliklər və ya keçiriləcək hər hansı mövzunun elektron təqdimat forması anlaşıqlı,asan tərtib 

edilməli,şagirdlərin yaş  və anlaq səviyyəsinə uyğun olmalı,mövzunu tam əhatə etməli,bir sözlə pedaqoji və metodik 

tələblərə tam cavab verməlidir.Beləliklə,bütün bu xüsusiyyətlər nəzərə alınmaq  şərtilə  tədris prosesində  İKT-dən isrifadə 

edilməsi təlimdə keyfiyyətli dəyişiklik və müsbət nəticələr əldə olunmasında olduqca böyük rol oynaya bilər. 

 

 

İNKLÜZİV TƏHSİLİN SİNİF SƏVİYYƏSİNDƏ TƏŞKİLİ 

 

Brilyant RZAYEVA 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

 

 “İnklüziv  təhsil” anlayışı ölkəmiz üçün bir qədər yeni olmasına baxmayaraq, artıq təhsilin ayrılmaz tərkib hissəsini 

təşkil edir. Məlum olduğu kimi, Azərbaycanda inklüziv təhsilin inkişaf tarixi 2004-cü ildən başlamış və ilk təcrübə Bakı, 

Sumqayıt, Mingəçevir və Yevlax şəhərlərinin bir sıra ümumtəhsil məktəb və  məktəbəqədər müəssissələrində  həyata 

keçmişdir. Ümumiyyətlə, inklüziya xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların ümumtəhsil məktəblərində digər uşaqlar ilə birgə 

təhil almasıdır. İnklüziv sinif mühitində təlim hər bir uşağın başqaları ilə birlikdə tədris prosesində iştirak etmə hüququnu 

nəzərdə tutur. Yəni, öz ehtiyac və qabiliyyətlərindən asılı olmayaraq, şagirdlərin hamısı sinfin tam hüquqlu üzvü sayılır. 

Bəs, inklüziv təhsilin sinif səviyyəsində  təşkili necə aparılır?  İlk öncə onu qeyd etmək lazımdır ki, əgər hər hansısa bir 

məktəb inklüziv təhsilə qoşulacağına qərar veribsə, bu proses məktəb səviyyəsində səmərəli şəkildə həyata keçirilməlidir. 

İstər məktəb rəhbərliyi, müəllimlər, istərsə  də valideynlər, psixoloqlar bir komanda kimi birgə  fəaliyyət göstərməlidirlər. 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

455 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

İnklüziv təhsilin sinif səviyyəsində  təşkilinə  əsasən sinif kollektivinin formalaşdırılması, müşahidə  və qiymətləndirmə 

prosesi, fərdi tədris planı, diferensial təlim, təlimdə akkomodasiya və modifikasiyaların həyata keçirilməsi, eksplist təlim və 

s. aiddir. Şagirdlər ilə daha çox təmasda olacaq qüvvə isə  müəllimlərdir.  İnklüziv təhsilin sinif səviyyəsində necə 

aparılmasında mərkəz rolu müəllim oynayır. Təlim-tədris prosesinin fonunda o dayandığından,  əsas işlər onun üzərinə 

düşür. Xüsusilə, vurğulamaq lazımdır ki, uşağın hər tərəfli inkişafında, bilik, bacarıq və  vərdişlərə yiyələnməsində  

müəllimin rolu danılmazdır. Bu özəlliklə inklüziv komponentli siniflərdə daha da çox diqqət tələb edir. İnklüziv təlim 

müəllimdən daha yüksək hazırlıq səviyyəsi, professionallıq, təcrübə və yaradıcılıq, iradə, təmkin və bacarıq  tələb edir. Bu 

istiqamətdə müəllimin qarşısında bir sıra vəzifələr durur. Sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqların siniflərə mehribançılıq 

ilə  qəbul edilməsi vacib şərtdir. Təbiidir ki, müəllim obrazı  şagirdlər üçün əsas davranış nümunəsidir. Məhz o, öz 

hərəkətləri ilə həmin şagirdlərin cəmiyyət və sinfin vacib üzvlərindən biri olduğunu göstərməli, şagirdlər arasında sağlam 

münasibətlərin yaranmasına çalışmalıdır. İnklüziv komponentli siniflərdə  xüsusi qayğıya ehityacı olan şagirdlərin faizi 5-

10% arası olmalıdır. Bu da normal bir hal kimi dəyərləndirilir və qeyd edilir ki, bu tipli siniflərdə  şagird sayı  və sinif 

komplektləşməsi 20 nəfərdən artıq olmamalıdır. Xüsusi qayğıya ehityacı olan uşaqlar siniflərə  qəbul edilərkən müəllim 

özündə xüsusi bir məsuliyyət hiss edir və onun öhdəsinə düşəcək vəzifələri  əvvəlcədən planlaşdırır. Müəllim  əsasən 

aşağıdakı vəzifələrə riayət etsə daha da məqsədə uyğun olar: 

-  

müxtəlif şagirdlərə müxtəlif tələblərin qoyulduğuna əmin olur və bunu nəyə görə etdiyini şagirdlərə izah edir; 

-  

sağlamlıq imkanları məhdud olan şagirdləri cəmiyyətdə tamhüquqlu şəxs kimi təqdim edir; 

-  

xüsusi qayğıya ehityacı olan şagirdlər ilə təhsil və davranışları ilə bağlı gözləntilərini açıqca bölüşür; 

-  

təhsil alan şagirdlərin uğurları ilə bağlı müşahidələr aparır; 

-  

inklüziv təhsilə cəlb olunmuş şagirdin psixofizioloji fərdiliyini bilir; 

-  

inklüziv təhsilə cəlb olunmuş şagirdlər haqqında bütün məlumatların məxfiliyini qoruyur; 

-  

ən əsas məslələrdən biri olan diferensial təlimi təmin edir və s.        

 

 

 

 

Adətən, sinifdə sağlam ruhlu, əsl kollektiv yaratmaq demokratik prinsiplərə söykənməklə həyata keçirmək mümkündür. 

Demokratik təhsil isə o deməkdir ki, cəmiyyətin bütün üzvlərinin-istər sağlam, istərsə  də  əlillərin  bərabər təhsil alma 

hüquqları  təmin edilmiş olsun. Bu cəmiyyətdə sosial bərabərliyin qorunmasına  şərait yaratmış olar. Belə bir imkanı isə 

inklüziv təhsil yarada bilər. Bu cür komponentli siniflərdə demokratik yanaşmanın olması olduqca vacibdir. Yuxarıda qeyd 

etdiyimiz vəzifələrdən biri də diferensial təlimdir. Əhəmiyyətli hesab olunan  diferensial  təlim məzmunu müxtəlif öyrənmə 

və düşüncə  tərzinə malik olan şagirdlərə öyrətmək və  mənimsəməni təmin etmək üçün tətbiq olunan təlim üsuludur. Bu 

üsulu proses kimi başa düşmək lazımdır. Belə ki, müəllim  şagirdlər üçün maksimum səmərəli  şərait yaratmaq istədikdə 

daima bu təlimin diferensiallaşdırması məqsədi üzərində işləməlidir. Ümumiyyətlə, təlim prosesi zamanı yaradılan müxtəlif 

situasiyalar xüsusi qayğıya ehtiyacı olan  şagirdlərin gələcəkdə real həyatda yaradılan müxtəlif şərait və vəziyyətlərə hazır 

olmalarına zəmin yaradır. Müəllimin belə yanaşması onu göstərir ki, əlilliyi olan şagirdlər üçün ən vacib olan praktik 

vərdişlər və bacarıqların formalaşması təlim zamanı məktəblərdə ən vacib məqsədlərdən biridir. Təlimin diferensiallaşması 

haqqında düşünən müəllim mütləq təlim prosesinin komponentlərinin hər birinin  diferensiallaşması barədə düşünməlidir. 

Təlim prosesi bir-biri ilə sıx əlaqədə olan aspektlərdən ibarətdir. Burada fənnlərin məzmunu və gözlənilən nəticələr, təlim 

üsulları, dərsliklər, tapşırıqlar, tətbiq olunan qiymətləndirmənin üsulları  və növləri,  şagirdlərin ilkin bilik və bacarıqları, 

inkişaf və hazırlıq səviyyəsi və xüsusi ehtiyacları və.s nəzərdə 

tutulur. 

 

     

 

 

 

 

 

Nəticə etibarilə, onu söyləmək mümkündür ki, təhsil hər bir uşaq üçündür. 

Bütün uşaqlar-elə uşaqdırlar və müxtəlif qabiliyyətlərə malikdirlər. İnklüziv komponentli siniflərin əsasını hər kəsin fərdi 

qabiliyyət və ehtiyacları ilə birgə  qəbul edildiyi birliyə olan münasibət təşkil edir. İnklüziv təhsilin sinif səviyyəsində 

səmərəli təşkili üçün müəllimin pedaqoji ustalığının olması vacib şərtdir. 

 

 

TƏDRİS  PROSESİNDƏ ŞAGİRD İNTELLEKTİNİN İNKİŞAF ETDİRİLMƏSİ 

 

Şəlalə NƏBİYEVA  

ADPU 

[e-mail] 

 

İnsan yaşadığı cəmiyyətdə müəyyən problemlərlə üzləşir. Qarşılaşdığı problemləri o adamlar asan həll edir ki, onun 

ağlı-yəni intellekti qaydasındadır.  Əksinə olanda isə insan qarşılaşdığı problemlərin həllində  çətinlik çəkir. Çox zaman 

cəmiyyəti geri çəkən intellekti zəif olan insanlardır. Həmin insanlar təsadüfən dövlət qulluğunda vəzifəyə  gəldikdə isə 

fəlakət daha böyük olur. Deməli, intellekt insanın cəmiyyətdəki mövqeyini, bir növ onun taleyini həll edir. Alimlər 

göstərirlər ki, insanın ağlı beyin yarımkürəsində yerləşən neyronların sayı  və  fəallığı ilə ölçülür. Beyni daim “diri” 

saxlayan, intellektinin qayğısına qalan insanlar neyronları ölməyə qoymur. Yapon alimləri hesablamışlar ki, ağlını