Microsoft Word Materiallar Full

 

 

 

 

 

1

ˆ

2

1

2



































 







e

A

c

e

P

m

t

i







---

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

54 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

TERMİSTORLARIN HAZIRLANMA TEXNOLOGİYALARI VƏ BƏZİ TƏTBİQLƏRİ 

 

Hüseyn FEYZİYEV 

Azərbaycan Texniki Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Termistor qızdırılma zamanı keçiriciliyi kəskin dəyişən maddələrdən hazırlanır. Belə maddələrin elektrik 

keçiriciklikləri temperatur artdıqca kəskin artır, müqavimətləri isə azalır. Termistor sözü “Thermosensetive Resistor” 

ifadəsinin qısaldılmış formasından yaranmışdır. NTC termistoru adı da geniş yayılmışdır. (Neqative Temperature 

Coefficient Thermistor) yəni, mənfi temperatur müqavimət  əmsalına malik termorezistor və PTC termistor (Positive  

Temperaturre Coefficent Thermistor) müsbət temperatur əmsalına malik termistor. Bundan sonra termistor ifadəsi yalnız 

NTC – termistorları üçün işlədiləcək, PTC termistorları isə müsbət termik müqavimət əmsallı termistorlar adlandırılacaqdır. 

Təqdim olunan işdə ilk növbədə yarımkeçirici matriallardan hazırlanmış, böyük termik müqavimət  əmsalına malik 

1

06

,

0

02

,

0









K



 termistorlar barədə məlumatlar veriləcəkdir. 

Ilk zamanlar çoxlu sayda termorezistiv xassəli matrialların praktikaya tətbiq olunmasına cəhd edilmişdir. Hələ Faradey 

AgS – birləşməsinin müqavimətinin temperaturdan kəskin asılı olmasına diqqət yetirmişdi. Lakin praktikada tətbiq oluna 

biləcək materialların parametrlərini nizamlamaq yalnız yarımkeçirici oksidlərdə mümkun olmuşdur. Çevirici sxemlərdə 

astana gərginliyinin alınması üçün termorezistor timsalında və peresizion elektrik termometrləri timsalında 

termorezistorlardan istifadə edilmə imkanları müqavimətin temperatur asılılılığından kənara çıxmaların nizamlanması ilə 

daha da genişlənmişdir.  İlk vaxtlar termorezistorların tətbiq olunması  məxsusi müqavimətin temperatur asılılığına 

asalanmışdır, məsələn, qoşma cərəyanının məhdudlaşdırılması  və ya nizamlanması üçün. Hazırda kifayət qədər böyük 

termik əmsalına malik elektrik müqavimətli yeni materialların aşkar edilməsi onlardan geniş miqyasda istifadə edilməsinə 

imkan vermişdir. Bu, qoşulma zamanı meydana çıxan enerji itgisinin minumuma endirməyə  və siqnalın güçləndirilməsi 

zamanı siqnal/küy nisbətinin artırılmasına gətirdi. Termistorlar, bu məqsədlə istifadə edilən metallardan fərqli olaraq, 

yarımkeçirici olmaqla, kifayət qədər kiçik elektrik keçiriciliyinə malikdirlər ki, bu da peresizion termometrlərdə  və 

telemetriyada mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Termistorların müqavimətləri geniş intervalda dəyişir və 25

0

C - də onların 

nominal qiymətləri bir neçə Om – dan bir neçə yüz kOm – a qədər dəyişə bilir.  

Termistorlar  əsasən keramika tip materiallardan hazırlanır. Keramika dedikdə süni qeyri-üzvi, qeyri-metallar, 

polikristallik bərk materiallar nəzərdə tutulur. Bu  materialların hazırlanması üç mərhələdə həyata keçirilir- nümunənin toz 

halına salınması, formaya salınması və dəmlənməsi.Texnologiyanın müxtəlif variantları da ola bilir. Məsələn, bu məqsədlə 

məhlullardan istifadə edilməsi tərkibdə    və hazırlanan səthdə  aşqarların bərabər paylanmasını  təmin edə bilir. Bəzən də 

materialın tozu diqqətlə qarışdırıldıqdan sonra yüksək temperaturda qızdırılır və bu, qarışığın kimyəvi qarşılıqlı  təsirinə 

qədər davam etdirilir. Nəhayət materialın reaksiya qabiliyyətinin artırılması  və keramikanın sonrakı formalaşmasında 

tabalma xüsusi məna kəsb edir. 

Adətən göstərilən qaydada alınan toz, həb fornasında plastifikator polivinil spirtinin sulu məhlulu  əlavə edilməklə 

preslənir. Arzu olunan formanı almaq üçün müxtəlif üsullardan istifadə olunur. Keramikanın hazırlanmasında çox vacib 

mərhələ tabalma hesab edilir. Bu zaman material son işçi formasını və xasssəsini əldə edir ki, bu da kimyəvi tərkiblə yanaşı, 

tabalma  şəraitindən də asılı olur. Keramikaların tərkibindən asılı olaraq onların tabalmaları 1250

0

C-1400

0

C-yə  qədər 

temperatur intervalında aparılır. Tabalma yalnız onun aparıldığı maksimal temperaturdan deyil, həmçinin onun təsir 

müddətindən və  qızdırılmanın xüsusiyyətindən asılıdır Bununla yanaşı, sonuncu tabalmanın aparıldığı atmosferlə yanaşı 

qadağanedici təbəqənin formalaşması üçün zəruri şərtdir. Praktiki tətbiq üçün pozistor elektrik kontaktına malik olmalıdır. 

Bunun ən sadə yolu tərkibində metallik komponentli üzvi həlledici və qeyri-üzvi aktivator olan pasta vasitəsilə nümunənin 

səthində müstəvi kontaktın yaradılmasıdır. Bu proses 500-800

0

C temperatur intervalında  aparılır. Əksər keramikalar üçün 

kontakt olaraq  gümüş pastadan istifadə edilir. Amma bu metal pastanın keramikanın səthində qadağan olunmuş  təbəqə 

yaratması  səbəbindən  əlverişli deyil. Bunun üçün ən  əlverişlisi  əlvan metal, məsələn alüminium hesab edilir. Lakin çox 

hallarda metallik örtüklər daha əlverişli hesabolunur. Pozistorların qurulmasında etibarlı kontakt yaradılması  çox vacibdir. 

Sonrakı  mərhələ hazırlanmış pozistorun səthinin örtülməsidir. Amma bir çox hallarda buna ehtiyac qalmır. Pozistorun 

səthinin örtülməsi sadəcə  səthə lak çəkilməsindən, kip şüşə  və    dəmir örtüklərə  qədər ola bilir. Amma bütün hallarda 

termistorun gövdəsil ilə ətraf mühit arasında yaxşı istilik mübadiləsi yaradılmalıdır, çünki termistordan istifadə olunmasında 

bu çox vacibdir. 

NTC - termistorları 2 əsas tətbiq sahəsi ilə: müqavimətin temperatur əmsalı və onun əks işarəli qiyməti ilə müəyyən 

edilir.  Bir tərəfdən termistorlar temperatur və ondan asılı  kəmiyyətlərin ölçülməsi və idarə olunması üçün hissiyyat 

elementləri  (sensorlar) kimi, digər tərəfdən isə termistorlar müqaviməti olan sxemlərdə volt – amper və rezistiv - cərəyan 

---