Microsoft Word mulki huquq doc

8. Tapıntı 

Tapıntı sahibsiz əmlakın bir növüdür. Tapıntının hüquqi recimi MM-in 186-cı maddəsində müəyyən edilir. 

Tapıntı dünyanın bir çox ölkələrinin qanunvericiliyində (məsələn, Almaniyanın,  taliyanın,  sveçrənin və di-

gər  ölkələrin  qanunvericiliyində)  mülkiyyət  hüququnun  əldə  edilməsi  üsullarından  biri  kimi  nəzərdə  tutulur. 

Məsələn, Almaniya Mülki Qanunnaməsinə görə (§973), itmiş əşyanı tapıb götürən şəxs dərhal mülkiyyətçi də 

daxil olmaqla bütün səlahiyyətli şəxslərə və ya polisə xəbər verir. Polisə xəbər vermə ərizə ilə rəsmiləşdirilir. 

Polis  darəsinə tapıntı barədə ərizə daxil olduğu vaxtdan bir il keçdikdən sonra əşyanı tapan şəxsin həmin əşya-

ya mülkiyyət hüququ yaranır. Yaponiya qanunvericiliyinə görə əşyanı tapan şəxsin borcudur ki, bu barədə dər-

hal polisə xəbər versin. Əgər əşyanın mülkiyyətçisi müəyyənləşdirilərsə, onda əşya mülkiyyətçiyə verilir. Altı 

ay müddəti ərzində mülkiyyətçi müəyyən olunmazsa, əşyanı tapan şəxsin bu əşyaya mülkiyyət hüququ əmələ 

gəlir (Yaponiya MM-inin 240-cı maddəsi). ABŞ mülki hüququnda tapıntıya itirilmiş əmlak deyilir.  

taliya qanununa görə, itmiş əşyanı tapan şəxs bu barədə mətbuatda məlumat verməlidir. Məlumat dərj edil-

diyi vaxtdan bir il müddətində əşyanı itirən şəxs (mülkiyyətçi) tapılmadıqda, həmin əşya onu tapan şəxsin mül-

kiyyətinə keçir.  sveçrə Mülki Məcəlləsinə görə, tapıntı mülkiyyət hüququnun əmələ gəlməsinin əsas üsulu ki-

mi müəyyən edilir. 

Hüquq ədəbiyyatında verilən anlayışa görə, tapıntı dedikdə, itirilmə nəticəsində əşyanın mülkiyyətçisinin və 

ya ona sahiblik hüququ olan digər səlahiyyətli şəxslərin iradəsindən asılı olmadan onların sahibliyindən çıxan 

və hər hansı bir şəxs tərəfindən aşkar edilən əşya başa düşülür. Tapıntı dedikdə, mülkiyyətçinin və sahibliyi hə-

yata keçirən digər şəxslərin itirdiyi, hər hansı bir kimsənin tapdığı əşya başa düşülür. Əşyanın mülkiyyətçi tərə-

findən itirilməsi və onun digər şəxs tərəfindən tapılması təsadüfilik xüsusiyyəti ilə şərtlənir. Belə ki, sahibi əş-

yanı təsadüfən itirir və ya şəxs itirilmiş əşyanı təsadüfən tapır. Belə halda mülkiyyətçi və əşyanı tapan şəxs qa-

baqjadan düşünülmüş heç bir niyyət güdmür və bilə-bilə qəsdən edilən hər hansı hərəkətə yol vermirlər. Digər 

tərəfdən aşkar edilmiş əşyanı tapıntı hesab etmək üçün həm də tələb olunur ki, həmin əşya mülkiyyətçinin sa-

hibliyindən onun iradəsindən asılı olmadan çıxsın. Məhz bu cəhət tapıntını sahibsiz əmlakdan fərqləndirməyə 

imkan verir. Belə ki, əgər mülkiyyətçinin sahibliyindən əşya onun iradəsi ilə çıxarsa (məsələn, mülkiyyətçi əm-

laka mülkiyyət hüququndan imtina edərsə), onda həmin əşya tapıntı yox, sahibsiz əmlak hesab edilir. Lakin bu-

na baxmayaraq tapıntını (itirilmiş əşyanı) sahibsiz əmlak anlayışına aid etmək olar. 

tirilmiş əşyanı tapan şəxs avtomatik olaraq həmin əşyanın mülkiyyətçisi olmur. MM-in 186-cı maddəsi iti-

rilmiş əşyanı tapan şəxsin vəzifəsini müəyyən edir. O, tapıntı barədə əşyanı itirmiş şəxsə, əşyanın mülkiyyətçi-

sinə və ya əşyaya sahiblik hüququna malik olan digər səlahiyyətli şəxsə (məsələn, kirayəçiyə, daşıyıcıya, pod-

ratçıya, saxlayıcıya və s.) dərhal xəbər verməli və əşyanı onlara qaytarmalıdır. Əgər mülkiyyətçi və ya baş-

qa şəxslər məlum deyilsə, tapıntı barədə polisə dərhal məlumat verilməlidir. 

tmiş əşyanı tapan şəxsin tapıntı barədə polisə məlumat verdiyi vaxtdan bir il müddətində əşyanı itirən şəxs 

tapıldıqda, əşya ona qaytarılır. Həmin müddət ərzində itirilən əşyanın mülkiyyətçisi olan şəxs tapılmadıqda isə 

əş

yanı tapanın ona mülkiyyət hüququ əmələ gəlir. Bununla əşya onu tapanın xüsusi mülkiyyətinə keçir. Tapıntı-

---

 

277

ya mülkiyyət hüququnun əmələ gəlməsi ilə əşyanı itirən şəxsin (mülkiyyətçinin) mülkiyyət hüququna xitam ve-

rilir. Belə təsəvvür yaranır ki, bir illik müddətin keçməsi əşyanı itirənin (əvvəlki mülkiyyətçinin) mülkiyyət hü-

ququna xitam verilməsinə və əşyanı tapanın (yeni mülkiyyətçinin) mülkiyyət hüququ əldə etməsinə əsas olan 

hüquqi fakt rolunu oynayır.  tirilmiş əmlak bu fakt nəticəsində onu tapan istənilən şəxsin mülkiyyətinə keçir; 

ə

gər itirilmiş əmlakı tapan şəxs həmin əmlakın mülkiyyətçisinin kim olmasını bilirsə və mülkiyyətçiyə qaytar-

mayaraq onu istifadə etmək məqsədi ilə ələ keçirərsə, həmin şəxs oğurluq etməkdə təqsirli bilinir. Elə hallar da 

olur ki, əşyanı tapan şəxs əşyaya mülkiyyət hüququ əldə etməkdən imtina edir. Belə halda tapıntı haqqında mə-

lumat  alan  səlahiyyətli  orqan  əşyanı  hərraj  yolu  ilə  satır.  Əşyanın  satılması  əşya  barədə  məlumatın  verildiyi 

vaxtdan bir illik müddət keçdikdən sonra həyata keçirilir. Tapıntının hərraj yolu ilə satılmasından əldə edilən 

pul səlahiyyətli orqanın hesabına daxil olur. Tapıntı bahalı əşya olmazsa, onun hüquqi taleyi və aqibəti iki yolla 

həll edilir: əşyanın əvəzsiz qaydada haqq alınmadan özgəninkiləşdirilməsi; əşyanın məhv edilməsi. 

Tapıntı onun barəsində məlumat alındığı vaxtdan bir illik müddət keçmədən də özgəninkiləşdirilə bilər. Bu 

aşağıdakı hallarda mümkün ola bilər: tapıntının predmeti heyvan olduqda; tapıntı tez xarab olan əşyadan ibarət 

olduqda; tapıntının saxlanması çox xərj tələb etdikdə. Belə hallarda tapıntı əvəzli qaydada özgəninkiləşdirilir və 

ə

ldə edilən haqq mülkiyyətçiyə qaytarılır. 

Yeni MM köhnə MM-dən fərqli olaraq, itmiş əşyanı tapana ixtiyar verir ki, o, əşyanı qaytararkən həmin əş-

yanı qəbul etmək səlahiyyəti olan şəxsdən (əşyanı itirmiş mülkiyyətçidən, əşyaya sahiblik hüququ olan şəxslər-

dən və s.) mükafat tələb etsin. Mükafatın məbləği tapılmış əşyanın dəyərinin beş faizinədək ola bilər (Yaponiya 

qanunvericiliyinə görə isə pul mükafatının məbləği əşyanın dəyərinin 5%-dən 20%-nə qədər müəyyən edilir). 

Bundan əlavə, əşyanı tapan şəxs səlahiyyətli şəxsdən digər xərjlərin ödənilməsini tələb etmək hüququna malik-

dir. Belə xərjlərə aiddir: əşyanın səlahiyyətli şəxsin olduğu yerdə təhvil verilməsi ilə əlaqədar olan xərjlər (yol 

pulu, daşıma haqqı və s.); əşyanın saxlanılmasına çəkilən xərjlər (məsələn, tapıntı heyvan olarsa, onun yemlən-

məsinə  və  bəslənməsinə  və  ya  baytar  müayinəsinə  çəkilən  xərjlər);  səlahiyyətli  şəxsin  axtarışı  ilə  bağlı  olan 

xərjlər; əşyanın realizə edilməsi (satışı) ilə çəkilən xərjlər. 

Qanun iki hal (şərt) mövcud olduqda əşyanı tapan şəxsi mükafat almaq hüququndan məhrum edir: birincisi, 

itmiş əşyanı tapan şəxsin vəzifəsi bu barədə əşyanı itirənə dərhal xəbər verməkdən və əşyanı ona qaytarmaqdan, 

ə

gər bu, mümkün olmazsa, tapıntı haqqında polisə məlumat verməkdən ibarətdir. Bu vəzifə imperativ xarakterə 

malikdir. Həmin vəzifənin  yerinə  yetirilməməsi əşyanı tapan şəxsi mükafat almaq hüququndan məhrum edir. 

kincisi, əşyanı tapan şəxs onu gizlətməyə cəhd göstərərsə, mükafat almaq hüququnu itirir. 

Torpaqdan və su altından, binalardan, tikintilərdən, təbii obyektlərdən tapılmış mədəniyyət sərvətləri dövlət 

mülkiyyətinə daxil edilir («Mədəniyyət haqqında» qanunun 36-cı maddəsi).