Mikrobiologiya
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(Bacillus subtilis)
ham faol qatnashadi (25-rasm, b). Oqsilning anaerob sharoitda parchalanishida qatnashadigan basillus putrifikans (Bacillus putricus) ning bor-yo‘qligini aniqlash uchun kolbadagi suvning pastki qatlamidan bir tomchi eritma olib mazok tayyorlanadi. Mazok (surtma) quritilgandan so‘ng bo‘yaladi va mikroskopda tekshiriladi. Bo‘yalgan mazokda spora hosil qiluvchi, baraban tayoqchasi shaklidagi basilla borligi ko‘rinadi (26-rasm, v). Proteus vulgarus (Proteus vulgaris) nomli bakteriya esa ingichka tayoqchalar shaklida ko‘rinadi. Bu bakteriya spora hosil qilmaydi. Oqsilning parchalanishi natijasida indol va N 2S hosil bo‘ladi. Agar muhitga uglevod berilsa, bu holda karbonat angidrid va vodorod gazlari ham ajraladi. Proteus vulgaris fakultativ anaerob bakteriya bo‘lib, aerob va anaerob sharoitda hayot kechiradi. 24 - rasm. Ammonifikatsiya jarayonida qatnashadigan mikroorganizmlar: a - basillus mikoydes (Bacillus mycoides); chap tomonda spora hosil qilish oldidagi vegitativ hujayralar, o‘ng tomonda koloniyalari. 22 26 - rasm. Ammonifikatsiya jarayonida qatnashadigan mikroorganizmlar: v - basillus putrifikus (Bacillus putricus); g - proteus vulgaris (Proteus vulgaris). Sinov savollari: 1. Oqsil chirishi jarayonida qanday bakteriyalar ishtirok etadi? 2. Ammonifikatsiya jarayonini qanday tekshiriladi? 3. Ammonifikatsiya jarayonida qaysi mikroorganizmlar qatnashadi? 4. Ammonifikatsiya deb nimaga aytiladi? 9-LABORATORIYA ISH I SPIR TLI B IJG ‘ISH VA BU JARAYONNI Q O ‘Z G ‘O VCHI T IR IK O RGANIZM LAR K erakli jihozlar: mikroskop, kolbalar, egri shisha nay o ‘rnatilgan kauchuk tiqin, suvli idish, probirkalar, quruq achitqi, pivo achitqisi, suv hammomi, termometr, shakarning 10% li eritmasi, ishqorning 10% li 23 eritmasi, buyum va qoplagich oynalar, yod eritmasi, hovoncha. N azariy tushuncha: Spirtli bijg‘ish. Tabiatda mikroorganizmlarning foydali va foydasiz turlari juda ko‘p tarqalgan. Shuning uchun zararli mikroorganizmlarning hayot jarayonlari o ‘rganilib, ularga qarshi kurash choralari ishlab chiqilmoqda. Foydali mikroorganizmlarning hayot jarayonida hosil bo‘ladigan mahsulotlarni xalq xo‘jaligida ishlatish uchun ularning faol shakllaridan foydalanilmoqda. Bu organizmlardan to ‘g ‘ri va samarali foydalanish uchun tabiatda eng muhim hisoblangan spirt, sut, moy, kletchatka, pektin kabi moddalarning bijg‘ish jarayoni bilan, shuningdek, spirtning oksidlanishi natijasida sirka kislota hosil bo‘lish yo‘llari bilan qisqacha tanishib o ‘tish zarur. Vino tayyorlash usullari qadimdan m a’lum bo‘lishiga qaramay, shakarning parchalanishi natijasida etil spirt hosil bo‘lishi XVII asr oxiridagina aniqlangan. Lavuaze m a’lumotiga ko‘ra, shakarning parchalanishi natijasida etil spirt va karbonat angidrid ajralib chiqadi. Bu reaksiya tubandagicha boradi: S 6 N 12 O 6 ^ SN 3 SN 2 ON + 2 SO 2 + 25 kkal. Spirtli bijg‘ish jarayoni tirik organizmlar ishtirokida borishini, ya’ni biologik jarayon ekanligini Lui Paster 1858 yilda ko‘rsatib o ‘tdi. Bu davrgacha spirtli bijg‘ish jarayoni kimyoviy reaksiyalardan iborat hodisa deb qaralgan, xolos. Spirtli bijg‘ish jarayoni sacharomyces oilasiga kiradigan achitqi zamburug‘larining ishtiroki bilan borishini ham Lui Paster aniqlagan. Bu jarayon havosiz sharoitda borganligini nazarda tutib, u bijg‘ish — anaerob sharoitdagi hayot ekanligini uqtirib o ‘tgan. Ba’zi mog‘or zamburug‘lari ham bijg‘ish jarayonini qo‘zg‘aydi. Lekin bular ta’sirida hosil bo‘lgan spirt miqdori 5-7% dan oshmaydi. 1 g shakar bijg‘ishi natijasida 0,5 g chamasi spirt va boshqa mahsulotlar (sirka aldegid, glitserin, butil, izobutil va amil spirtlar, sirka va kahrabo kislotalar) hosil bo‘ladi. Shakarning 1-5% ga yaqin qismi zamburug‘larning oziqlanishi vaqtida sarf bo‘ladi. Reaksiya vaqtida ajralib chiqqan 25-27 kkal ga yaqin energiya zamburug‘larning hayot faoliyatida sarflanadi. Achitqi zamburug‘lari fakultativ anaerob organizmlar qatoriga kirib, 24 aerob sharoitda ham hayot kechira oladi. Achitqi zamburug‘larining aerob sharoitdagi hayot faoliyati natijasida shakarning ko‘p qismi suv va sirka kislotagacha parchalanib ketadi. Bunda spirt kam hosil bo‘ladi. Bulardan tashqari, aerob sharoitda zamburug‘larning ko‘payish jarayoni ham tezlashadi. Shundan foydalanib, achitqi zamburug‘larini to ‘plab olish maqsadida, bijg‘ish jarayonida oziq muhiti ichiga havo yuborib turiladi. Anaerob sharoitda 10-15% gacha etil spirt to ‘planadi. Agar bijg‘ish vaqtida muhitga natriy sulfit tuzi (Na2SO3) qo‘shilsa, spirt o ‘rniga 25% ga yaqin glitserin to ‘planadi. Demak, spirtli bijg‘ish jarayonidan glitserin tayyorlash sanoatida ham foydalaniladi. Spirtli bijg‘ish jarayoni normal o ‘tishini ta’minlash uchun PN=3-6, harorat esa 25-40° bo‘lishi kerak. Azot manbai sifatida pepton, aminokislotalar va ammiakdan foydalanish mumkin. Ishning borishi: Bu mashg‘ulotni o ‘tkazish uchun avval 3-5 g quruq achitqiga shakarning 10% li eritmasidan 10 ml qo‘shib, hovonchada eziladi (eritiladi) va 40-60 minut tindiriladi. So‘ngra 100 ml hajmli kolbaga shakarning 10% li eritmasidan 50 ml quyib, unga yuqoridagicha tayyorlangan achitqi-shakar aralashmasi qo‘shiladi. Qolbaning og‘zi egri shisha nay o ‘rnatilgai kauchuk tiqin bilan mahkam bekitiladi. Bijg‘ish jarayoni faol o ‘tishi uchun kolba 30-35°C li suv hammomiga joylanadi (37-rasm). Nayning ikkinchi uchiga suv to ‘ldirilgai probirka to ‘nkarib kiygizilib, suvli idishga botirib qo‘yiladi (38-rasm). Oradan 20-30 minut o ‘tgach, bijg‘ish jarayoni vaqtida ajralib chiqayotgan karbonat angidrid (CO2) probirkaga to ‘planadi. Keyin probirkaning og‘zi barmoq bilan bekitilib, pastga qaratilgan holda barmoq olinadi va darhol 10% li ishqor quyilgan stakanga botirib qo‘yiladi. Probirkadagi CO2 gazi ishqor bilan reaksiyaga kirishadi. Undagi gaz o ‘rnini ishqor oladi, ya’ni probirkani to ‘ldiradi. Ayni vaqtda kolbadan ajralib chiqayotgan gaz ikkinchi probirkaga to ‘ldirib olinadi va u yonishga yordam bermaganligi aniqlanadi. 25 37 - rasm. Suv hammomi. Achitqi zamburug‘larini mikroskopda ko‘rish uchun pivo achitqisidan foydalanish mumkin. Agar pivo achitqisi bo‘lmasa, quruq achitqi (xamirturush) suvda eziladi va eritiladi. Shu tartibda tayyorlangan eritmadan buyum oynasiga bir tomchi tomizib, usti qoplagich oyna bilan yopiladi. 38 - rasm. Spirtli bijg‘ish jarayonini kuzatish asbobi: a - shakar bilan achitqi aralash eritma solingan kolba; b - suv hammomi; v - spirtli bijg‘ish vaqtida ajralib chiqqan CO2 gazini to‘plab olish uchun qo‘yilgan probirka; g - shtativ; d - spirt lampasi. Preparatda kurtaklanish yo‘li bilan ko‘payayotgan saxaromises sereviziya nomli zamburug‘ borligi ko‘zga tashlanadi. U oval shaklda bo‘ladi. Shu preparatning o ‘zida boshqa shakldagi zamburug‘larni ham ko‘rish mumkin (39-rasm). 26 |