Microsoft Word Zulfiyye avtoreferat doc
müstəmləkəçilik və ermənilərin antitürk siyasəti
Yüklə 414,15 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
müstəmləkəçilik və ermənilərin antitürk siyasəti araşdırılır. XX əsrin
əvvəllərində Yaxın Şərqdə öz nüfuz dairəsini genişləndirmək uğrunda böyük dövlətlər arasında mübarizə kəskinləşmişdi. Bu regionda İngiltərənin, Fransanın, Rusiyanın, ABŞ-ın, Almaniyanın xüsusi marağı var idi. Birinci dünya müharibəsi zamanı Almaniya ilə müttəfiq kimi çıxış edən Türkiyənin vəziyyəti ağırlaşmışdı. “Rusiyanın hakim dairələrindən boğazlara və Konstantinopola (İstanbula) yiyələnmək uğrunda mübarizəsi ənənəvi idi” 72 və bu istək yenidən baş qaldırmışdı. Statistik məlumatlara əsasən demək olar ki, 1905-1907-ci illərdə baş verən hadisələrdən sonra azərbaycanlılara qarşı kütləvi repressiyalar gizli şəkildə aparılıbdır. 1916-cı ilin məlumatları göstərir ki, 1831-ci illə müqayisədə həmin il İrəvan quberniyasının 5 əyalətində əhalinin sayı 40 dəfə artaraq 14 min 300-dən 570 min nəfərədək yüksəlmişdir. Ancaq həmin zaman kəsiyində azərbaycanlıla- rın sayı cəmi 4,6 faiz artaraq 246 min 600 nəfər təşkil edib. I Dünya müharibənin əvvəlində bütün ermənilərin katolikosu V.Gevor- qun çarla 15 dəqiqəlik görüşü olmuşdu. İmperator demişdi: “Zati müqəddəsləri, Sizi əmin edirəm ki, Siz nə arzu edirsinizsə, yerinə yetiriləcək, ancaq müha- ribədən sonra. Mən ermənilərin sədaqətinə tamamilə inanıram, erməni xalqını yaxşı gələcək gözləyir. Siz hansı ərazilərdə yeni idarəetmə (yəni erməni üsul- idarəsi) tətbiq edilməsini istərdiniz? Katolikos: 6 vilayətdə (sadalayır) və Kilikiyada, Aleksandretiyə qədər dəmir yolunu Qarsdan davam etdirmək, Aralıq dənizinə qədər çatdırmaq olar. İmperator: Həmin rayonlarda nə qədər erməni var? Onlar çoxdurlarmı? Katolikos: Yeni sərhədlərdə erməni əhalisi kifayət qədər olacaq, lakin Allahın və əlahəzrətin mərhəməti ilə yeni azad üsul-idarə ki olacaq, onda Əbdülhəmidin rejimi və qırğınlar zamanı vətənini tərk edən ermənilər Amerikadan, Misirdən və digər yerlərdən öz vətənlərinə qayıdacaqlar. İmperator: İnanıram, inanıram – demişdi 73 . 71 Zeynaloğlu C. Müxtəsər Azərbaycan tarixi. Bakı, Azərbaycan Dövlət Kitab Palatası, 1992, s. 106. 72 Готлиб В.В. Тайная дипломатия во время первой мировой войны. M., 1960, s. 56. 73 Qəhrəmanov N. I dünya müharibəsində erməni amili. Bakı, "E.L." Nəşriyyat və Poliqrafiya Şirkəti MMC, 2008, s. 89.
23 1914-cü il avqustun 10-da Qafqaz canişini Voronsov-Daşkov hərbi nazir Suxomlinova müraciət etmişdi ki, Qafqaz dairəsinə 5000 tüfəng və 50 milyon güllə göndərsin. Bununla o, Cənubi Qafqazın yerli könüllüləri silahlandırmaq istəyirdi. Bundan əlavə olaraq, o, Türkiyədəki antitürk ünsürləri olan ermənilər və yunanları silahlandırmaq üçün 25 min tüfəng və 12 milyon güllə gətirtmişdi 74 . Erməni könüllü dəstələrinin Şərqi Anadoluya doğru hərəkətindən ruhlan- an Türkiyə erməniləri “Qərbi Ermənistan”ı azad edib müstəqil dövlət qurmaq fürsətini əldən verməmək üçün hər yerdə silahlı basqınlar edərək türkləri qırıb məhv etməyə başlamışdılar. Bu haqda çoxlu faktlar mövcuddur. İngilis tarixçisi Stenford Ç.Şou tarixi sənədlər əsasında göstərmişdir: “Erməni könüllülərinin kö- məyi ilə rus ordusu Van istiqamətində hücuma keçərək mayın 14-də oranı tutan kimi 2 gün ərzində yerli müsəlman əhalisini kütləvi surətdə qırmağa başladılar... Rusların himayəsi altında Vanda erməni hökuməti qurulmuşdu (halbuki müharibənin əvvəlində vilayətdə ermənilər 42,3%, yəni 33789 nəfər təşkil etmişdir)”. İyulun ortalarında hər tərəfdən 250 min erməni Vanda toplanmışdı 75 .
1920-ci ilədək indiki İrəvan quberniyasında yaşamış 575 min nəfər müsəlman əhalidən cəmisi 10 min nəfərdən bir qədər artıq türk (azərbaycanlı – Z.C.) əhali qalmışdı 76 . Deməli, 1918-1920-ci illərdə İrəvan quberniyasında ermənilərin soy- qırımına məruz qalmış yarım milyondan artıq azərbaycanlı əhalidən öz canlarını xilas edərək əsas hissəsi qaçqın kimi Azərbaycanda sığınacaq tapmışdı. Lakin qaçqınların öz özəli torpaqlarına qayıtması problemi AXC hökumətindən Sovet Azərbaycanı hökumətinə miras qalmışdı. Təəssüf ki, bu problem Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti dövründə də ədalətlə həll edilməmişdi. 1922-ci ilədək indiki Ermənistana – öz tarixi etnik torpaqlarına cəmisi 100 min azərbaycanlı qayıda bilmişdi. 1920-ci il aprelin 27-də rus ordusu tərəfindən Azərbaycanın işğal edil- məsi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin gördüyü tədbirləri başa çatdırmağa imkan vermədi, sovetləşən Zəngəzur qəzası sovet Ermənistanına bağışlandı. Beləliklə, 1918-1920-ci illərdə türk-müsəlman əhalisinə qarşı həyata keçirilən qətllər və kütləvi insan qırğını tə- sadüfi hadisə deyil, "Daşnaksütyun" partiyasının "böyük Ermənistan" yaratmaq planını reallaşdırmaq yolunda atılan addım və soyqırım siyasəti olmuşdur. Yüklə 414,15 Kb. Dostları ilə paylaş:
|