Microsoft Word mulki huquq doc

lar Azərbaycan Respublikasında hüquqi qüvvəsini saxlayır. Burada əsasən söhbət keçmiş SSRI-nin norma-

tiv aktlarından gedir.  Lakin bu aktların hamısı  yox,  yalnız qanunla müəyyən edilən şərtlərə cavab verən bəzi 

aktlar hüquqi qüvvəsini itirmir. Birinci şərt ondan ibarətdir ki, həmin aktlar sonradan ləğv edilməsin. Əgər 

keçmiş SSRI aktlarından hər hansı birinin hüquqi qüvvəsinə xitam verilərsə, onda onun Azərbaycan Respubli-

kasında hüquqi qüvvəyə malik olmasından söhbət gedə bilməz.  kinci şərt isə ondan ibarətdir ki, keçmiş SSRI 

aktları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və normativ aktlarına zidd olmamalıdır. Əgər zid-

diyyət və uyüunsuzluq olarsa, onda keçmiş SSRI aktları tətbiq edilmir.  

Göstərilən hər iki şərtə cavab verən keçmiş SSRI aktları özündə mülki hüquq normaları ifadə edərsə, mülki 

hüququn mənbəyi kimi çıxış edir. Məsələn, firma adı əqli mülkiyyət hüququnun əsas subinstitutlarından biridir, 

yəni fərdiləşdirmə vasitəsi institutunun subinstitutudur. Firma kommersiya təşkilatı olan hüquqi şəxsin adıdır 

(MM-in 50-ci maddəsinin 2-ci bəndi). Firma adı mülki dövriyyədə konkret müəssisəni fərdiləşdirməyə, onu ey-

ni növdən olan müəssisələrdən ayırmaüa imkan verir. O, sahibkarın kommersiya adı olub, onun işgözar nüfuzu 

isə sıx surətdə bağlıdır. 1922-23-cü illərin, habelə 1964-65-ci illərin sovet mülki məcəllələri təsərrüfat təşkilat-

larının firma adına malik olması hüququnu nəzərdə tuturdu. Lakin firma adı subinstitutunu həmin məcəllələr ni-

zama salmırdı. Bu təşkilatların firma adından istifadə etməklə əlaqədar olan hüquq və vəzifələri «Firma haqqın-

da Əsasnamə» ilə tənzimlənirdi. Bu Əsasnamə 22 iyun 1927-ci il tarixində SSRI Mərkəzi  craiyyə Komitəsi və 

Xalq Komissarları Soveti tərəfindən təsdiq edilmişdir. O, firma adı hüququna bilavasitə həsr edilən ilk ümumi 

normativ akt idi, Sovet qanunvericiliyində ilk dəfə olaraq bu akt firma anlayışını, ona olan hüququn əldə edil-

məsi əsaslarını və qaydasını, bu hüququn məzmununu və digər məsələləri açıqlayırdı.  

Firma adı kateqoriyası yeni MM-də də nəzərdə tutulur. Lakin o, əvvəlki sovet məcəllələri kimi bu subinstitu-

tu tənzimləmir. Firma adları barədə ölkəmizdə xüsusi qanun da qəbul edilməmişdir. Belə bir vəziyyətdə «Firma 

haqqında Əsasnamə» kimi normativ aktı bir kənara tullamaq mənasız şey olardı.  

Dözdür, 14 maddədən ibarət olan Əsasnamənin bəzi maddələri tamamilə və ya qismən öz qüvvəsini itirmiş 

və yaxud müəssisələrin öz təşkilati-hüquqi formasını dəyişməsinə görə aktuallıüını saxlamamışdır. Lakin buna 

baxmayaraq, həmin aktda ifadə olunan bəzi mühüm hüquqi göstərişlər müasir dövrdə də müəyyən əhəmiyyətə 

malikdir. Ona görə də «Firma haqqında Əsasnamə» mülki hüququn mənbəyi kimi çıxış edir. Onun normaların-

dan hüquqi təcrübədə istifadə etmək olar. Onun bir sıra normaları müasir dövrdə tətbiq olunmaq üçün əhəmiy-

yətlidir.  

Hal-hazırda nəqliyyat qanunvericiliyinin bəzi məcəllələşdirilmiş aktları öz hüquqi qüvvəsini saxlayır. Söh-

bət, hər şeydən əvvəl, SSRI Nazirlər Soveti tərəfindən 15 oktyabr 1955-ci ildə təsdiq olunmuş «SSRI Daxili Su 

Nəqliyyatı Nizamnaməsi»ndən gedir. Bu, daxili su nəqliyyatında yük daşınması ilə bağlı münasibətləri nizama 

---

 

32 

salan normativ aktdır. «SSRI Dəmir Yolları Nizamnaməsi» mülki hüququn mənbəyi kimi mühüm əhəmiyyətə 

malikdir.  Bu  normativ  akt  SSRI  Nazilər  Soveti  tərəfindən  6  aprel  1964-cü  il  tarixində  təsdiq  edilmişdir.  O, 

ümumi istifadədə olan dəmir yolu nəqliyyatında yük daşınması ilə bağlı münasibətləri tənzimləyir. 

Azərbaycan Respublikasında «Dəmiryolu nəqliyyatı haqqında» 1991-ci il 15 aprel tarixli Qanun öz hüquqi 

qüvvəsini saxlayır. Bu qanunda ifadə olunan bəzi hüquqi göstərişlərin yük daşıma münasibətlərinin qaydaya sa-

lınmasında əhəmiyyəti böyükdür. 

Mülki hüququn mənbəyi kimi «SSRI və müttəfiq respublikaların Mülki Qanunvericilik Əsasları»nın müəy-

yən rolu vardır. O, sahəvi məcəllələşdirilmiş normativ aktdır. Bu akt SSRI Ali Soveti tərəfindən 31 may 1991-

ci ildə təsdiq olunmuşdur. O, SSRI ərazisində 1 yanvar 1992-ci il tarixindən qüvvəyə minməli idi. Lakin həmin 

vaxta kimi SSRI bir neçə müstəqil dövlətə parçalandı. Buna görə də bizim ölkə ərazisində həmin akt qüvvəyə 

minmədi. Amma buna baxmayaraq, Əsaslarda nəzərdə tutulan bəzi vacib müddəalar öz əhəmiyyətini itirməmiş-

dir. Məsələn, Əsasların 131-ci maddəsində mənəvi ziyanın ödənilməsi barədə göstəriş ifadə edilmişdir. Bu nor-

mada ilk dəfə olaraq mənəvi ziyana anlayış verilməyə təşəbbüs göstərilmişdir. Burada mənəvi zərərin əvəzinin 

ödənilməsi qaydası və şərtləri müəyyənləşdirilir. Əsaslar mənəvi ziyana (zərərə) vətəndaşa fiziki və ya mənəvi 

iztirablar verilməsi kimi anlayış verir. Bu anlayışdan məlum olur ki, mənəvi zərər yalnız fiziki şəxslərə (hüquqi 

şə

xslərə yox) vurula bilər. Bizim yeni MM mənəvi ziyana anlayış vermir və onu tənzimləmir. Bu cür vəziyyət-

də, söz yox ki, Əsasların mənəvi zərər barədə göstərişləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir.