Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc

 
1.2. Regionun qısa tarixi və çağdaş siyasi problemləri 
 
Yaxın və Orta Şərq dünyanın qədim mədəniyyət ocaqlarından 
biridir. Hələ eramızdan  əvvəl IX-VIII minilliklərdə  Fələstində 
heyvandarlıq və 
əkinçiliklə 
məşğul olmağa başlamışlar. 
Mesopotamiya,  İran və Misirdə IV-III minilliklərdə suvarma 
sistemləri yaradılmışıdr. Kiçik Asiya, Şimali Mesopotamiya və 
regionun digər rayonlarında qədim metallurgiya ocaqları  aşkar 
edilmişdir. Eramızdan əvvəl IV-I minilliklərdə Yaxın və Orta Şərqdə 
quldarlıq dövlətləri yaranır: Mesopotamiyada qədim Babil çarlığı, 
Qərbi  İranda Elam, Kiçik Asiyada Hett, Misirdə Nom, Aşağı  və 
Yuxarı Misir padşahlıqları, Levantda finikiyalıların  şəhər-dövlətləri, 
Ərəbistanın cənub-qərbində Main, Səba, Ermənistan yaylasında 
Urartu dövlətləri və b. 
Yaxın və Orta Şərq dövlətləri orta yüzilliklərin mədəni hə-
yatında mühüm rol oynamışlar. Belə ki, Ərəb Xilafətininin yaranması 
ilə elm, texnika, incəsənət inkişaf etmiş, Avropa xalqları ərəb, İslam 
mədəniyyətinin təsirinə 
məruz qalmışdır. Uzun müddət 
sivilizasiyanın dayağı kimi inkişaf edən Yaxın və Orta Şərq ölkələri 
orta yüzilliklərin sonunda zəifləməyə başlayır. Buna səbəb bir 
tərəfdən köçəri tayfalarının dağıdıcı hücumları, digər tərəfdən Qərb 
dövlətlərinin təcavüzkar siyasəti idi ki, bunun da nəticəsində region 
dövlətləri müstəmləkə və yarımmüstəmləkələrə çevrilmişlər. 
Osmanlı-Türk imperiyasının yaranması  nəticəsində Aralıq 
dənizinin  şərqində «hərbi-siyasi sədd» formalaşır. Avropa və Asiya 
arasında yeni yolun kəşfi Məşriq dövlətlərini dünya iqtisadi magistral 
əlaqələrdən kənarda qoyur. 
XIX yüzillikdə  Qərbdəki texniki tərəqqi Osmanlı – Türk 
imperiyasının zəifləməsinə  səbəb olur və imperiya Avropanın 
 
12
qüdrətli ölkələrindən asılı vəziyyətə düşür. Avropa dövlətləri «Yaxın 
Şərq səddini» həm siyasi, həm də təbii-coğrafi cəhətdən keçməyə nail 
olur. Aralıq dənizinin  şərqində yerləşmiş Yaxın və Orta Şərq 
çıxılmaz vəziyyətdə çox qala bilməzdi. XIX yüzilliyin ortalarında 
Fransa diplomatı mühəndis Ferdinand Lesseps Misir və Türkiyə 
hökumətlərindən Aralıq dənizini Qırmızı  dənizlə birləşdirəcək 
kanalın tikintisi üçün imtiyaz alır. On ildən artıq davam edən tikinti 
1869-cu ildə başa çatır və  həmin ilin 17 noyabr tarixində  gəmiçilik 
üçün açılır. 
Kanalın açılması ilə  həm də dünya yəhudilərinin Fələstinə 
qayıtması  hərəkatı güclənir. 1948-ci ildə  İsrail dövlətinin yaranması 
regionda siyasi vəziyyəti gərginləşdirdiyindən Yaxın və Orta Şərq 
dünya dövlətlərinin bu regionu zəbt etməsi üçün daimi geosiyasi 
yarış meydanına çevrilir. 
Münaqişələrin «sıxlığına» görə Yaxın və Orta Şərq dünyada 
yeganə regiondur və  təsadufi deyil ki, onu həmişə partlamağa hazır 
olan «barıt çəlləyinə» bənzədirlər. Münaqişələrin ucbatından region 
dövlətləri əlverişli coğrafi mövqelərindən, gəlir imkanlarından lazımi 
səviyyədə istifadə edə bilmir.