Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

68 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

ATMOSFER TEMPERATURUNUN HÜNDÜRLÜKDƏN ASILILIĞI 

 

Hatəm MAHMUDLU,  Şahin MUSTAFAYEV 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail],   [e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Təzyiqin hündürlüyə görə paylanmasını müəyyən edən barometrik düstur 

 (p=p

0

exp(-mgh/kT) çıxarılarkən sərbəstdüşmə  təcilinin və temperaturun hündürlükdən asılılığı  nəzərə    alınmamışdır. 

Sərbəstdüşmə  təcilinin hündürlükdən asılılığını g=GM

Y

/(R

Y

+h)

2

 ifadəsindən istifadə etməklə  nəzərə almaqla 

müəyyənləşdirmək olar. Temperaturun hündürlükdən asılılığını müəyyən etmək mühüm məsələ olaraq qalmaqdadır. 

Təqdim olunan işdə məqsəd məhz belə asılılığın tədqiqi və müəyyən olunmasıdır. 

Temperaturun hündürlükdən asılı olaraq necə  dəyişməsini müəyyən etmək üçün belə  dəyişməni yaradan atmosfer 

proseslərini nəzərə almaq lazımdır. 

Məlumdur ki, temperaturun atmosferdə  tənzimlənməsi havanın konveksiyası  və bu zaman baş verən fiziki proseslərlə 

əlaqədardır. Günəş şüasının təsiri nəticəsində yerin səthi ilə bilavasitə təmasda olan hava qatı qızdığından yuxarı qalxaraq 

öz yerini nisbətən yuxarı qatlardakı soyuq hava kütləsinə verir. Havanın istər yuxarı qalxaraq genişlənmə prosesi, istərsə də 

yuxarı qatlardan yer səthinə doğru axarkən baş verən sıxılma prosesi adiabatik proseslərdir. Bunun səbəbi havanın istiliyi 

çox pis keçirməsidir. Qeyd olunanları nəzərə almaqla uyğun hesablamaları aparark\n adiabat tənliyindən istifadə etməliyik. 

İsti hava yuxarı qalxarkən adiabatik genişləndiyindən soyuyur və bu səbəbdən temperatur aşağı düşür. Qeyd etmek lazımdır 

ki, adiabatik genişlənmə zamanı həm də kondensləşmə baş verdiyindən temperatur bir qədər də aşağı düşür. 

hhündürlüklü hava sütununun oturacağa göstərdiyi təzyiq p=

  gh ( -havanın sıxlığı g-sərbəstdüşmə  təcili) olduğundan 

hündürlüyün dh qədər  dəyişməsi zamanı  təzyiq dp=-

gdh olur. Burada, 

   olduğundan

 

olur.Genişlənmə prosesi adiabatik olduğundan təzyiqlə temperatur arasındakı asılılığı ifadə edən adiabat tənliyinə görə, 

   düsturunu loqarifmalasaq,  

ln

1

ln

 

Bu ifadəni differensiallasaq,  

1

0 

1

 

1

 

1

 

Burada

,

,

   

9.81

   

,

28.88 

və   

8.31 

ə ə ə

    olduğundan, 

9.8

ə ə ə

 

 

Mətn daxilində qeyd etdiyimiz kimi, isti hava kütləsi yuxarı qalxarkən adiabatik genişləndiyindən soyuyur və bu səbəbdən 

temperatur  alınan bu qiymətdən bir qədər də aşağı düşür.