Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc

Sənayenin aparıcı sahələri.  Qətər iqtisadiyyatının  əsasını 
neft-qaz hasilatı və onların emalı təşkil edir. Son illər neft ehtiyatının 
tükənməsi ilə əlaqədar onun hasilatı getdikcə azalmaqdadır. Çıxarılan 
neftin təxminən yarısı  şelf zonasının payına düşür. Ötən  əsrin 70-ci 
illərinin ortalarından 80-ci illərin  əvvəllərinə  qədər çox qısa 
müddətdə  Qətər həm «neft sıçrayışını», həm də onun tənəzzülünü 
görmüşdür. Sıçrayışın  əvvəlində neft ixrac edən digər ölkələr kimi, 
Qətər də  əldə etdiyi «neft dollarlarını» iqtisadiyyatın sürətli 
inkişafına sərf etmişdir. 
Ölkədə neft hesabına yaşamağın və varlanmağın uzun sür-
məyəcəyini yaxşı başa düşürlər. Gec-tez neft ehtiyatı az olan Qətər 
«neft dollarlarından» məhrum ola bilər. Bu səbəbə görə hakim 
dairələr neftdən  əldə edilən gəlir hesabına həmişə ölkənin 
iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrini inkişaf etdirməyə  təşəbbüs gös-
tərmişlər. Bununla da onlar Qətərdə elə bir iqtisadi model yaratmaq 
istəyirlər ki, gələcəkdə ölkənin iqtisadiyyatı yalnız neft və qazdan 
asılı olmasın. 
Ötən 
əsrin 90-cı illərinin 
əvvəllərində 
qətərlilər 
iqtisadiyyatlarının möhkəmliyinə yenidən arxayın olmağa 
başlamışlar. Onlar dövlətin gələcək inkişafını dünya bazarında təbii 
qaza olan tələbatın artması və Qətərin zəngin təbii qaz ehtiyatlarına 
malik olması ilə  əlaqələndirirlər. Mütəxəssislərin hesablamalarına 
görə artıq XXI əsrin birinci rübündə Qətərdə təbii qaz nefti tam əvəz 
edəcəkdir. Mülahizələrə görə ölkədə  aşkar edilmiş neftin ehtiyatı 
yalnız 20-30 ilə çata bilər. Qətər isə  əvvəllər olduğu kimi, yanacaq 
ixracatçısı kimi öz mövqeyini saxlayacaq, sənaye sahələrini, o 
cümlədən neft-kimya, gübrə, alüminium və s. sahələri inkişaf 
etdirəcəkdir. Bununla yanaşı, Qətər, həm də Yaponiya və Avropa 
ölkələrini təbii qaz ilə təmin edəcəkdir. 
Qətər ölkədə  «əsrin layihəsi» adlandırılan Nord-Fild 
yatağından ildə 8 mlrd. kub m. təbii qaz çıxarır. Çıxarılan təbii qazın 

---

 
145 
bir hissəsi ölkə  tələbatı (elektrik stansiyalarında, su təmizləyici 
qurğularda, sənayedə) üçün sərf edilir, Bir hissəsi isə emal olunaraq 
butan, propan və yanacaq kimi ixrac edilir. İxrac edilən təbii qaz 
məhsullarından əldə edilən gəlirin qaz sənayesinin gələcək inkişafına 
sərf edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Artıq Qətər hökuməti bu sahənin 
inkişaf etdirilməsi üçün Fransanın «TOTAL», İtaliyanın «ENİ», 
ABŞ-ın «XANT» şirkətləri ilə müvafiq müqavilələr bağlamışdır. 
Xarici  şirkətlərin köməkliyi ilə ölkədə  təbii qazın 
mayeləşdirilməsi üzrə zavod, mayeləşdirilmiş qaz daşınması üçün 
tankerlər, okean gəmilərinin qəbulu üçün liman tikilir. Bu layihələrin 
həyata keçirilməsi Qətərə 5-6 mlrd. dollara başa gələcəkdir. Təbii qaz 
üzrə layihələrin həyata keçirilməsi Qətəri dünyanın iri təbii qaz 
ixracatçısına çevirmişdir. Yaponiya ilə bağlanmış müqaviləyə görə 
1997-ci ildən etibarən Qətərdən Yaponiyaya hər il 8 mlrd. kub m-dən 12 
mlrd. kub m-ə  qədər mayeləşdirilmiş qaz göndərilməlidir. Qonşu 
Ərəb ölkələrini təbii qazla təmin etmək məqsədi ilə yeni qaz 
kəmərlərinin çəkilişi nəzərdə tutulur. Aydın məsələdir ki, bütün bu 
layihələrin həyata keçirilməsi üçün ilk növbədə regionda sabit 
vəziyyət, ədalətli sülh yaratmaq vacibdir. 
Ölkədə neft-qaz sənayesi ilə yanaşı, digər sənaye sahələrinin 
təməli ötən  əsrin 70-ci illərin  əvvəllərində qoyulmuşdur. Qətərdə 
yanacaq resursları bol olduğundan energetika sənayesi sürətlə inkişaf 
etmişdir. Buradakı istilik elektrik stansiyalarında ildə təqribən 7 mlrd. 
kvt/saat elektrik enerjisi istehsal edilir. 
Ölkədə neft emalı  və neft-kimya sənayesi inkişaf etdirilir. 
Umm-Səid şəhərində iri neft emalı müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Neft 
emalı müəssisələrinin ümumi gücü 4 mln. tona yaxındır. Umm-
Səiddə etilen istehsal edən neft-kimya kombinatı, təbii qazın 
mayeləşdirilməsi üzrə zavod, azot gübrəsi istehsal edən iki müəssisə, 
qara metallurgiya müəssisəsi tikilmişdir.Umm-Baba və Doha 
şəhərlərinin yaxınlığında yerləşən ölkənin ilk müəssisələrindən biri 
olan, lakin daima yeniləşdirilən sement sənayesinin, elektrik 
stansiyalarının, su təmizləyici qurğuların gücü artırılır. 
Ölkədə  əhalinin və  sənaye müəssisələrinin sayının sürətlə 
artması ilə əlaqədar dəniz suyunu təmizləyən köhnə qurğuların gücü 
artırılır. Vüseylə  şəhərində  nəhəng su təmizləyici müəssisə 
tikilmişdir. Layihəyə görə zavodun tikintisi 1,3 mlrd. dollara başa 
gəlməlmişidir. Bu müəssisənin tikintisində Böyük Britaniya şirkəti də 
 
146
iştirak edir. 
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Qətər kapitalının iştirakı ilə 
başqa ölkələrdə, məsələn Fransanın Dyünkerk şəhərində etilen 
istehsal edən neft-kimya müəssisəsi tikilmişdir.  İdxal məhsullarının 
bəzilərinin yerli məhsullarla əvəz edilməsi üçün dövlət tərəfindən hər 
cür yardım göstərilir. Dövlət yüngül sənaye və xidmət sahələrinin 
inkişafı üçün sahibkarları  həvəsləndirir. Ölkənin kustar sənaye 
müəssisələrində yun parça, gön-dəri məmulatı, metal və  zərgərlik 
əşyaları istehsal olunur. Kustar sənaye müəssisələrinə ölkənin hər 
yerində rast gəlinir. Yeyinti sənayesinin inkişaf etdirilməsinə yerli 
sahibkarlar, xüsusi firma və şirkətlər cəlb olunmuşdur. Bu sahələrin 
müəssisələrində un, şəkər, spirtsiz içkilər və s. istehsal olunur.