məntiqi arqumentlər -nəzəri və ya empirik ümumiləşdirmələr və
nəticələr; əvvəllər sübut edilmiş qanunlar; aksiomalar; əsas
anlayışların tərifləri; fakt ifadələri;
Þ
psixoloji səbəblər - özünə hörmət üçün bir dəlil; rəğbət yaradan bir
dəlil; bir sözdən ibarət dəlil; hökmün arqumenti; etibarsızlıqdan
arqument; şübhədən dəlil və s.
Bir nitqi bitirdikdə müəyyən qaydalara riayət etmək lazımdır. Məsələn, nitqin son
hissəsi bir baxış kimi istifadə edilə bilər: nitqin əsas məqamlarını vurğulamaq, əsas
fikirləri ümumiləşdirmək. Düşünülən fikirləriniz barədə dinləyicilərin rəyi ilə
maraqlanın, dinləyiciləri hərəkətə gətirin.
Beləliklə, nəticənin məqsədi deyilənləri ümumiləşdirməkdir; nitqin əsas hissəsində
irəli sürülən mühüm məqamların əzbərlənməsinə töhfə verməkdir; əlavə güclü
arqumentlərdən istifadə etməklə təqdimatın etibarlılığını artırmaqdır; müzakirə
olunan məsələyə diqqət çəkməkdir. Nəticənin konkret məqsədləri auditoriyanın
özünə və nitqə xeyirxah münasibətini artırmaq, nitqinin əhəmiyyətini artırmaq və
tələbələri müəyyən hərəkətləri etməyə həvəsləndirmək kimi qəbul edilə bilər. Nitqin
başlanğıcında natiqlərə xalq qarşısında çıxış edərkən necə davranacağına dair
aşağıdakı tövsiyələr verilir:
ü
dərhal nitqinizə başlamayın, bir az gözləyin, tamaşaçılarla göz təması qurun;
ü
danışaraq, kürsü yaxınlığında "gəzməyin", çünki tamaşaçılar sizə
baxmayacaq, qulaq asmayacaqlar;
ü
nitqin ekspressivliyini yadda saxla – nitqin aydınlığı sözlərin çox yavaş və ya
tez tələffüz edilməsindən eyni dərəcədə əziyyət çəkir;
ü
səhvlərdən qaçmağa çalışmaq;
ü
jestin xalq nitqində rolunu xatırlayın.
AzTU “Humanitar fənlər” kafedrası Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya 47