Microsoft Word Materiallar Full

 

 

 

 

---

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

158 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

XƏZƏRNAZİKBARMAQGEKKONU ABŞERON YARIMADASININ  

MÜASIR EKOLOJİ  ŞƏRAİTİNDƏ 

 

Ramin HƏŞİMOV 

Azərbaycan Tibb Universiteti 

[e-mail] 

 

Əvvəlcə özünü təbiətdən qorumağa çalışan, sonra təbiət üzərində qələbə çalıb onu istədiyi kimi dəyişən insan, Abşeron 

yarımadasında özünü ən güclü ekoloji amil kimi göstərir. Abşeron yarımadasında antropogen amillərin təsirinin nəticəsi 

olaraq ekoloji şərait mütəmadi olaraq dəyişir. Xəzər nazikbarmaqgekkonu-Cyrtopodion caspius (Eichwald, 1831)  təbii 

şəraitdə yarımsəhralıqda olan qayalıqlarda, gizlənmək üçün yeri olan biotoplarda yayılmışdır. Abşeron yarımadasında xəzər 

nazikbarmaqgekkonu hemisinantrop növdür. Bu növ yarımadada yeni tikilmiş binaların üzərində, köhnə binaların divarla-

rında olan çatlarda, üzəri örtülü damlarda, toyuq hinlərinin içində, tövlələrdə, hasarların üzərində olan çatlarda, daş yığınları 

arasında, kanalizasiya çuxurlarında, quyuların içində, tülkü yuvalarında, köhnə  qəbir daşlarının arasında, çardağlarda rast 

gəlinir. Yarımadada C.c.caspius (Eichwald, 1831) yarımnövü yayılıb. Hal-hazırda bu kərtənkələyə yalnız böyük şəhərlərin 

(Bakı və Sumqayıt) mərkəzlərində rast gəlinmir. Xəzər dənizində olan adalarda C.c. insularis yarımnövü də yaşayır. 

Xəzər nazikbarmaqgekkonunun aylar üzrə aktivliyini müəyyən etmək üçün 2008-2012-ci illərdə ekspedisiyalar zamanı 

müşahidə edilmiş 679 baş və müəllifin 2012-ci ildə daim müşahidə edə bildiyi 2 stasianarda olan 16 baş (I stasianarda 7 baş, 

II stasianarda 9 baş) gekkonun saatlar üzrə sığınacaqdan kənarda rast gəlinmə vaxtları araşdırılmışdır. Mart ayında havanın 

hələ  də soyuq olması ilə  əlaqədar olaraq yalnız günün isti vaxtında müşahidə edilir. Aprel ayının I yarısında havaların 

hələdə soyuq olduğu üçün yalnız günorta vaxtı müşahidə olunur. Aprel ayının II yarısından etibarən axşamlar da 

sığınacaqdan kənarda müşahidə edilməyə başlayır. Əgər gekkon bu ayda axşam ov edibsə səhər gün günəş altında qızınır. 

Xəzər nazikbarmaqgekkonunun ən aktiv olduğu vaxtlar may ayının sonu və iyun ayında olur. Bu aylardan başlayaraq onlar 

axşamlar sığınacaqları daha intensiv tərk edirlər.  İyul ayından etibarən, təbii  şəraitdə, xəzər nazikbarmaqgekkonuna 

axşamlar rast gəlmək olur. Sentyabr ayından etibarən onlar sığınacaqlarını daha az tərk edirlər və  qış yuxusuna getməyə 

hazırlaşırlar. Oktyabr ayında çox nadir hallarda görsənirlər. 

 Xəzər nazikbarmaqgekkonunun təbii düşmənləri  Şneyder uzunayaqlısı, levantiya irigürzəsi, çökəksifət  kələzilanı, 

zeytuni yastıbaştəlxə, iri vəhşi quşlar, ev toyuqları, pişiklərdir. Təbii düşmənlərdən qorunmaq və qida rəqabətini azaltmaq 

üçün əsasən gecə vaxtlarında fəal olmaq uyğunlaşması qazanıblar. Abşeron yarımadasında autotomiyalı gekkonlar nisbətən 

çox rast gəlinir. Belə ki, müşahidə edilmiş  hər 8/9-cu baş gekkonun quyruğu ya qopmuş ya da qopub autotomiya etmiş 

vəziyyətdə olur. Autotomiya etmiş quyruq əvvəlki quyruqdan kiçik amma nisbətən qalın olur. Ölmüş 7 ədəd xəzər 

nazikbarmaqgekkonun quyruğunu dartıb qoparmağa çalışılmışdır. Amma quyruğun çox çətinliklə  qırıldığı müşahidə 

edilmişdir. Buradan nəticəyə  gəlmək olur ki, autotomiya hadisəsi quyruqda müəyyən ağrı baş verdikdə  və güclü 

həyəcanlanma zamanı baş verir.  

Hal hazırda xəzər nazikbarmaqgekkonun ərazisinin genişlənməyinə baxmayaraq müəyyən sahə vahidində olan sıxlığı 

artmamış, hətta azalmışdır. Qayalıqlar üzərində olan sıxlığı 10 m

2

-da 12-15 baş göstərilirdisə, eyni biotopda müəllifin 

müşahidələri zamanı 10 m

2

 sahədə üç dəfə az 4-5 baş gekkon qeyd edilmişdir. Antropogen ərazilərdə hər 100 m

2

 sahədə 5-6 

baş məskunlaşır.