Microsoft Word mulki huquq doc

bətləri hüquqdan ayrı və ondan asılı olmadan müvcud ola bilməz.  Bu iki hüquqi hadisə arasında səbəbli 

nəticə əlaqəsi vardır.  

Bəs  hüquqla  hüquq  münasibəti  arasında  bağlılıüın  əsas  cəhətləri  nədən  ibarətdir?  Bu  suala  cavab  vermək 

üçün  hüququn  sosial  təyinatının  nədən  ibarət  olmasını  xatırlamaq  lazımdır.  Hüququn  əsas  və  başlıca  təyinatı 

ictimai münasibətləri qaydaya və nizama salmaqdan ibarətdir. Hüquq ictimai münasibətlərin xüsusi, rəsmi və 

dövlət tənzimləyicisidir. Məhz hüquq münasibətləri vasitəsilə hüquq öz məqsədinə çatır və nail olur. Məhz hü-

quq münasibətləri vasitəsilə hüququn real qüvvə və səmərəli alət olması müəyyənləşdirilir, ifadə edilir. Məsə-

lən, maliyyə hüquq münasibətləri vasitəsilə maliyyə hüququ, əmlak hüquq münasibətlərinin vasitəsilə mülki hü-

quq, əmək hüquq münasibətləri vasitəsilə əmək hüququ və s. özlərinin tənzimləyici funksiyasını və rolunu yeri-

nə  yetirir.  Deməli,  hüquq  münasibəti  ictimai  münasibətin  hüquqla  tənzimolunma  vasitəsidir.  Bu,  hüquq 

münasibəti ilə hüququn bağlılıüını sübut edən birinci xüsusiyyətdir.  

Bəs müvafiq ictimai münasibət hüquqla tənzim edildikdə onun nəticəsi nə olur? Bu cür tənzimetmə nəticə-

sində nə yaranır? Qeyd etmək lazımdır ki, hüquq yaradıcı xüsusiyyətə malik deyil. O, yalnız ictimai münasibət-

lərin tənzimləyicisidir. K.Marksın sözləri ilə desək, hüquq özlüyündə heç nə yaratmır, o, yalnız ictimai münasi-

bətləri sanksiyalaşdırır, protokollaşdırır, iqtisadi ehtiyacları ifadə edir. Söhbət hüququn müxtəlif cür ictimai mü-

nasibətləri tənzimləməsindən gedir. Belə ki, vətəndaşlar, təşkilatlar, idarələr və müəssisələr öz müxtəlif tələbatla-

rını təmin etmək üçün cürbəcür ictimai münasibətlərə daxil olurlar. Əgər bu münasibətlər hüquqla tənzimlənərsə, 

onda hüquq münasibətləri yaranır. Məsələn, alıcı vətəndaş alqı-satqı müqaviləsi əsasında öz qonşusundan (satıcı-

dan) minik avtomobili alır. Bu, ictimai münasibətdir. Özü də o, mülki hüquqla tənzimlənir. Belə ki, həmin müna-

sibətə alqı-satqı müqaviləsi haqqında mülki hüquq normaları tətbiq edilir. Bu cür tənzimetmə nəticəsində hüquq 

münasibəti yaranır. Deməli, hüquq münasibəti hüquqla tənzimetmənin nəticəsidir. Bu, hüquq münasibəti ilə 

hüququn bağlılıüını sübut edən ikinci xüsusiyyətdir.  

Amma bu, o demək deyildir ki, hüquq münasibətinin yaranmasına hüquq səbəb olur. Əslinə baxsan bu, belə 

deyildir. Onun əmələ gəlməsinə hüquq yox, həyati hallar əsas olur. Məhz həyati hallar insanlar arasında münasi-

bətlər yaradır. Hüquq yalnız münasibət iştirakçılarının hüquq və vəzifələrinin əmələ gəlməsini bu hallarla bağlayır 

və əlaqələndirir. Bu yerdə K.Marksın ifadəsini işlətmək yerinə düşərdi. O yazırdı ki, yalnız mübadilənin özü fakti-

ki münasibətlər yaradır. 

Beləliklə, hüquq münasibəti hüququn yox, hüquqla tənzimetmənin nəticəsidir. Buna görə hüquq münasibəti-

nin yaranmasına hüququn özü səbəb ola bilməz. Hüququn öz-özünə müvcud olması hüquq münasibətinin mey-

dana gəlməsinə dəlalət etmir. Vacibdir ki, müvafiq ictimai münasibət hüquqla tənzimlənsin. Bu isə hüquq mü-

nasibətinə  hüquq  əsasında  əmələ  gələn  ictimai  əlaqə  kimi  anlayış  verən  müəlliflərin  mövqeyinin  qeyri-

inandırıcı olmasını sübut edir. 

Qeyd etdik ki, hüququn əsas təyinatı ictimai münasibətləri tənzimləməkdən ibarətdir. Bu və ya digər ictimai 

münasibəti tənzimləməklə hüquq həmin münasibətlərə hüquqi forma verir. Bunun nəticəsində bu münasibətlər 

yeni keyfiyyətə və xüsusi formaya malik olur. Bu, hüquq münasibəti formasıdır. Lakin ictimai münasibət itmir, 

tam saxlanılır. Daha doürusu, hüquqla tənzimlənərkən ictimai münasibətlərə hüquqi örtük və pərdə geydi-

rilir. Amma hüquqla tənzimetmə hər hansı bir yeni ictimai münasibətin yaranmasına səbəb olmur. O, yalnız ar-

tıq  müvcud  olan  real  və  faktiki  münasibətlərə  müəyyən  hüquqi  forma  verir.  Deməli, hüquq  münasibəti  hü-