Microsoft Word P. doc titul doc
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
__________________Milli Kitabxana__________________
79 bu əlaqənin sistematik və istiqamətlənmiş olmasına kömək edir. Fizika ilə biologiyanın əlaqəsinin keniş təhlili ancaq sinifdənkənar məşğələlərdə mümkündür. Dərs prosesində isə ancaq bu əlaqəni səciyyələndirən bir sıra mühüm məsələləri əhatə edən fraqmentlər əlavə material kimi verilir. Əlbəttə, bütün mövzular üçun fizika ilə biologiyanın əlaqəsinin metodiki cəhətdən necə həyata keçiriləcəyi haqda ümumi resept vermək olmaz və bu formal xarakter daşıyar, heç bir səmərəsi də olmaz. Çünki bu sahədəki elmi nailiyyətlər gündən- günə artır. Ona görə də verilən resept də tez köhnəlir. Lakin ayrı-ayrı misallar üzərində bu əlaqənin optimal şəkildə həyata keçirilməsi və biofiziki materialın məzmununun şagirdlər tərəfindən şüurlu mənimsənilməsi yollarını göstərmək çoxfaydalı olar. Misal olaraq sabit elektrik cərəyanını nəzərdən keçirək. Dərsin əsas məsələsini müəllim izah edib qurtardıqdan sonra sadə bir təcrübə ilə canlı orqanizmlərdə də yüklərin istiqamətlənmiş hərəkətinin baş verdiyini nümayiş etdirir. Bunun üçün qabaqcadan yoxlanmış və yaxşı effekt verən hər hansı ağac budağını, bitki gövdəsini dövrə hissəsi kimi qəbul edib sadə elektrik dövrəsi qururuq. Budağı elektrik dövrəsinə daxil etmək üçun iynəşəkilli elektrodları onun uclarına taxırıq. Bu zaman bitki gövdəsi cərəyan keçirirsə, onda həmin carəyanı dövrəyə ardıcıl qoşulmuş qalvanometr göstərir. Bu qayda ilə bitkilərdən cərəyan buraxaraq onların qızdığını da nümayiş etdirmək olar. Qızma dərəcəsi çox böyük olmamasına baxmayaraq onu elektrotermometrlə qeyd etmək olur. Naqil-bitki sabit cərəyan dövrəsinə qoşulduqdan sonra ona yaxınlaşdırılan maqnit əqrəbi meyl edir. Bu onu göstərir ki, bitkidən cərəyan keçdikdə onun ətrafında maqnit sahəsi yaranır. Beləliklə, şagirdlər təkcə cansız təbiətdə deyil canlı təbiətdə də elektrik cərəyanını keçirən naqillərin mövcud olduğunu bilavasitə müşahidə edirlər. Bu qayda ilə dövrə hissəsi üçün Om qanununu keçdikdə canlı təbiətin naqillərində söhbət açmaq olar. Müəllim mövzu haqqında əsas məlumatı verdikdən sonra, canlı orqanizmlərdəki toxumalara və ya bioloji mayelərə aid bir neçə xüsusi müqaviməti şagirdlərin nəzərinə çatdırır. Məsələn, Om.m ilə ifadə etdikdə xüsusi müqavimətin- |