Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc
Fələstin problemi yeni mərhələdə
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
)
( M S © «Bakı Universiteti» nəşriyyatı, 2008 3 Müəlliflərdən Yaşadığımız keşməkeşli dünyanın çox əlverişli geosiyasi və hərbi strateji mövqeyində yerləşən Yaxın və Orta Şərq regionu XX əsrin əvvəllərindən, yəni böyük ehtiyatları olan neft yataqlarının kəşfindən sonra beynəlxalq aləmin siyasi və iqtisadi həyatında mühüm əhəmiyyət kəsb etməyə başlamışdır. Üç qitənin «yol ayrıcında» qərarlaşmış qədim tarix və sivilizasiyaya malik olan bu region həmişə Qərb dövlətlərinin maraq dairəsində olmuş və indi də olmaqdadır. Kimi bu dövlətlərin əlverişli coğrafi və hərbi strateji mövqeyinə görə, kimi sərvətlərinin bolluğuna, kimi dünyəvi dinlərin (buddizm istisna olmaqla) yarandığı məkan olmağına görə, kimi bu regiondan keçən beynəlxalq kommunikasiya sistemlərinə görə bu regiondan pay umur. Azərbaycan xalqını bu region ilə bağlayan cəhətlər də az deyil. Ümumi və oxşar tarixi keçmiş, mənəvi, dini və adət-ənənə yaxınlığı hələ qədimdən azərbaycanlıları bu regionu tədqiq etməyə sövq etmişdir. Məşhur səyyah və mütəfəkkirlərimizin region ölkələrinə etdiyi səfərlər, gördüklərini və eşitdiklərini qələmə almaları indi də öz əhəmiyyətini itirməmişdir. Regionu tədqiq edən mütəxəssisələrin ümumi fikri belədir ki, o dünyanın çox təzadlı bir məkanıdır. Siyasətşünaslar onu hər an «partlamaq» təhlükəsi olan «barıt çəlləyi»nə bənzədirlər (bu günlərdə bu oxşarlıq özünü qabarıq şəkildə büruzə verir). İqtisadçılar onu «dünyanın neft anbarlarına bənzədirlər», o da qeyd olunmalıdır ki, region ölkələri təbii sərvətlərin bolluğuna, sosial-iqtisadi və mədəni infrastrukturuna, siyasi idarəetmə qurluşuna görə bir-birindən çox fərqlənir. Burada Bəhreyn, Qətər və Kipr kimi kiçik dövlətlərlə yanaşı Səudiyyə Ərəbistanı, Misir, İran və Türkiyə kimi böyük əraziyə malik dövlətlər də mövcuddur. Ölkələr dövlət quruluşuna görə bir-birindən kəskin fərqlənirlər. Mütləq və konstitusiyalı monarxiyalar, demokratik respublikalar ilə yanaşı, İslam respublikaları, sultanlıq və əmirliklər eyni məkandadırlar. Neft çıxaran dövlətlərlə yanaşı, İsrail, Turkiyə və Kiprdə adambaşına düşən milli gəlir inkişaf etmiş ölkələrdə adambaşına düşən milli gəlirə yaxınlaşsa da, Əfqanıstan, Yəmən onlarla mü- qayisədə sox geridədir. Bundan başqa regiondaxili əlaqələr konstruktiv əməkdaşlığa deyil, qarşılıqlı ittihamlara və barışmaz 4 mövqelərə meyillidir. Azərbaycan Respublikasında Yaxın və Orta Şərq digər xarici regionlarla müqayisədə yaxşı tədqiq olunmuşdur. Bu sahədə dilçilərin, ədəbiyyatçıların və tarixçilərin rolu danılmazdır. Son illərdə region ölkələrinin coğrafi cəhətlərinin öyrənilməsinə də diqqət artırılmışdır. Amma indiyə qədər coğrafi baxımdan regionun bütöv şəkildə kitabı işıq üzü görməyib. Biz bu çətin işi öz üzərimizə götürməyi qərara aldıq. Buna səbəb olan amillər isə o idi ki, birimiz regionun bir ölkəsi ilə əlaqədar namizədlik dissertasiyasını yerinə yetirmiş, digərimiz uzun illər regionun bir ölkəsində dərs demişdik. Bundan əlavə hər ikimiz region ölkələrinin coğrafiyasına dair ilk tədris proqramlarının, dərsliklərin və dərs vəsaitlərinin müəllifləri olmuşuq. Üç hissədən ibarət olan dərslik xarici ölkələrdə və ölkəmizdə nəşr olunan ən yeni məlumatlar əsasında yazılmışdır. Birinci hissədə region barədə ümumi coğrafi məlumat öz əksini tapmışdır. İkinci hissə Yaxın Şərq, üçüncü hissə isə Orta Şərq ölkələrəinə həsr olunmuşdur. Kitabın sonunda region dövlətləri barədə bəzi sosial-iqtisadi göstəricilərini əks etdirən xüsusi cədvəllər verilmişdir. Müəlliflər Respublika Xarici İşlər Nazirliyinin müşavirləri tərəfindən tərtib olunmuş «Neydər Əliyev və Şərq» adlı altı cildlik kitabından (Bakı, 2003-2005), BMT-nin İnsan İnkişafının Proqramı (PROON), insan potensialının inkişafına dair nəşr etdirdiyi xüsusi statistik məlumatlardan, ABŞ-da nəşr olunan «The World Almanac» məcmuəsindən, Ə.Həsənovun «Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti» (Bakı, 2005), eləcə də müəlliflərin regionun ayrı-ayrı dövlətlərinə dair nəşr etdikləri dərslik, monoqrafiya və elmi məqalələrindən, internet saytları və digər köməkçi mənbələrdən faydalanmışdır. Dövri nəşr olunan jurnallardan «Мировая Економика и Меж- дународное Отношение», «Эхо планеты», «Азии и Африка сего- дня», «Dirçəliş-XXI əsr», regiona və ölkələrə dair verilən məlumatlardan istifadə edilmişdir. Dərsliyə dair qeyd və təkliflərinizi Bakı Dövlət Universitetinin «Xarici ölkələrin siyasi iqtisadi coğrafiyası və turizm» kafedrasına göndərən həmkarlarımıza qabaqcadan təşəkkürümüzü bildiririk. |