Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc

3. Əhalisi və şəhərləri, paytaxtın qısa səciyyəsi 
 
Qətərdə  əhalinin siyahıyaalınması ilk dəfə 1970-ci ildə 
aparılmış  və ölkədə 111 min nəfərin yaşaması qeydə alınmışdır. O 
dövrdən bəri əhalinin sayı 7 dəfədən çox artmış və 2005-ci ildə 800 
min nəfəri ötmüşdür. 1985-2005-ci illərdə  əhalinin orta illik artımı 
2,5% təşkil etmişdir. Qonşu  əmirliklərdə olduğu kimi Qətərdə  də 
əhalinin sürətli artımı, Qərbdə adlandırıldığı kimi «neft erası» 
mərhələsi ilə bağlı olmuşdur. Qətərdə orta ömür müddəti 73 ildir. 
Kişilər üçün bu müddət 70, qadınlar üçün isə 75 yaşdır. Ölkənin 
əhalisi  əsasən immiqrantlar hesabına artmışdır. 1930-cu illərin 
axırlarında Qətərdə  zəngin neft yataqlarının kəşfindən sonra, xarici 
şirkətlər buraya hər vasitə ilə mühacir axınını gücləndirmişlər. 
1940-60-cı illərdə neft hasilatının sürətli artımını  və 
daşınmasını  təmin etmək üçün xarici mütəxəssis və  fəhlələr zəruri 
idi. Qətər siyasi müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkəyə mühacir axını 
daha da sürətlənir. Ölkənin iqtisadi inkişaf layihələrinin həyata 
keçirilməsində xarici mütəxəssislərin rolu böyük idi. Son nəticədə 
gəlmələr, yəni Asiya, Afrika, Avropa və  hətta Amerikanın müxtəlif 
ölkələrindən gələn mühacirlər, habelə müvəqqəti yaşayış qeydiyyatı 
hüququna malik olan və Qətər vətəndaşı sayılmayanlar yerli əhalinin 
sayını 3 dəfədən çox ötüb keçdi. Qeyd edək ki, İran körfəzinin bütün 
əmirliklərində olduğu kimi, Qətərdə  də xarici mühacirlər xüsusi 
sahibkarlıq hüququna malik olmasalar da ölkəyə mühacir axını 
davam edir. Yerli hökumət mühacirlərin kortəbii axınının qarşısını 
almaq məqsədi ilə müəyyn tədbirlər görür və prosesi ciddi nəzarət 
altına almağa təşəbbüs göstərir.  Əhalinin indiki artımı göstərir ki, 
2015-ci ildə Qətərdə 1,0 mln. nəfərin yaşaması gözlənilir. 
Qətərin mürəkkəb tarixi keçmişi, onun əhalisinin milli 
tərkibinə də müəyyən təsir göstərmişdir. Ölkə ərazisində ərəblər, hələ 
İslama qədərki dövrdən məskunlaşmağa başlamışlar. Bu tayfaların 
bəziləri (davasir, amamar, maadidlər və b.) oturaq, digərləri isə 
(maxand və b.) köçəri həyat tərzi keçirirdilər. Tarixən bu ərazidə ərəb 
tayfaları bir-birini sıxışdırmış, bəziləri isə buradan qovulmuşlar. 
Yalnız XIX əsrin axırlarında Qətərdə hakimiyyət maadid tayfasının 
ət-Tani nəslindən olan şeyxlərinin əlinə keçir. 
Neftin kəşfi İran körfəzi sahilinin digər əmirliklərində olduğu 
kimi, Qətərdə  də sosial problemlər yaratmışdır. Bu da ölkə  əhalisi 

---

 
139 
arasında qeyri-ərəb xalqlarının (hindli, pakistanlı, fars, avropalı, 
amerikalı  və b.) xüsusi çəkisinin getdikcə artmasında  əks olunur. 
Hazırda ölkə  əhalisinin 40 faizini ərəblər (onun da yalnız yarısını 
qətərlilər), qalanını qeyri-ərəb millətlərin nümayəndələri təşkil edir. 
Qeyri-ərəb millətləri arasında pakistanlı, hindli və iranlıların birlikdə 
payı  təqribən 85-90 faizdir. Əhalinin milli tərkibində yaranmış belə 
vəziyyət Qətərin hakim dairələrinin ölkənin mövqeyini islam 
aləmində möhkəmləndirmək və  Qətəri «ərəbləşdirmək» tədbirləri 
barədə düşünməyə vadar edir. 
Bu məqsədlə ölkəyə ərəb mütəxəssis və fəhlələrinin əsasən işçi 
qüvvəsi kimi cəlb edilməsinə baxmayaraq, Qətərdə qeyri-ərəb 
immiqrantların sayı getdikcə artır. Bunun da başlıca səbəbi ölkəyə 
ərəb mənşəli mütəxəssis və  fəhlələrin cəlb edilməsi məsələsinin 
xüsusi  şirkətlərə tapşırılması idi. Onlar üçün isə ölkəyə qeyri-ərəb 
(hindli, pakistanlı) mütəxəssis və  fəhlələrin cəlb edilməsi iqtisadi 
cəhətdən daha faydalı idi. Çünki ərəblərdən fərqli olaraq gəlmələr ən 
aşağı  əmək haqqı ilə  işləməyə hazır olduqlarını bildirirdilər. Bu isə 
dövlətin apardığı immiqrasiya siyasətinə uyğun gəlmirdi. Qətər 
hökuməti ötən  əsrin 80-cı illərinin  əvvəllərində immiqrasiya 
məsələsini dövlətlərarası  səviyyəyə qaldırmış  və bir sıra  ərəb 
dövlətləri ilə (Misir, Mərakeş, Sudan, Tunis) ölkəyə fəhlə qüvvəsinin 
göndərilməsi barədə müvafiq müqavilələr bağlamışdır. Ölkədə rəsmi 
dil  ərəb dilidir. 1971-ci ilədək dövlət dili sayılan ingilis dilində  də 
danışanlar hələ çoxdur. Ölkədə hakim din İslam dinidir. 
Sürətli inkişaf yoluna qədəm qoyduqdan sonra Qətər 
ictimaiyyəti tədricən müasir həyatın bütün sahələrində tərəqqiyə nail 
olmağa səy göstərir. Bu sahədə atılan addımlardan biri 1973-cü ildə 
milli universitetin yaradılmasıdır. Universitet Qətərin 
yeniləşdirilməsində, onun iqtisadiyyatının yüksəlməsində  fəal rol 
oynayır. Qətərdə yaşlı  əhalinin 85 faizi savadlıdır. Təhsil bütün 
pillələrdə (o cümlədən, xaricdəki təhsil) pulsuzdur. 
Ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı  əhalinin təfəkkürünə  də  təsir 
etmiş, milli mədəniyyətin yeni formalarının yaranmasına  şərait 
yaratmışdır. 
 Qətərdə  və eləcə  də  İran körfəzinin digər  əmirliklərində 
iqtisadi cəhətdən fəal  əhalinin formalaşması  və inkişafının 
özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır.  Əvvəla,  əhalinin yarıya qədərini 
təşkil edən işləyənlərin  əksəriyyəti mühacirlərdir (87-90 faiz). 
 
140
Nisbətən yüksək həyat səviyyəsinə çatmış, dövlət tərəfindən hər cür 
güzəşt və imtiyazlar alan yerli əhali «ərköyünçülüyündən» istehsal 
sahələrində çalışmaqdan yayınırlar. Onlar ticarət, maliyyə  və s. 
xidmət sahələrində çalışmağı üstün tuturlar. Üçüncüsü, ölkədə qeyri-
istehsal sahəsində çalışanların xüsusi çəkisi ildən-ilə artır. 
 Təkcə dövlət aparatında çalışanlar iqtisadi cəhətdən fəal 
əhalinin 25 faizə qədərini təşkil edir. Əhalinin məşğuliyyəti ölkədəki 
ictimai həyatı daha parlaq əks etdirir. Məsələn, kənd təsərrüfatı  və 
dəniz təsərrüfatında işləyənlərin xüsusi çəkisi olduqca azdır. Bunun 
da obyektiv səbəbləri var. Məsələn,  əkinə yararlı torpaqların 
məhdudluğu, suyun çatışmamazlığı, kənd təsərrüfatının müasir 
texnika ilə  təchizatı bu sahədə çalışanların sayını azaldır. Dəniz 
təsərrüfatında isə «yapon sehrbazlarının» fəaliyyəti nəticəsində 
mirvari ovunun azalması, körfəzin çirklənməsi bu sahənin də 
tənəzzülünə təsir etmişdir. 
Statistik məlumatlara görə, Qətərdə iqtisadi cəhətdən fəal 
əhalinin yalnız 30-35%-i maddi nemətlər istehsalında, qalanı isə 
xidmət sahələrində çalışır. 
Qətərdə  əhali  ərazi üzrə qeyri-bərabər yerləşmişdir. Orta 
hesabla hər kv. km-ə 70 nəfər adam düşür.  Əhali  əsasən  İran 
körfəzinin sahillərindəki şəhərlərdə və ölkənin daxilindəki vahələrdə 
yaşayır.  Şərqi  Ərəbistanın digər  əmirliklərində olduğu kimi Qətərdə 
də əhalinin 80 faizdən çoxu şəhərlərdə yaşayır. Hökumət bütün Qətər 
vətəndaşlarını rahat mənzillə, yaxud fərdi evlərlə  təmin edir. Əhali 
arasında fərdi tikililərə daha çox meyl vardır. Bu təşəbbüskarlığı 
müdafiə edən dövlət fərdi tikililər üçün torpaq sahəsi ayırır, tikintiyə 
sərf olunan vəsaitin 70 faizini 20-25 il müddətinə borc verir. 
Ölkənin  ən iri şəhərləri Doha, Umm-Səid, Umm-Baba və 
Duhandır. Başqa ölkələrdə olduğu kimi Qətərdə  də paytaxt bir növ 
ölkənin simasını müəyyən edir. Doha ölkənin qədim  şəhəri olub, 
yarımadanın şərqində dayaz buxta sahilində yerləşir. Əvvəllər şəhərin 
yerində əl-Bida adlanan kiçik yaşayış məntəqəsi olmuş, XVIII əsrdən 
etibarən bu məntəqə böyüməyə başlamışdır. Ötən əsrin 50-ci illərinin 
əvvəllərinə kimi şəhər nizamsız düzülmüş gil daxmalardan ibarət idi. 
1960-cı illərdən başlayaraq qısa müddət  ərzində ölkənin paytaxtı 
«neft dollarları» hesabına  əsaslı surətdə  dəyişmişdir.  İndi nəinki 
köhnə  şəhərdən, hətta onun keçmişi barədə  təsəvvür yarada biləcək 
heç bir qədim tikili qalmamışdır. Yalnız yenidən qurulmuş  əl-Küt 

---

 
141 
qalası etnoqrafiya muzeyinə çevrilmişdir. 
Dəniz sahilindən başlayan Doha İran körfəzi boyunca 7 km 
məsafədə uzanır. Bura şəhərin ən cazibəli yeridir. Palmalar və güllər 
sahilə xüsusi yaraşıq verir. Dəniz sahili boyunca gözəl memarlıq 
üslubu ilə yeni-yeni binalar tikilmişdir. Binalar hündür deyil və hiss 
olunur ki, şəhərin memarları «göydələnlərlə»  şəhəri doldurmaq və 
onun formalaşmış memarlığını dəyişdirmək fikrində deyillər. Burada 
12 mərtəbəli bina sanki göydələni xatırladır. 
Parlamentin iqamətgahı – Doha qəsri özünün böyüklüyü və 
möhkəmliyi ilə fərqlənir, Milli bank zərif İslam memarlıq ənənələrini 
xatırladır, arı  şanına bənzədilən universitet binası insanı 
heyrətləndirir.  Şəhər yalnız bəzi məhəllələrində  sırf  ərəb memarlıq 
üslubunu saxlamışdır. Lakin onun irili-xırdalı yüzlərcə  məscidi 
Dohanın şərtsiz müsəlman şəhəri olduğunu daim yada salır. Hər bir 
məscid yerləşdiyi məhəlləyə yaraşıq verir. Şəhərin son dərəcə 
təmizliyi və  səliqə-səhmanı  həm turistləri heyrətləndirir, həm də 
«yaşıllar partiyasının» hər bir üzvünün arzusuna müvafiq gəlir. 
Şəhər əhalisi sürətlə artdığından XXI əsrin əvvəlləri üçün şəhər 
əhalisinin sayı 400 min nəfərə çatmışdır. Bu da ölkə  əhalisinin 50 
faizini təşkil edir. Doha ölkənin siyasi, iqtisadi və  mədəniyyət 
mərkəzidir.  İran körfəzi regionunda mühüm tranzit-ticarət 
mərkəzlərindən biri olan Dohada metal emalı müəssisələri, sement za-
vodları, istilik elektrik stansiyaları  fəaliyyət göstərir.  Şəhərdə  əsasən 
qədim əlyazmaları ilə zəngin olan milli kitabxana, milli və etnoqrafik 
muzeylər fəaliyyət göstərir. Paytaxtda ölkənin və regionun ən böyük 
və müasir avadanlıqlarla təchiz olunmuş  «Əl-Cəzirə» informasiya 
agentliyi və televiziya kanalı fəaliyyət göstərir. 
Son onilliklərdə Qətərdə neft hasilatı ilə sıx bağlı olan iki yeni 
müasir  şəhər salınmışdır. Bunlardan biri paytaxtdan 96 km şimal-
qərbdə əs-Salva körfəzinin sahilində neft-kimya sənayesinin mərkəzi 
olan Duhan şəhəridir. Şəhərdə neft məhsulları istehsalı üzrə müxtəlif 
müəssisələr vardır. Duhan müasir avtomobil magistralı  və boru 
kəməri vasitəsilə Doha şəhəri ilə birləşdirilmişdir. Duhandan gələn 
təbii qaz ilə paytaxtın su təmizləyici qurğuları və elektrik stansiyaları 
işləyir. 
Dohadan 35 km cənubda, körfəz sahilində Umm-Səid  şəhəri 
yerləşir. Bu şəhər ilk növbədə sənaye bölgəsi və ölkənin qapısı kimi 
inkişaf etmişdir. Umm-Səid limanı ölkədəki poladəritmə, neft-kimya 
 
142
və mayeləşdirilmiş təbii qaz müəssisələrinə xidmət edir. Bu limandan 
müxtəlif adda idxal və ixracat məhsulları daşınır. Avtomobil yolları 
Umm-Səid şəhərini paytaxt və Duhanla birləşdirir.