Microsoft Word Materiallar Full

 

 

---

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

587 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

QRAF VERİLƏNLƏR MODELİ VƏ RDBMS MODELİ İLƏ MÜQAİSƏLİ TƏHLİLİ 

 

Həsənağa MƏMMƏDOV  

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Bu məqalədə qraf verilənlər baza modelindən bəhs edilib,  Qraf verilənlər bazası idarəetmə sistemlərindən ən məşhuru 

Neo4j və Cypher sorğu dili ilə tətbiqi məsələ  həll edilmişdir. Qraf modeli müxtəlif elmi, biznes sahələrində tətbiq edilir.  

Qarışıq verilənləri təsvir etmək üçün çox əhəmiyyətlidir.  Hansı tip məsələlərin həllində daha yaxşı  nəticə göstərməsi 

məqalədə təsvir edilmişdir.

 

20-ci  əsrin sonunda İnternetin, elektron hesablama maşınlarının kəşfi  informasiya inqilabına səbəb oldu və  

informasiyanın saxlanması, yenidən email edilməsi kimi problem meydana gəlməyə başladı.  İnformasiyanı komputerdə 

təhlükəsiz saxlamaq üçün verilənlər bazası idarəetmə sistemlərində istifadə olunur. Verilənlər Bazası tarixi inkişaf yolunu 

keçərək günümüzdə demək olar ki, istənilən sahədə uğurla tətbiq olunmaqdadır.  

 Verilənlər bazasının aşağıdakı modelləri vardır. 

  İerarxik model - verilənlər bazası ağacşəkilli (ierarxik) təşkil olunur 

  Qraf modeli – verilənlər bazası qraf şəklində təşkil olunur 

  Relasiya modeli – verilənlər cədvəllərdə yerləşdirilir və bu cədvəllər arasında əlaqə yaradılır. 

  Obyektyönümlü model – bazanın ayrı-ayrı yazıları obyekt şəklində təşkil olunur. 

Relyasiya modeli hal-hazırda daha çox istifadə olunan baza modelidir. Oracle, MySql, Sql server və s. kimi VBİS-lər 

(verilənlər bazası idarəetmə sistemləri) bu modeldən istifadə edir. 

Əgər verilənlərdə çox sayda və çox növdə  əlaqələr varsa- xaotik modelə sahibdirsə  və obyektlər arasında  əlaqələri 

sorğu vermək üstünlük təşkil edirsə verilənləri Qraf modelində  təsvir etmək daha əlverişlidir. Bu cür əlaqəli verilənləri 

relyasiya ilə  təsvir etdikdə sorğu verilən zaman çoxlu sayda “Join” əməliyyatından istifadə edilir və nəticədə performans 

aşağı düşür. Relyasiya modeli belə hallar üçün əlverişli deyil. Əgər qoyulan məsələdə obyektlər arasında çoxun-çoxa əlaqə 

növü üstünlük təşkil edirsə Qraf verilənlər bazası modelindən istifadə etmək məqsədəuyğundur. Qraf verilənlər bazası bu 

günün biznes, elm sahələrinə nüfuz edən sahədir.  İnsanlar arasında qohumluq əlaqələri, sosial şəbəkələrdən tutmuş 

mürəkkəb gen, protein hüceyrələrinin təsviri və analizində,  çoğrafi informasiya sistemlərində    uğurla tətbiq edilir.  

Naviqasiya sistemlərində ən qısa marşrutu  tapmaqda, şəbəkə tapologiyasında – informasiyanı şəbəkədə ötürmək üçün ən 

qısa yolu tapmaq üçün,  istifadə edilir. Graf verilənlərin bazasının tətbiq sahələrini aşağıdakı kimi qruplaşdırılır. 

  Sosial şəbəkələr 

  Sənaye 

  Xəritədə yolun tapılması 

  Çoğrafi alqoritmlərdə 

  Fırıldaqçılığın qeydə alınmasında 

  Multi-tenancy – mutli-icarə 

  Dependency mapping - Asıllığın xəritəsi 

  Bioinformatika 

  natural language processing – təbi dil emalı 

Qraf verilənlər bazasının xarakteristikaları aşağdakılardır: 

  Düyünlər (node) və əlaqələrdən (relationships) ibarət olur. 

  Düyünlərin və əlaqələrin xassaləri (properties) olur. 

  Əlaqələrin adları, istiqamətləri, başlanğıc və sonu olur. 

Qraf modelinin sadə struktura malik olmasına baxmayaraq mürəkkəb məsələlərin həllində  tətbiq edilir. Sosial 

şəbəkələrdə tətbiqinə Twitter sosial şəbəkəsinin nümunəsində aşağıdakı kimi olur. 

 

B

C

A

D

---

 Qafqaz Uni

A, B və 

 

Verilən 

bazası idarəe

proqramıdır. 

sorğu dili ola

Qraf ver

sadə konseps

olunur. Rely

verilənlər baz

“Delete”, qra

Relyasiy

oynaya bilər 

Bu mode

1)  Yaş

RETURN nR

2)  Film

Q: STAR

R: SELE

on Movi

2-si sorğ

3)  Həm

Q: START p

RETURN pe

R: SELECT 

person_id FR