117
şəkildə göstərmişdir. Bu eşq məsnəvisinin yazılmasında onun Qıpçaq qızı həyat yoldaşı
Afaqın rolu az olmamışdır. Nizami Afaqla yaşadığı illəri özünün ən xoşbəxt illəri sayır
və “Xosrov və Şirin”i yazdıqda öz Afaqını gözünün önünə gətirdiyini vurğulayır.
Nizamidən əvvəl yazılan eşq məsnəviləriylə əlbəttə, şair tanış idi, lakin o elə bir
məhəbbət dastanı yaratmışdır ki, o birilərini kölgədə qoymuşdur.
Nizaminin hər iki əsəri Səlcuq qələmindən çıxmış və Cahan Pəhləvanla Qızıl
Arslana ithaf olunmuşdur. Ədəbi nöqteyi-nəzərdən də “Vis və Ramin”, “Xosrov və
Şirin”ə çatmır.
“Xosrov və Şirin” dastanı əvvəldən axıra qədər sasani tarixindən bəhs edir və İran
şahlarından olan Xosrov Pərvizin həyatını tam əks etdirir. Xosrovun Hörmüzün oğlu
olduğu və şah nəslinin davamçısı kimi bütün kitablarda göstərilmişdir. Rum türkü olan
Şirin də Azərbaycan hökmdarıdır. Bu tarixi şəxslərdən başqa digər adamlar da əsərdə
iştirak edirlər, onlar Nizaminin öz təxəyyülünün məhsuludur. Həqiqətən Şirin Fərhada
vurulur, ancaq o, Xosrovu sevir. Xosrovun isə Məryəm və Şəkərlə evlənməsi tarixdə
yoxdur. Bunlar Nizaminin öz düşüncəsi kimi qəbul edilir. Bertelsin fikrincə Nizami
əfsanəvi gürcü gözəli Tamaradan xəbərdar olmuş, bəzi cizgiləri Şirin üzərinə gətirməklə
bu Qafqaz gözəlini vəsf etmişdir.
Nizami “Xosrov və Şirin” dastanını 576-cı ildə Azərbaycan Atabəylərindən
Məhəmməd Cahan Pəhləvana həsr edib təhvil vermişdir. Ancaq 581-ci ildə Cahan
Pəhləvanın ölümündən sonra onun qardaşı Qızıl Arslan əsəri əlinə keçirir. Lakin necə
olsa da, “Xosrov və Şirin” bir qiymərli əsər kimi həm şahlar tərəfindən, həm də xalq
içərisində böyük rəğbətlə qarşılanır.
Dostları ilə paylaş: