Microsoft Word Qasimov-ias docx

Üçüncü yanaşma internetdə sənədlərin axtarışının apa-
rılması üçün əsas və ən çox istifadə olunan üsullardan bi-
ridir.  İnternetin informasiya-axtarış sistemləri internetin 
informasiya ehtiyatları haqqında  əvvəlcədən, xüsusi for-
mada hazırlanmış  məlumat bazası, bu bazanı yaradan və 
daim yeniləşdirən proqram təminatı, axtarış sorğularının 
daxil edilməsi və nəticələrin istifadəçiyə təqdim olunması 

---

214 
üçün interfeys, xüsusi axtarış mexanizmləri (açar sözlərə 
görə axtarış  və ya mövzü kataloqları üzrə axtarış) olan 
proqram kompleksidir. Bu sistemlər axtarışın nəticəsi ola-
raq istifadəçiyə onların sorğusuna relevant olan sənədlərin 
siyahısını  təqdim edir. Həmin siyahıda təqdim olunan sə-
nədlərin müəyyən hissəsi (bəzən  əksəriyyəti)  əslində isti-
fadəçiyə lazım olmur. Ümumiyyətlə, nəticədə verilən sə-
nədlərin diqqətlə araşdırılması lazım gəlir.  İnternetin in-
formasiya-axtarış sistemləri növbəti bölmələrdə  ətraflı 
baxılacaqdır. 
İnternetdə lazımi informasiyanın axtarılması  və  əldə 
olunması üçün yuxarıda göstərilən üsullardan əlavə prak-
tikada tez-tez istifadə olunan daha iki yanaşmanı qeyd et-
mək olar: 
-  yeni informasiya ehtiyatlarının təhlili; 
-  xüsusi proqramların tətbiqi yolu ilə  zəruri informa-
siya ehtiyatının axtarılması. 
İnternetdə yeni yaranmış informasiya ehtiyatlarının ba-
xılması və təhlili təkrar axtarışların aparılması, ən yeni in-
formasiyanın tapılması  və ya haqqında informasiya lazım 
olan obyektin inkişaf tendensiyasının izlənməsi zamanı 
çöx əlverişli olur. Bu zaman həmin mövzu sahəsi ilə bağlı 
bütün informasiya ehtiyatlarının baxılmasına ehtiyac ol-
mur, istifadəçini yalnız internetdə yeni dərc olunmuş mə-
lumatlar maraqlandırır.  
İnformasiyanın ilkin axtarışının aparılması üçün xüsusi 
proqramların tətbiqi effektiv və avtomatlaşdırılmış üsul he-
sab edilir. Yuxarıda ikinci yanaşmada təklif olunan əl ilə hə-
yata keçirilən hiperistinadlar üzrə  hərəkət burada avtomat-
laşdırılır. Konkret mövzu sahəsi üzrə verilmiş sözlər (termin-
lər) üzərində qoyulmuş hiperistinadların göstərdiyi web-sə-
hifələrin baxılması spayder adlanan xüsusi proqramlar vasi-

---

215 
təsilə avtomatlaşdırılmış şəkildə həyata keçirilir. Belə proq-
ramlar üçüncü yanaşmada təqdim olunan informasiya-axta-
rış sistemlərinin robot proqramlarının xüsusi formasıdır. Bu 
yanaşmaya, həmçinin, dar mövzu sahəsində informasiya ax-
tarışını həyata keçirən xüsusi proqramlar da aid edilir. Təbii 
ki, bu yanaşma nəticəsində  təqdim olunan sənədlərin də is-
tifadəçi tərəfindən dəqiq emalı tələb olunur.  
Ümumiyyətlə, internetdə informasiya axtarışı dedikdə 
mövcud informasiya-axtarış sistemləri, eləcə də hər hansı 
saytın və ya informasiya sisteminin axtarış mexanizmləri 
vasitəsilə lazım olan məlumatın axtarılıb tapılması nəzərdə 
tutulur. Bu halda istifadəçi ona hansı informasiyanın lazım 
olduğunu bilir, lakin bu informasiyanın harada, hansı in-
ternet saytında və ya informasiya sistemində yerləşdiyini 
bilmir.  İnternetdə axtarış aparmaq üçün istifadəçi zəruri 
axtarış sorğusunu formalaşdıraraq müvafiq informasiya-
axtarış sisteminə və ya axtarış mexanizmi olan informasi-
ya sisteminə ötürür. İstifadəçi sorğusunun cavabında axta-
rış sistemi tərəfindən tapılmış informasiya ehtiyatlarının 
siyahısını (adları və ya ünvanları göstərilməklə) alır. 
Əvvəlki URL-ünvanın daxil edilməsi yolu ilə lazım 
olan saytın açılması, hiperistinadlar üzrə  hərəkət etməklə 
zəruri informasiya ehtiyatına keçid və yeni informasiya 
ehtiyatlarının təhlili kimi yanaşmaları isə sadəcə internet-
də naviqasiya adlandırmaq olar.