Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- 20. YÜZYILIN BAŞLARINDA AZERBAYCAN BASININDA KULLANILANECNEBİ KELİMELER(Güneş Gazetesindeki Ahmed Ağaoğlu Makalesi Örneğinde) Burak ETİ
- 1. sayfa 1.sütun
- MÖVLANANIN MƏSNƏVİ ƏSƏRİNİN İNGİLİSDİLLİ ƏDƏBİYYATDA ADAPTASİYALARI Ali TATLI
|
ÖLÜLƏR"DƏN XATİRƏ Zeynəb AŞURBƏYLI Qafqaz Universiteti ashurbeyli@inbox.ru
Cəlil Məmmədquluzadə 22 fevral 1869-cu ildə,Naxçıvan şəhərində anadan olub. 1873-1878-ci illərdə təhsil aldığı mollaxana məktəbində ərəb və fars dillərini öyrənmişdir. Sonra, Naxçıvan şəhər üçsinifli məktəbində ibtidai təhsil alır. 1887-ci ildə isə Qori Müəllimlər seminariyasını bitirir. Cəlil,1887-1897-ci illər arasında Naxçıvanda pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olur.1889-cu ildə Baş Noraşendə ''Çay dəsgahı'' adl alleqorik dramini yazmaqla bədii yaradıcılığa başlayır. 1897-1903 illər arası İrəvan və Naxçıvan hüquq orqanlarında qısamüddətli fəaliyyət dövrü keçirir. 1903-cü ildən Tiblisdə nəşr edilən ''Şərq-i Rus'' qəzeti redaksiyasında işləmişdir. İlk mətbu əsəri olan ''Poçt qutusu'' bu qəzetdə dərc edilmişdir. Azərbaycanda onu müxtəlif adlarla taniyirlar. Cəlil Məmmədquluzadə-Kiçik hekayənin böyökustadi, qüdrətlidramaturq, azərbaycançılıq ideoloqiyasinin yaradıcılarından biri,''Molla Nəsrəddin'' ədəbi məktəbinin,tənqidi realizmin banisi kimi geniş şöhrət almışdır.
təkçə Azərbaycanda deyil,bütün Şərqdə birinci satirik və rəngli karikaturalı mətbuat orqanı olan məşhur ''Molla Nəsrəddin'' jurnalının redaktoru olmuşdur. Bu adda həmçinin Cəlil Məmmədquluzadə də casarəti, müdrikliyi və hazırcavablıq kimi keyfiyyətləri əks etdirir. Mirzə Cəlil- bu adı ona xalq vermişdi. Yeni ədəbi məktəb yaratması, mübariz bir jurnala böyük bacarıqla rəhbərlik etməsi yazıçımıza Mirzə Cəlil adını daşımaq şərəfini bəxş etmişdir. Ədib,həm də böyük demokrat kimi tanınir.Onun müstəqillik və demokrasiya uğrunda mübarizəsi Azərbycanda demokratik proseslərin gedişatına ciddi təkan vermişdi.Onun yaradıcılığı gələn hər yeni nəsil üçün müstəqillik, azərbaycanciliq, millilik və vətəndaşlıq tərbiyəsi məktəbidir. Eyni zamanda Mirzə Cəlil milli ədəbiyyatın inkişafında misilsiz xidmət göstərmiş dramaturq idi. 1909-cu ildə tamamlanan ''Ölülər'', yetişib kamala çatmış realist bir sənətkar dühasının yaratdığı möcüzəyə bərabər əsərdir. Bu əsər Azərbaycan dramaturgiyasının nadir və bənzərsiz nümünəsidir. Cəhalət və mövhumat əsarətindən xilas üçün yazılmış,son dərəcə dərin təsir gücünə malik bir əsərdir. ''Ölülər'' bütövlükdə türk-müsəlman dünyasında, o cümlədən Azərbaycanda mənəvi buxovları, əsarəti və fanatizmi böyük cəsarətlə yıxıb uçuran dahiyanə əsərdir. Əsərdəki Kefli İsgəndər obrazı 20-cı əsrin əvvələrində Azərbaycan cəmiyyətində nəzərə çarpan milli ziyalı təbəqəsinin ümumiləşmiş obrazıdır. Ali təhsil almış İsgəndər ətrafında baş verən hadisələri dərindən dərk edir və bütün bunları həmvətənlərinə çatdırmaq üçün var qüvvəsi ilə ciddi cəhd göstərir. Lakin fanatizmin dərin girdabına düşmüş ''şəhər əhli'' onu anlamaq səviyyəsində deyil. ''Diri ölülər'' İsgəndərə dəli kimi baxır, onun adamları ''ölünü diriltmək''adı ilə II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 342
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan yoldan çıxaran, aldadıb namusunu və şəxsiyyətini tapdalayan İsfahan lotusu Şeyx Nəsrullahın iç üzünü açan təsirli sözlərinə inanmaq istəmirlər. Şeyx Nəsrullah obrazı ilə ''Ölülər''də bütövlüklə yalançı, fırıldaqçı din xadimlərinin əməlləri ümumiləşdirilir. O şəhərə gələrkən özünü tam bir din xadimi kimi qələmə verir. Və əhalini ölüləri diritmək kimi bir vergiyə sahib oldugunu iddia edir. Təəssüf ki, onun ''ölü diriltmək'' oyunu əsasında qurduğu planın bir çox məqamları baş tutur. Lakin böyük çətinliklə olsa da, nəhayət, İsgəndər qatı fanatizm cəbhəsini yararaq Şeyx Nəsrullahı ifşa edə bilir. Bütün yaradıcılığında olduğu kimi ''Ölülər''də də Mirzə Cəlili ''müsəlman qardaşları'' ın bir çox sosial,mədəni sahələrdəki geriliyi, mənəvi ehtiyacları, bəzən hətta aşkar gözə çarpan şikəstliyi,eybəcərliyi, habelə onların bu vəziyyətdən qutarmaları, ag günə çıxmaları tərəqqi və xoşbəxtliyi maraqlandırıb məşğul edirdi. Ədib acı həqiqətlərdən şirin xəyallar naminə danışırdı. Belə olmasaydı, heç onun narahatlıq və təşvişinin də mənası olmazdı. Nə dini xürafat, savadsızlıq, qəflət yuxusunda ''ölülük'' dərəcəsinə çatmış Hacı Həsən, Məşədi Oruc, Kərbəlayı Fatma, Hacı Kərim barədə acı atmacaların xeyri olardı, nə də səhərdən axşama kimi evdə oturub anasından ''bozbaş bişirmək dərsi'' alan, günün işığından, bağçanın ətrindən binəsib qalmış ''gözəl Nazlı'' barədə qəmli şikayətlərin. Nə müqəddəslik pərdəsi altında camaatın ''başını piyləyən'' rəzil, əxlaqsız Şeyx Nəsrullah, nə də ''biçarə'' həmvətənlərinin dərdindən şəraba qurşanıb ''ölülər'' dünyasına matəm marşı oxuyan İsgəndər barədə yanıqlı səhnələrin... Doğrudan da, ''Ölülər'' ədibin oğul məhəbbəti ilə sevdiyi Haci Həsənlərin, Kərbalayı Fatmaların qayğıları, sıxıntı və məhrumiyyətləri haqqında, vətənin gözəl, ağıllı, qeyrətli övladlarının - isgəndərlərin, nazliların işıqlı mənəvi aləmi haqqında, dərdləri, xəyalları, arzu və diləkləri haqqında faciədir; təravətini bugün də saxlayan bir faciə!
20. YÜZYILIN BAŞLARINDA AZERBAYCAN BASININDA KULLANILANECNEBİ KELİMELER(Güneş Gazetesindeki Ahmed Ağaoğlu Makalesi Örneğinde) Burak ETİ Qafqaz Üniversitesi buraketi@hotmail.com
1905 te Rus inkilabı Rus imparatorluğunun en uç bölgelerine de etki yapmıştı. Çar'ın baskı rejimi bile Azerbaycanda milli şuurun uyanmasının önüne geçemiyordu.(2, 10).Azerbaycanda milli şuurun uyanmasında en önemli etkenlerden biri de milli yazılı basın olmuştur. Azerbaycanda yazılı basının tarihi 1875 te Hasan bey Zerdabi'nin çıkarmış olduğu "Ekinçi" (çiftçi) gazetesi ile başlar (1, 7). 20. yüzyılın başlarında milli şuuru temsil ve tebliğ eden basın organları yaygınlaşır. Özgür düşünceli kalem sahipleri "Şarki-rus" gazetesinde toplandılar, bu gazete devrin yeni muhabir neslini - Celil Memmedguluzadeyi, Ömer Faik Nemanzadeyi, M.A.Sabiri, A.Sıhhati, F.Göçerliyi yetiştirdi. Dönemin en demokratik ve satirik dergilerinden olan "Molla Nasreddin"in yayımlanmasına zemin hazırladı. Sonrasında “Hayat”ın, "İrşad"ın, “Fuyuzat” gibi basın numunelerinin basılması Azerbaycan milli ideolojisinin, devletçilik tefekkürünün oluşumuna, insan haklarının korunmasına, ifade özgürlüğünün inkişafına hizmet etti. "Türkleşme, islamlaşma, Avrupalaşma" şiarını fikri-siyasi istikamet gibi kabul eden, Avrupanın terakki kanunlarını cemiyyete aşılayan böyle basın örnekleri düşünce aşamasında olan Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin timsalında devlet kuruluşunun siyasi, felsefi çerçevelerini çizmiş oldular (1, 8). Böyle önemli gazetelerden biri de "Oruçov kardeşleri" matbaasının yayınladığı "Güneş" gazetesi olmuştur.Gazetenin sahibi Oruç Oruçovdu. Çar baskı rejimi gazeteye 24 ağustaos 1910 yılından 20 Ocak 1911 yılına kadar yayınlanmasına izin vermiştir (1, 99). Bu gazetede makaleleri yayınlanan önemli şahıslardan biri de Ahmed Ağaoğludur.Ahmed Ağaoğlu 1869-da Karabağ - Şuşada doğmuştur. Burada rus gimnaziyasında eğitim alan 4-5 türk erkekten biri olmuştur. 1888-1894 yılları arasında Sorbon Universitesinda eğitim almıştır.Burada Genç Türklerle ve Cemalettin Afganiyle tanışmıştır. 1890 yılından "La Nouvelle Revue", "La Revue bleue politique et litteraire", "Journal des debats" gibi Parisin önemli dergilerinde makaleleri yayınlanmaya başlar. Babasının vefatı üzerine Azerbaycana dönen Ağaoğlu 1905 yılından "Hayat", "İrşad", "Terakki" gibi gazetelerin editörlüğünü yapar. Özellikle "İrşad" gazetesinde gayesi Azerbaycan'ı medeniyet ve eğitim gaflet uykusundan uyandırmaktı."Her millet edir sahfayı dünyada terakki..." söyleyen M.A.Sabir gibi A.Ağaoğlu da görüyordu ki, "...komşularımız yanı başımızda günden güne gelişiyor; Ermenilerin, Gürcülerin, Musevilerin, özellikle rusların temimi- maarife köylerdeki külbenişin köylülerin pencerelerinden içeri girdiği ruzi-ruşende bizim köylülerimiz, şehirnişinlerimiz de mahalli bir zulmeti ebediyi cehl aleminde mahv olup gidiyordu" (2, 12-13).Acaba, o dönem için pek de azımsanmayacak yazılı basın donanımına sahip ve güçlü milli burjuvaziye sahip azerbaycanlıların "zulmeti ebediyi cehl alemi"-nde kalmasında sebep neydi? II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 343
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Bu yazımızda yukarıda ismi zikr edilen sebeplerden birini araştırmaya çalışacağız.Bu sebeplerden biri gazete yazarlarının dilinin yerli halkın dilinden uzak olması, halkın yazarların dilini anlamamasıydı.Örnek olarak Ahmet Ağaoğlunun "Güneş" gazetesinin 98-ci numarasındakı (22 aralık 1910) ve 102-ci numarasındakı (27 aralık 1910) iki makalesini inceleyeceğiz. Birinci makale (98-ci numaradakı) gazetenin "Osmanlı Mektubatı" köşesinde yayınlanmış ve "Meclis-i Meb'usandakı Muzakereler" başlığını taşımaktadır. Gazetenin 1.sayfasında son iki sütunundakı son 10 satırdan ve 2.sayfasındakı beş sütunun ikisinden oluşan gazetedeki en büyük makaledir. Bu çalışmamızda Azerbaycan Türkçesinde günlük kullanılmayan kelimeler işlenecektir.çalışmaya tamlamalar dahil edilmemiştir.
ittihaz - 2.satır mucib - 3.satır havi - 5.satır hilafgir - 7.satır
evza - 1.satır ibraz - 5.satır efkar ve hamiyet - 8.satır
mehabet, hüviyet - 5.satır tebyin - 10.satır makasıd - 14.satır mutazade, anasır - 16.satır baliğ ve fasih - 21.satır serd - 30.satır kerahet - 34.satır zehab - 36.satır ecanib - 37.satır muzaharat - 38.satır semiin - 39.satır muteseffir - 40.satır bezl - 42.satır telvin - 45.satır zaam - 55.satır tevbih - 65.satır taht - 72.satır
meşrute - 2.satır tasvib, iftiran - 7.satır taxtat - 14.satır iskavar - 22.satır mamur ve asa - 28.satır tevhimat - 30.satır elfaz - 33.satır yed, beyza - 40.satır ihya, emvat - 41.satır nehilat veya nehyilat - 47.satır tamdad - 57.satır fil-hakika - 61.satır alel-umum - 64.satır
İkinci makale de (102-ci numaradakı) "Osmanlı mektubatı" köşesinde yayınlanmış olup "İttihat ve Terakki cemiyeti" başlığını taşımaktadır. Gazetenin 2.sayfasında üç büyük sütundan ibaret büyükçe bir makaledir. Yukarıdaki kelime seçiminde izlenen metod bu makalede de aynen uygulanmıştır. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 344
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 1.sütun vech, mamalik, bihakka - 2.satır izam, nakat - 5.satır tavsi - 6.satır binaenaleyh - 7.satır keza - 20.satır maade - 22.satır taali - 37.satır intihab - 59.satır ezcümle - 60.satır mübaşeret - 64.satır
müteaddid - 14.satır vuku - 16.satır müteferrik - 27.satır temşişe - 34.satır bilfiil - 36.satır kari - 38.satır lehv ve lab - 45.satır havende ve nevazende - 47.satır huvefazi ve nutevayyir - 58.satır evsat - 59.satır müteaddid - 60.satır
ruzname - 17.satır siruze - 21.satır mevad - 23.satır tadad - 24.satır teali - 37.satır müstefid - 50.satır nigehban - 57.satır
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 345
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan İNGİLİS DİLİ VƏ ƏDƏBİYYATI
OSMANLI DÖVRÜ ŞEİRİNİN TƏRCÜMƏ VƏ TƏDQİQİNİN BƏZİ MƏSƏLƏLƏRİ Ali BEREKET Qafqaz Universiteti abereket@qu.edu.az
Şeir Osmanlı dövründə ədəbi-mədəni intibahın yaranışında və onun təkamül yolunda mühüm rol oynamışdır. Osmanlı dövrü türk poeziyasının ingilis şərqşünaslığında tədqiqi Osmanlı düşüncə tarixində şeirin ictimai, mədəni və ədəbi dövriyyədə mühüm təsiredici rolu olduğunu göstərir. Osmanlı ədəbi-estetik konsepsiyasının Qərbi Avropa, o cümlədən ingilis şərqşünaslığında öyrənilməsi və onun bir çox tarixi hadisələrlə, xüsusilə Osmanlı imperiyasının dünyanın siyasi xəritəsində qazandığı möhtəşəm güc-qüdrəti ilə əlaqələndirilməsi Osmanlı şeirinin Qərbi Avropa, eləcə də, ingilis şərqşünaslığında xüsusi yer tutduğundan xəbər verir. İngilis ədəbiyyatı tarixində XVI yüzilin görkəmli xadimi, şair və tənqidçisi Ser Filip Sidney şeirə və şairlərə ittihamların tüğyan etdiyi bir dövrdə özünün “Poeziyanın müdafiəsi” adlı elmi əsərində türklərin şeirlə möhtəşəm ədəbiyyat yaratdığını söyləmişdir. Qərbi Avropa habelə ingilis şərqşünaslığında türk poetik təfəkkür tarixinin öyrənilməsi və onun ictimai-siyasi, əxlaqi məfkurəli əsərlərinin tərcüməsi və tədqiqi daha çox XVII yüzildən başlayaraq, müasir günlərimizədək ciddi müzakirələrin hədəfinə çevrilmişdir. 1688-ci ildə fransız şərqşünası Antoni Qallandın “Della Litteratura de Turchi” adlı əsərində osmanlıların həm də böyük şair xalq olduğunu söyləməsi, qədim köklü türk şeirinin daha diqqətlə öyrənilməsinə yeni iz açmışdır. Böyük Britaniyada qorunub saxlanılan “Türk əlyazmaları kataloqu” (“Catalogue of Turkish Manuscripts”) isə Osmanlı şeirinin ingilis dilinə tərcüməsi və araşdırılmasında mühüm rol oynamışdır. Osmanlı dövrü şeirinin ingilis dilinə tərcüməsi və bu haqda araşdırmaların aparılması müsbət cəhətləri ilə diqqəti cəlb edir. Bu tərcümə və araşdırmalar dünya tarixində mühüm yeri ilə seçilən türk ədəbi-mədəni, poetik mənəvi sərvətinin ingilis ədəbi çevrələrinə çatdırılmasında mühüm rol oynamışdır. Ədəbi əlaqələrin inkişafında mühüm vasitəyə çevrilən – Osmanlı şeirinin ingilis dilinə tərcüməsi ilə Osmanlı şeirinin tarixinin öyrənilməsində çoxçeşidli tərcümə örnəkləri yaradıldığını söyləmək olar. Bir sıra ingilis mütərcimləri və tədqiqatçılarının çevirmə və tədqiqat işlərində üzləşdiyi bir problem də Osmanlı dövründə yazılmış əsərlərin orijinalının vəziyyəti ilə əlaqədardır. 1 noyabr 1928-ci ildə latın əlifbasına keçidlə əlaqədar ilkin Osmanlı mətnləri redaktə ilə müasir türkcəyə transformasiya olunmuşdur. Beləliklə, redaktə edilmiş mətnlərin orijinal mətnlər olmadığı tərcümə və tədqiqat işinə mənfi təsirini göstərmişdir. İngilis şərqşünaslığında Osmanlı şeirinin məzmun və mündəricəsinə gəlincə onun bütövlükdə məhəbbət şeiri olduğunu qeyd edən araşdırıcılar fikirlərində haqlıdırlar. Lakin “şəhrəngiz” adlandırılan şeirlərlə yaraşıqlı gənc oğlanların portretlərinin yaradılması haqqında ingilis şərqşünaslarının açdığı müzakirələr türk dünyasında kişilərə elan olunan “eşq” kimi yanlış fikirlərin təbliği hesab edilməlidir. Azərbaycan ədəbiyyatı sahəsinə aid Qazi Bürhanəddin, İmadəddin Nəsimi və Məhəmməd Füzulinin həyat və yaradıcılığının ingilis şərqşünaslarından E.C.V.Gibb, E.Braun və başqaları tərəfindən tədqiqi həm də ingilis elmi ədəbi çevrələrində Azərbaycan şeirinin Osmanlı dövrü poeziyasına təsirini izləməyə mühüm yer rolu olduğunu söyləməyə zəmin yaradır. Klassik poeziyanın Azərbaycan əsilli Qazi Bürhanəddin, İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli kimi görkəmli şairlərin Osmanlı şeirində tutduğu mövqe və təsir gücü haqqında ingilis şərqşünaslığının təhlil və tədqiqləri eyni ruh və mənəviyyatı təmsil edən poeziyanın təmsilçilərinin ədəbi əlaqəsinə işıq tutur. İngilis şərqşünaslığı araşdırmalarında marağın daha çox XIX yüzilin sonlarında artdığı və XX yüzildə geniş vüsət almış Osmanlı şeirinin ürəkləri fəth etdiyi göstərilmiş və ədəbiyyatların müqayisəli şəkildə öyrənilməsində Osmanlı şeirinin geniş imkanlarından istifadə olunması zəruriəti bildirilmişdir. Qərbi Avropa, o cümlədən ingilis şərqşünaslarının Osmanlı türk şairləri haqqında araşdırmalarını daha çox təzkirələrdəki məlumatların bir növ təkrar edilməsi kimi qəbul etmək düzgün olmazdı. Çünki təxminən 700 illik tarixə malik olan Osmanlı imperiyasında yaranmış mədəniyyət və ədəbiyyat ingilis şərqşünaslığının tədqiqat obyekti kimi diqqəti çəkir. Osmanlı dövrü şeirində “insan amilini” tədqiq edən bir sıra şərqşünas alimlər, o cümlədən Miçel Miklin, Uolter C.Əndrus və başqaları Osmanlı şeirindəki aşiq obrazının həyatiliyi və reallığı haqqında aydın təsəvvür yaratmışlar. Osmanlı dövrü şeirinin araşdırılması keçmişə səyahət, kimi də dəyərləndirilir. Bu, əslində, müasir müqayisəli ədəbiyyatşünaslıqda qeyd etdiyimiz arealın daha elmi və əhatəli şəkildə öyrənilməsinə yeni imkanlar açır. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 346
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Osmanlı dövrü sultan şairlərinin farsca yazdığı qəzəllərin ingilis dilinə tərcümələri də türk mədəniyyətində şeirin çoxşaxəliliyini göstərir. Osmanlı sultanlarının 70-80 faizinin şair olduğunu müəyyənləşdirərək türk xalqının bütövlükdə şair xalq olduğunu bildirən ingilis şərqşünasları bu şairlərin həm şəxsiyyəti, həm də ədəbi irsi barədə mübahisə doğuran mülahizələr söyləmişlər. Dissertasiyada bu məsələlər də diqqət mərkəzinə çəkilmişdir. Osmanlı dövrü şeirinin ingilis şərqşünaslığında araşdırılması belə bir mühakiməni söyləməyə imkan verir: ingilis dramaturgiyasının, eləcə də şeirinin türkcəyə tərcüməsi iki ədəbiyyat arasında ədəbi əlaqələrin yaranmasında mühüm rol oynamışdır. Xüsusilə görkəmli ingilis dramaturqu Vilyam Şekspirin dram, şeir və poemalarının Osmanlıcaya tərcümələri Osmanlı şeirinə müəyyən təsirini göstərmişdir. Sonet janrının Osmanlı şeirinə vəsiqə alması da bunun aydın təzahürüdür. Bu cəhəti də xüsusi olaraq qeyd etməliyik ki, Osmanlı dövrü şeirinin araşdırılmasında misilsiz xidmətləri olan E.C.V.Gibb, E.Braun, Uolter C.Əndrus və onlarca başqalarının Osmanlı dövrü şeirinə dair elmi təhlil və şərhləri çağdaş ümumbəşəri proseslərin mühüm tərkib hissəsidir və dissertasiyada türk-ingilis ədəbi-fikri və elmi əlaqələri bu konteksdə dəyərləndirilir.
MÖVLANANIN MƏSNƏVİ ƏSƏRİNİN İNGİLİSDİLLİ ƏDƏBİYYATDA ADAPTASİYALARI Ali TATLI Qafqaz Universiteti atatli@qu.edu.az
Müasir dövrdə Ruminin əsərlərini tərcümə və şərh edənlərin sayı çoxalmışdır. Bəziləri bu adaptasiya prosesini ədalətli olaraq yerinə yetirsə də, bəziləri bu prosesə hələ də şübhə ilə baxır. A daptasiya edilmiş əsərlər bir qayda olaraq orijinaldan fərqlənmişdir. Mövlana nın əsərlərinə əsaslanan Qərb
müəlliflərinin əksəriyyəti fars dilinə vaqif olmamışlar. B una görə də onların fars dilində olan mətni adaptasiya etməsi məqbul hesab edilə bilməz. Yazdıqları əsərlər, başqa dillərdən olunmuş tərcümələrə əsaslanmışdır. Ümumiyyətlə , bu tipli əsərləri nəşrə hazırlayanlar şeirə meyilli və səmimi insanlar olsalar da, onların nəşr variantlarındakı müəyyən arxaizmlər oxucunu da çətin vəziyyətə salmışdır. Əsərləri sırasında bütün Avropa və Amerika ölkələrində ən çox
satılan əsərlər sırasında onun ilk sıralarda dayanması bir çoxlarına həm maraqlı, həm də qəribə görünmüşdür.
Belə əsərlərdən danışarkən ilk ağıla gələn bir neçə şəxsiyyət: Coleman Barks , Andrew Harwey və Helminskilər yada düşür .
Dostu Robert Blydan cəsarət alan Coleman Barks 1981-ci ildə məşhur Mövlana əsərlərinin adaptasiyasını hazırlamışdır. O, “Məsnəvi”dən hekayələr və hissələrdən meydana gətirdiyi, eləcə də, Nicholsonun fars dilindən tərcüməsinə əsaslanan “Delicious laughter”; “Feeling the Shoulder of the Lion” “One-handed BasketWeaving”; “Open Secret”: “Versions of Rumi”; “We Are Three”; “This Longing”adlı əsərlərini nəşr etdirmişdir. Barksın farscadan tərcümələri üzərində qurulmuş əsərin İranlı linqvistika professoru John Moyne ilə münasibəti əsasında yarandığı göstərilir. Bununla yanaşı Barks “The Essential Rumi” əsəri ilə məşhurlaşandan sonra kitabının qapağına öz adını "tərcüməçi" kimi yazmışdır. Barksın əsərləri özünün də qeyd etdigi kimi başqalarının əsərlərinə əsaslanır. Buna baxmayaraq, o da Mövlana əsərlərinin məşhur tərcüməçilərindən biridir. Barksın tərcümə etdiyi əsərlər: “Hand of Poetry”, “I want Burning” , “LikeThis”, “Open Secret”, “Poems of Rumi”, “Rumi: Poet of Divine Ecstasy”, “Rumi: Voice of Longing” audio formatda da oxucuya təqdim olunmuşdur. Kabir Helminski Nicholsonun “Məsnəvi”tərcüməsinin dilinin çətin olduğunu zənn edərək onun amerikalılar üçün cazibəsini itirdiyini düşünmüş və bu boşluğu doldurmaq məqsədilə həyat yoldaşı Camille ilə birlikdə iki əsər nəşr etdirmişdir.“Rumi: Daylight” “Məsnəvinin” I və II cildlərindən alınma hissələrdən ibarətdir. “Jewels of Remembrance” isə “Məsnəvinin” III və IV cildlərindən alınma hissələri özündə cəm etdirir.Bu əsərlərdəki bəzi hissələr əvvəlki işlərdə olmayan bəzi əlavələrlə “The Rumi Collection” adlı ilə təqdim edilən topluda başqa formatlarla dərc edilmişdir.Helminskilər bu sahədə “Məsnəvi”dən nümunələr götürərək adaptasiya kitablarının ən etibarlı müəllifləri kimi tanınmışlar. Kabir Helminski və yoldaşının Mövlananın təlimlərini mühafizə edərək yayılmasını təmin edən, Mövləvi təsəvvüf ənənəsinə görə uyğun formada yazan şəxslər kimi tanındığını qeyd etmək istərdik. Helminskilər Mövlananın anlamına uyğun, etibarlı, təmiz və oxunaqlıamerikan ingiliscəsində tərcümələr etmişlər. Başqa bir əsərində,"Farsdilli materiallar üzərində işləsək də,əsərlərimizin məzmunu müəyyən dərəcədə Nicholsonun “Məsnəvi”sinə əsaslanır və iyirmi ildən çox bir müddətdə şəxsən Mövləvi sufi ənənəsinə əsasən apardığımız nəzəri və praktik işlərlə dəstəklənir" – deyə Helminskilər yazmışlar. Müqayisə etsək görərik ki, Helminskilərin adaptasiyası ilə Nicholsona aid mətnlər arasında bənzərlik çoxdur. Tərcümə Nicholson tərcümələrinin oxşar tayı təsirini bağışlayır. |