Microsoft Word Materiallar Full

 

 

---

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

458 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

QİYMƏTLƏNDİRMƏNİN MAHİYYƏTİ VƏ PEDAQOJİ –PSİXOLOJİ  XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

 

Ayşə QULİYEVA 

Qafqaz Universiteti

 

[e-mail]

 

 

Şagirdlərin təlim fəaliyyətindəki müvəffəqiyyətləri kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri ilə  səciyyələnir ki,bunlar da 

şagird nailiyyətinə verilən qiymətlərdə öz əksini tapır. Qiymət-şagirdin verilmiş tapşırığı nə dərəcədə yerinə yetirməsinin, 

təlim prosesindəki fəaliyyətinin göstəricisidir. Şagird nailyyətinin qiymətləndirilməsi məsələsi tarixən dünya pedaqoqlarını 

düşündürmüş,bunun üçün vahid bir sistemin yaradılmasına bir çox cəhdlər edilmişdir.Lakin, bu barədə vahid bir qərar 

alınmamışdır.1917-ci ilə  qədər Rusiyanın bir çox məktəblərində  şagirdlərin bilik və bacarıqlarını qiymətləndirmək üçün 

"kafi" və ya "qeyri-kafi" kimi sözlərə müraciət edilmiş, bu məqsədlə bəzən yazılı xasiyyətnamələrdən istifadə olunmuşdur. 

Sonralar Rusiyada və eləcə  də Azərbaycanda qiymətləndirmə  rəqəmlərlə aparılmağa başlanmış, bunun üçün altı ballıq 

(0,1,2,3,4,5) qiymətləndirmə sistemindən istifadə olunmuşdur. Sovet hakimiyyəti illərində  sıfır rəqəmi qiymətləndirmə 

sistemindən çıxarıldı  və  təhsil müəssisələrində beş ballıq sistemə keçid baş verdi.Tədricən bir rəqəmi də müəllimlər 

tərəfindən az istifadə olunmağa başlandı  və beş ballıq qiymətləndirmə sistemi dörd ballıq sistemlə  əvəz olundu. 1950-ci 

ildən sonra dörd ballıq sistemdə də müəyyən dəyişikliklər özünü göstərdi. Belə ki,dörd ballıq sistem olmasına baxmayaraq 

müəllimlər "2" rəqəmindən demək olar ki, istifadə etmir, bu isə faktiki olaraq beş ballıq sistemin üç ballıqsistemlə  əvəz 

olunması demək idi . Beləliklə, dörd-beş qiymətləri ilə oxuya bilməyən  şagirdlər üçün bu şkala iki ballı oldu. Bu cür 

qiymətləndirmə sistemi isə  şagirdlərin fəaliyyətinə stimullaşdırıcı  təsir etmək  əvəzinə onlara mənfi təsir göstərirdi. Belə 

ki,üç ilə dörd arasındakı pillə  əksər  şagirdlər üçün keçilməz bir sədd olurdu. Buna görə  də  bəzi müəllimlər beş ballıq 

şkalaya "plyus","minus" əlavə etməklə qiymətləndirmə aparırdılar. Bunu etməkdə  məqsəd isə beş ballıq sistemdə 

stimullaşdırıcı yolları axtarıb tapmaq olmuşdur. Lakin, həmin müəllimlərə on yaxud yüz ballıq sistem təklif olunsaydı belə, 

onlar yenə də həmin sistemlərə "plyus","minus" işarələrini daxil edərdilər. Buna görə də mövcud qiymətləndirmə sistemini 

dəyişdirməyə səy göstərməkdənsə,həmin sistemdən düzgün istifadə etmək daha məqsədəuyğun olardı. Qiymətə, şagirdin işi 

ilə əlaqədar olan çox və müxtəlif göstəricilər daxil olur. Bunlar aşağıdakılardır: 

- bilik, bacarıq və vərdişlərin həqiqi vəziyyətinə dair yoxlamanın nəticələri; 

- biliyin məntiqi və ardıcıl nitqlə dəqiq və mükəmməl ifadə olunması; 

- təlim prosesi zamanı əldə olunan bilik,bacarıq və vərdişlərin praktikaya şüurlu surətdə tətbiq edə bilmək bacarığı; 

- keçilmiş mövzuya dair əlavə mənbələrdən məlumatların toplanması; 

- müstəqillik, təşəbbüskarlıq və işə yaradıcı münasibət; 

- ev tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi. 

Hər fənn özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Bu xüsusiyyətlərə uyğun olaraq ayrı-ayrı fənlərdən şagirdlərin bilik və 

bacarıqlarını qiymətləndirməyin meyarları  işlənmiş  və müəllimlərin istifadəsinə verilmişdir. Bununla yanaşı bütün fənlər 

üzrə şagirdlərin bilik və bacarıqlarına aid olan göstəricilər vardır ki,həmin gösrəricilərə əsasən beş ballıq qiymətləndirmə 

sistemində şagirdlərin qiymətləndirilməsi aşağıdakı kimi aparılır. 

  Şagird proqram materialını tam mənimsədikdə,mövzuya aid biliklərini əməli işə tətbiq etməyi bacardıqda,məntiqli 

nitqə malik olduğunu nümayiş etdirdikdə,davranışında heç bir qüsura yol vermədiyində "5" qiyməti yazılır. 

  Şagird proqram materialını şüurlu surətdə qavradıqda,biliklərini əməli işə tətbiq etməyi bacardıqda,lakin nitqində 

və davranışında nöqsanlara yol verdikdə "4" qiyməti yazılır. 

  Şagird proqram materialını  əsasən mənimsədikdə,biliyini  əməli işə  tətbiq etməyi bacarmadıqda,nitqində  və 

davranışında nöqsanlara yol verdikdə o, "3" qiyməti ilə qiymətləndirilir. 

  Şagird proqram materialını bilmədikdə,müəllimin mövzu ilə bağlı suallarına suallarına inamsız cavab 

verdikdə,davranışında və nitqində ciddi nöqsanlara yol verdikdə şagird "2" qiyməti ilə qiymətləndirilir. 

  Şagird proqram materialını tamamilə bilmədikdə,oxumaq üçün heç bir səy göstərmədikdə,davranışında qüsurlu 

nöqsanlara yol verdikdə isə "1" qiyməti yazılır. 

Şagird nailiyyətinin qiymətləndirilməsi  ənənəvi olaraq onların  əldə etdikləri bilik, bacarıq və  vərdişlərin kəmiyyətcə 

qiymətləndirilməsinə  əsaslanır. Lakin şagirdlərin təlimin nəticələrini müəyyən edən  şəxsi keyfiyyətlərinin 

qiymətləndirilməsi sistemi mövcud deyildir.Buna baxmayaraq təlimin məqsədlərinin əks olunduğu sənədlərdə təlim-tərbiyə 

prosesində formalaşmalı olan müxtəlif  şəxsi keyfiyyətlərdən bəhs olunur.Bu onunla əlaqədardır ki,şəxsi keyfiyyətlərin 

qiymətləndirilməsi praktiki olaraq çətin bir məsələdir. Bununla belə təlim prosesinin yekunları haqqında tam məlumat əldə 

etmək üçün şagirdlərin  şəxsi keyfiyyətlərinin qiymətləndirilməsi olduqca mühüm məsələdir. Buna görə  də  məktəblərdə 

psixoloji xidmətin üzərinə böyük vəzifələr düşür.  Şagird nailiyyətinin qiymətləndirilməsinin müxtəlif formaları mövcud 

olmuşdur.  Ənənəvi təlimdə  şagird nailiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunan əsas formalar yoxlama yazı 

işləri(yaxud testlər) və  şifahi cavablar olmuşdur.İki qiymət növündən istifadə edilmişdir:cari və yekun qiymət. Cari 

qiymətin aparılmasında məqsəd ayrı-ayrı mövzu və bölmələrin şagirdlər tərəfindən nə dərəcədə mənimsənildiyini yoxlamaq 

---