Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

140 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

 

Sxem 1. Bis-(2,4-bis(trixlormetil))-1,3,5-triazapentadienato Zn(II) kompleksinin Henri reaksiyasıda katalizator kimi 

tətbiqi. 

 

Yekün olaraq müəyyən edilmişdir ki,  nitroetanla bir sıra aromatik və alifatik aldehidlərin reaksiysınada Zn(II) 

kompleksinini az miqdarda katalizator kimi əlavəsi (3 mol%) Henri reaksiyasının otaq temperaturunda çox yüksək çıxımla 

(99%) və yaxşı diastereoselektivliklə (treo/eritro 3:1) getməsinə gətirib çıxarmışdır [5].  

Məhz bunları nəzərə alaraq uyğun Co(III) kompleksinin də sintezi və onun bir çox reaksiyalarda katalizator kimi istifa-

də edilməsi öyrənilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki,  həlledici kimi DMSO istifadə etdikdə sintez edilmiş komplekslərin 

monokristalının RQA metodu ilə tədqiqi zamanı kompleksin yaranmasında DMSO  molekullarının da iştirak etdiyi müəy-

yənləşmişdir. Bu reaksiyada da alınan kompleksin monokristalında 2 molekul DMSO olduğu aşkar edilmişdir. (Sxem 2).  

 

Sxem 2. Tris-(2,4-bis(trixlormetil))-1,3,5-triazapentadienato Co(III) kompleksinin sintezi. 

 

Komplekslərin əmələ gəlməsi aşağıdakı sxemlə asanlıqla izah olunur. Güclü –J  induksiya effekt  göstərən CCl3 qrupu 

hesabına trixlorasetonitrilin CN qrupunun C atomu yüksək elektrofillik göstərir və ammonyakın nukleofil həmləsini 

asanlaşdırır. Nəticəsində  əvvəlcə aralıq birləşmə olan amidinin (A) yaranır. Sonra isə amidin özü bir nukleofil kimi 

trixlorasetonitrilin ikinci molekulu ilə reaksiyaya girərək uygun liqanda (B) çevrilir. Sonuncunun isə metalla reaksiyasından 

müvafiq komplekslər əmələ gəlir. Reaksiyada ilkin olaraq Co(CH3COO)2 · 4H2O götürülməsinə baxmayaraq reaksiyanın 

gedişində Co2+ → Co3+ çevrilməsi baş vermişdir ki, buda sistemin öz-özlüyündə oksidləşdirici xassə daşıdığını bir daha 

təsdiqləyir. Belə ki, əvvəlki tədqiqatlarda MnCl2 və CuCl ilə aparılan reaksiyalar zamanı da Mn2+ → Mn3+, Cu1+ → 

Cu2+ oksidləşməsi müşahidə olunmuşdur. (Sxem 3). 

 

Sxem 3. Co(III) kompleksinin əmələgəlmə  reaksiyanın mexanizmi. 

 

Co(III) kompleksin molekulyar quruluşunudan göründüyündən kimi kristalın formalaşması zamanı bir DMSO 

molekulunu O atomu eyni zamanda iki NH qrupları ilə N-H···O···H-N hidrogen rabitəsi əmələ gətirir.  

 

---