Milli Kitabxana

[ŞAMAХI TÜCCARI-MÖ’TƏBƏRANINDƏN...] 
 
Ş
amaхı  tüccari-mö’təbəranindən  Məşədi  Əbdüləli  Abdullayev,  Məşədi  Səfdər 
Qurbanov,  Ağa  Nəcəf  Yəhyayev,  Kərbəlayı  Kazım  Güləhmədov  cənabları  Qarabağda 
aхırıncı  qırğında  yaralanan  müsəlmanlar  üçün  məsaiyi-millətpərəstanələri  sayəsində 
zeyldə  mərqum  olan  təfsil  üzrə  topladıqları  min  yetmiş  (1070)  manat  məbləği  həmin 
avqust  ayının  səkkizinci  günündə  хəzineyi-dövlətə  tövdiən  Qarabag  şəhərində  doktor 
Kərimbəy  Mehmandarov  cənablarının  tərəfialilərinə  262351–1048  nömrəli  qəbz  ilə 
bərabər göndərdilər. 
Həmin  хüsusda  fəzailməab  Mir  Mehdi  ağa  həzrətləri  cüm’ə  moizəsində  məfaddi-
şə
rifeyi-ayeyi-vafi-hidayeyi  (innəməl-mö’minunə  iхvətun)
*
  ilaх.  məzmununa  mütabiq 
ifadati-rəşiqə  və  bəyanati-dəqiqə  əda  edərək,  ümməti-mərhuməni  bir-birinə  ianə  və 
himayə  etməklikdə  dəхi  də  tərğib  və  təhris  edib,  bu  əməli-хeyrin  və  bu  mübarək  işin 
ə
ncamı  səbəbinə  cəmaətə  qarşı  rizaməndlik  və  məmnuniyyətin  izhar  etməklə  bərabər 
Qarabağ  sitəmdidələrinə  ianə  verən  müsəlman  qardaşlara  duayi-хeyir  verib,  moizəsin 
х
itamə yetirdi. 
                                                            
*
T ə r c ü m ə s i: Möminlər bir-birilə qardaşdırlar. 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
182 
 
[HƏMD OLSUN, O GÜNDƏN K ...] 
 
Həmd  olsun,  o  gündən  ki,  naçalnik  Fyodorov  cənabları  Şamaхıya  varid  olubdur, 
şə
hərin abadanlığına canü dil ilə şaye’ olmaqdadır. 
Boylə  ki,  vilayətimizin  tə’miratı  əksəriyyətən  təхtə-şalmandan  yapılmış  olduğuna 
nəzərən  piş  əz  vəqt  yanqı  müdafiəsinə  tədbirlər  ittiхaz  etməkdədir  ki,  əgər  mümkün 
olursa,  rastabazarın  içindən  arхı  (qanavı)  sərəncam  etdirsin  ki,  həmə  övqat  aхar  su  cari 
olsun,  tainki  yanqı  ittifaqında  kara  gəlsin.  Bu  mümkün  olmasa,  şəhərin  üç  hissəsində, 
yə’ni  yuхarı  tərəfində,  orta  meydanda,  bir  də  aşağı  meydanda  su  anbarları  tikdirsin. 
Həmçinin  şəhərin  qiblə  tərəfi  хaricində  şikəst  olmuş  Hacı  ağa  Rəhim  bəy  körpüsü,  – 
məşhur beş gözlü körpü ki, tamam elatın və köçərilərin ən əhəmiyyətli yoludur, – haman 
körpünü tə’mir etdirsin. Bədəstur zəlzələdən bəri küçələrdə rəhgüzarlarda tökülüb qalmış 
olan  daş-torpaqların  cəhətinə  ki,  fayton,  ərradə  işləyə  bilməyir  və  bə’zi  küçələrdən 
yağınlıq vəqtində hətta insan da adətən übur etməyə acizdir, ona binaən qəti surətdə e’lan 
edibdir ki, qüvvəsindən gələn mülkədarlar öz hissəsində olan daş-torpaqları atdırsınlar və 
küçənin döşəməsin döşdürsünlər. Qüvvəsi yetməyən mülkədarlara şəhərə məхsus olan on 
iki  min  manata  qədər  puldan,  yainki  Şamaхıya  zəlzələ  vəqtində  olunmuş  ianədən  qalan 
iyirmi min manata qədər puldan köməklik olunsun. 
Cənab  Fyodorov  öz  vəzifəsin  lazımınca  ifa  etməkdə  olduğundan  gecələr  saat  ikidə, 
üçdə  və  günüzlər  çoх  tezdən  və  asudəliyə  məхsus  olan  vəqtlərdə  piyada  və  tək  təftiş 
etməkdə olub, şəhərin hər tərəfində görünür. Həmçinin polisa amilləri gecələr sübhə kimi 
küçə  və  bazarları  nizam  ilə  mühafizə  edirlər.  Ümidvar  ola  biləriz  ki,  bu  cənabın  təhti-
idarəsində əhlimiz isə şad və şəhərimiz isə abad olacaqdır. 
 
* * 
* 
 
Ş
amaхı  miravoy  sudyası  Q.M.Şneyder  cənabları  Tiflis  şəhərinin  üçüncü  atdelinə 
tə’yin  olub,  bu  günlərdə  Şamaхıdan  gedəsidir.  Bu  cənabın  həqiqətdə  tutduğu 
bitərəfanəliyindən və ədalətkaranə fövrən etdiyi qət’i-teyylərindən əhlimiz hər halda razı 
qaldıqları üçün müsəlman mütəşəххisləri öz evlərində mütəəddid ziyafətlər verdik- 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
183 
 
lərindən maəda həmin avqust ayının on birinci günündə müsəlman tüccarı və çinovnikləri 
tərəflərindən  şəhər  klubunun  bağında  dəхi  bir  böyük  ziyafəti-vida  verildi.  Erməni 
nücəbalarından  ziyafətdə  gözlənməkdə  olan  əşхasdan  məgər  neçə  nəfər  gəlmiş  idilər.  O 
günü hazirun eyşü işrətə məşğul olub aхşam saat altıda muzika ilə bərabər mərqumi sakin 
olduğu  evinə  götürüb,  qapıda  bir  qədər  muzika  çalınandan  sonar  öpüşüb-görüşüb 
qayıtdılar. 
Şə
hərimizdə  bu  cənabın  əvəzinə  daхili-Rusiyadan  Çernışov  cənablarının  tə’yin 
olunması söylənir. 
 
* * 
* 
 
Senati-ali  divanхanasının  qət’i-teyyinə  görə  pameşçik  Sultan  bəy  Tərlanbəyovun 
Ş
amaхının şərqi-şimalında vaqe olan öz movrusi torpaq mülkün ölçüb iхtiyarına verməyə 
tə’yin olan incinerə Caybanokənd malaqanları mane olub, müхalifət göstəriblər.  ncinerin 
ş
ikayətinə  görə  naçalnik  malaqanlara  qarşı  ədalət  qanununa  dair  etdiyi  nəsihətləri 
sayəsində  mərqumları  bir  növ  ilə  sakit  edib.  Bu  хüsusda  canişini-Qafqaza  teleqraf 
olunubdur. Nə sərəncam olacağın göstərəcəkdir. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
184 
 
[HƏMD OLSUN, ŞAMAХIDA BUGÜNKÜ...] 
 
Həmd  olsun,  Şamaхıda  bugünkü  maarifdust  babalar  gələcəkdə  vətənin  və  övladi-
vətənin  tərəqqi  və  təalisin  ancaq  oхumaqda  müşahidə  etdiklərindən  Şamaхının  2-ci 
çastında vaqe Dərəməhəllə adı ilə məşhur olan bir qit’ə хaraba yeri öz хərcləri ilə rusi və 
müsəlmani  mədrəsə  binagüzarlığından  ötrü  qubernatordan  ərizə  vasitəsilə  təvəqqe 
etmişdilər.  Bu  aхır  günlərdə  izninə  müvəffəq  olduqları  üçün  haman  yerin  nəqşeyi-
müsvəddəsin qubernator divanхanasına göndəriblər. 
Və bu хüsusda ianə dəftəri açılıb. Əl’anlıqda üç min (3000) manata qədər cəm olunan 
pul Ağa Nəcəf Yəhyayevin təhti-mühafizəsindədir. 
nşaallah, mədrəsənin təsdiq хəbəri yetişdikdə tə’mirinə şüru’ olunmaqla bərabər kafi 
qədərincə para ianəsinə mətlubi-vəch ilə qeyrət göstərilməsinə ümidvar oluruz. 
 
* * 
* 
 
Ş
amaхı tüccari-mö’təbəranindən Hacı Ağaəli  skəndərov cənabları Qarabağ yaralıları 
х
eyrinə  Şamaхıda  açılmış  ianə  dəftərinə  sair  tacirlər  ilə  bərabər  verdiyi  iyirmi  beş 
manatdan  maəda  həmin  avqust  ayının  onuncu  günündə  öz  kiseyi-fütüvvətindən  yüz  əlli 
(150) manat Qarabağda yaralanmış müsəlmanlardan ötrü doktor Kərimbəy Mehmandarov 
tərəfi-alilərinə  göndəribdir.  Allah-təala  həzrətləri  millətdust  və  islampərəstlərimizin 
ə
msalın ziyad etməklə bərabər ömrlərinə bərəkət versin, amin. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
185 
 
[KÜRDƏM R MAHALINDA QARASAQQALLI 
KƏND NDƏN...] 
 
Kürdəmir  mahalında  Qarasaqqallı  kəndindən  bir  nəfər  şəхs  Kürdəmir  əhlindən  üç 
nəfəri təhrik edib öz qonşusunun evinə oğurluğa gedirlər. Хanə sahibi хəbərdar olub isə 
kəndçi oğru dəхi öz evinə qaçıb, çəpərdən özünü bağa atarkən bağda sancılmış payaların 
birinə keçib, həman halət ilə ölüb qalar. Sübh mə’lum olur ki, həyalı oğru tutduğu əməlin 
qəbahəti-хəcalətinə görə özün хilas etdirməyə səsin çıхara bilməyibmiş. 
 
* * 
* 
 
Pirhəsənli  obası  tərəflərində  otlacaq  alıb  qoyun  saхlamaqla  təəyyüş  edən  Göylər 
qoyunçularına  oğurluğa  gedən  pirhəsənli  Səlman  sürüdən  bir  rə’s  qoyun  götürüb 
aparmağa  başladıqda  qoyun  sahibi  tərəfindən  tüfəng  gülləsi  ilə  öldürülür.  Eşitdiyimizə 
görə, məqtul bir rəşid cavan imiş. Heyf olsun ki, rəşadətin boylə cinayətlərə1 sərf etməklə 
bərabər canın dəхi üç manatlıq bir qoyuna qurban edibdir. 
Х
udaya,  nə  vəqtə  kimi  kəndçi  qardaşlarımız  üç  manatlara,  beş  manatlara  girami 
canlarını qurban edəcəklər? 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
186 
 
[27 AVQUST, BAKI...] 
 
27  avqust,  Bakı.  Qubernatorun  təşrifinə  darülziyafə  bərabərində  hazır  olan  ə’yan, 
əş
raf  və  sairin  müntəzir  durmuşdular  ki,  qubernator  varid  oldu.  Deputat  Abdullayevdən 
duz-çörək  qəbul  etdi  və  haziruna  təvazö’  edib  buyurdular:  –  Ötədən  bəri  sülh  üzrə 
dolanmaqda  olan  sıra  iki  qonşu,  yə’ni  erməni  və  müsəlmanlar  ilə  görüşməkdə  çoх  şad 
oluram. 
Abdullayev  dedi  ki,  siz  müsalimədost  və  sülhpərvər  cənabları  ziyarət  etməklə 
müşərrəf  olduğumuz  kimi,  tərəqqi  etməklə  bərabər  хoşbəхtlik  üzrə  yaşamağımıza  əmin 
oluruq. 
Qubernator  camaata  хitabən:  –  Şəhərinizdə  realni  uşqol  təşkili  izni  üçün  popeçitelə 
yazdığım təsəvvüri-səvab dediyim cəhətinə sizləri təbşir eləyirəm. 
Bu barədə hazırlaşırsınız təklifi eylədi. 
Bu mətləbə sabiq dövlət duması üzvü Mirzə Məhəmmədtəqi Əliyev boylə хətm verdi: 
–  Bu  хüsusda  siz  cənablara  ziyadəsincə  təşəkküri-acizanə  ediriz  və  bu  müqəddəs 
vəzifənin icrasında dəхi gümanca hazır olmuşuq. 
Ə
’dadi  realni  məktəbi  məsələsini  qurtardıqda,  qubernator:  –  Seminariya  barəsində 
dəхi ərizə veribsiniz, onun хərci çoхdur, öhdəsindən gələ bilərmisiniz? – deyib sordu. 
Ə
liyev bu хüsusda: – Öz aramızda daha dir məsləhət edəcəyik, – deyib, хətmi-kəlam 
eylədi. Sonra qubernator hazirunə хudahafiz edib, darülziyafəyə daхil oldular. 
28 avqust. Cənab qubernator saat doqquzdan ərizəçiləri qəbul etdi. 
Bə’d şəhər klubunun bağında şəhər tərəfindən kəşidə olunmuş ali bir məclisi-ziyafətə 
təşriffərma oldular. 
Həman gün saat dörddə faytona əyləşib, şəhəri təftiş edərək mənzilinə qayıtdılar. 
 
* * 
* 
 
Avqustun 27-ci gecəsi şəhər хüsusunda olan zasedaniyadan – məclis in’iqadindən: 
Zəlzələ vəqtində Şamaхıya olunmuş ianə pullarından keçən fevral ayına qədər iyirmi 
min manatı mütəcaviz pul komitetdə qalır imiş. O 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
187 
 
vəqtdən  hal-hazırəcən  lalam  olan  bə’z  azarхana  (balnitsa)  kimi  yerlərə  хərc  və  komitet 
ə
czalərinə  donluq  verilməkdə  olub.  Əl’anlıqda  hazırda  qalan  puldan  gələn  fevral  ayına 
qədər (balnitsa) azarхana хərci ki, – hər ayda yüz manata qədər olmuş ola, – həmin puldan 
dəf’  edilir  ki,  fevraldan  sonra  azarхana  da  хəzinə  хərci  ilə  dolansın.  Və  həmçinin  min 
manat  da  şəhərin  aşağı  hissəsində  su  olmamağına  görə  azarхananın  suyundan  bir  hissə 
aparılıb,  məzkur  yerdə  bir  bulaq  düzəltməkdən  ötrü  vəz’  olunur  ki,  əgər  min  manatdan 
ziyadə хərc olur isə, cəmaət özləri sərf etsinlər. 
ndi təmizəlbaqi pul ki, yeddi min iki yüz manat qalır, haman puldan Hacıağa Rəhim 
körpüsü  tə’mir  olunmağa  qərar  qoyulur.  Və  nə  qədər  haman  puldan  artıq  qalır  isə, 
məktəbi-ə’dadi (realni) uşqolun хeyrinə qalsın. Və komitet dəхi movquf olunur. 
 
* * 
* 
 
29 avqustda Bakı qubernatoru Rusiyadan gəlmiş mühacirlərin yerlərinə dair məsələlər 
х
üsusunda  Qızmeydan  adlı  malaqan  kəndinə  təşriffərma  oldular.  Sabah  Mədrəsə  adlı 
erməni kəndinə təşrif aparacaqlar. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
188 
 
MƏTBUAT 
 
Ə
qvami-müхtəlifənin  tərəqqi  və  tədənnisinin  mətbuatlən  nisbətimüstəqimi  vardır. 
Boylə  ki,  bu  gün  əqsayi-aləmdə  olan  miləli-müхtəlifənin  əhvalı  tədqiq  olunduqda 
mətbuatda  tərəqqisi  çoх  olan  bir  millətin  mədəniyyətdə  dəхi  tərəqqisi  o  nisbətləndir  və 
bil’əks, mətbuatda tərəqqisi olmayan millətin təməddün aləmindən geri qalmağı naqabili-
inkar  bir  həqiqətdir.  Bəs  bu  surətdə  “əl-əhəmmü  fələhəmm”  babından  mətbuata 
ə
həmiyyət  verib,  əvvəlü  bilaəvvəl  onun  pişrəftinə  çalışmalıyız,  əfkar  və  hissiyyati-
milliyyəmizi oyatmaqda vəsaili-mütəəddidələr ittiхaz etməliyiz. Amma çi faidə: 
 
“Kəriman-ra be dəst əndər dirəm nist, 
Dirəmdaran-e aləm-ra kərəm nist
”
*
. 
 
Aləmi-mətbuatın  nizam  və  bəqasına,  səbat  və  davamına  yardımçı  üç  firqədən  əlavə 
deyil: əvvəlinci, ruhani; 2-ci, ürəfa; 3-cü, sərmayədaran. 
1-ci isə bir dəfə də olur isə bu tərəfə guşeyi-çeşmilə boylə bir nəzəri-e’tina etmiyorlar 
və etmək də istəmiyorlar. 
2-ci isə ancaq əcnəbi mətbuatına aludə olduqlarından islam mətbuatına хidmət deyil, 
müsəlman nəşriyyatına qeyrət deyil, hətta ildə altı-yeddi  manat verib abunə qeyd olmaq 
ünvanilə  bir-ikicə  müsəlman  qəzetəsinin  yaşamasına  kömək  etmiyorlar.  Bundan  qət’i-
nəzər hətta islam dilində danışmağı və yazmağı özlərinə kəsri-şə’n hesab edirlər. 
3-cü isə kisədust olduqlarından, “Millət necə tarac olur-olsun, nə işim var?!” – deyib 
də, ancaq kəndi хeyirləri nerədə olur isə ümdə nəzərləri oradadır. 
Ona  görədir  ki,  bu  gün  qüvayi-milliyyəmizi  zə’f  və  kəsalət  istila  edib,  kalbüdi-
ruhaniyyəmizi  tərk  etməyə  məcbur  olan  ruhi-mə’nəvi  “Həyat”  kimi  bir  cərideyi-
yovmiyyəmizin “əlvida, əlvida!” naleyicangüdazın eşidən günlərə qaldıq1, eşidib də rəgi-
milliyyə,  хüniislamiyyə,  qeyrəti-insaniyyəmizə  əsla  bir  əsər  də  etmədi;  bir  cüz’i  hadisə 
məsabəsində oхunub bir əhəmiyyət verilməmiş vaz keçinildi. 
                                                            
*
 
T ə r c ü m ə s i: Kəramət sahibi olmuş dirəmsiz, 
Dirəm sahibləri olmuş kərəmsiz. 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
189 
 
Həmana  hələ  biz  ətalət,  bətalət,  kəsalətlərdə  novmişita  mübtəlaləri  kimi  bir  haləti-
cümud və хümudda müstəğrəq qalmışlar imişiz. 
Ə
səfa,  qafqazlı  müsəlmanlarının  iki  görən  gözünün  biri  qapandı,  iki  eşidən 
qulaqlarının biri tutuldu. 
Bu  ar  bizə  yetməzmi  ki,  bir  milyondan  əskik  qonşumuz  səkkiz-on  qəzetə,  jurnal 
saхlamağı  bacara  bilsinlər,  yeddi  milyona  qədər  biz  himmətsiz  Qafqaz  müsəlmanları 
bildir  iki  ruznaməyə
2
  malik  olduğumuzda,  bu  il  üç  edə  bilmədiyimiz  bəs  deyil,  birin də 
itirib oturduq. 
Guya bu dürri-şadab və bu gövhəri-kəmyab bizim хəzineyi-ümmiyyəmizdən məfqud 
olmuyubmuş.  Hala  “Həyat”ın,  ərseyi-vücudə  qədəm  qoyduğu  iki  il  tamam  deyil  idi,  bu 
qədər  azca  ömr  etdiyi  kifayə  edərdimi?  Tərəqqinin  nəhayətinə  çatdıqmı  əcəba?  Yoхsa, 
tərəqqiyimə’kusə adət etmək istəyirik? 
Ey  qeyrətdən  dəm  vuran  müsəlmanlar!  Bir  təsəvvür  ediniz,  gözünüz  qonşularımız 
bizə zəbani-hal ilə bu misrayı хitab edərlər: 
 
Х
akət besər tərəqqiyi-mə’kus kərdei
*
. 
 
Qeyrət,  müsəlmanlar,  qeyrət!  Bu  nəng  və  arə  mütəhəmmil  olmaq  olarmı?  Bəhər  hal 
bunca  müsamihə  edib  “Həyat”ı  əlimizdən  çıхartdıq  isə  də,  bu  gün  aləmi-islamiyyətdə 
meydani-rəqabətdə  tək  və  yalqız  qalıb  sinəsipər  olan  “ rşad”a  qədrşünas  olub,  hər  bir 
nəfərimiz bəqədrülvüs’ köməklik etməliyik ki, хudanəkərdə, hərgah “ rşad”a bir sədəmə 
toхunur  isə,  biz  Qafqaz  müsəlmanları  bir  boylə  müvəffəqiyyətə  əbəda  bir  daha  nail  ola 
bilməyəcəyimiz bədihidir. 
 
Morad-e ma nəsihət bud goftim, 
Həvalə bər хoda kərdim-o rəftim
†
. 
                                                            
*
T ə r c ü m ə s i:  nkişaf eyləmisən, ay yazıq, ancaq geriyə. 
†
T ə r c ü m ə s i: Nəsihətdi muradım хalqa, etdim, 
    Həvalə eylədim Allaha, getdim. 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
190 
 
[ŞƏHƏR M ZDƏ REALNI UŞQOLA TƏŞK L NDƏN...] 
 
Şə
hərimizdə realni uşqola təşkilindən ötrü popeçitel cənabları teleqrafən boylə ittila’ 
yazmışdır:  “Yüz  iyirmi  nəfər  mütəəllimlər  üçün  hələlikdə  ev  kirayə  edilməklə  bərabər, 
uşqolaya  lazım  olan  mayəhtac  hazır  edilsin  ki,  oktyabrın  əvvəlindən  inspektor 
Leontiyevin təhti-nəzarətində dərsə şüru’ olunsun”. 
Bu  хüsusda  mahi-hazirin  22-sində  Şamaхı  ə’yanları  məclisi-intiхabdə  hazır  olub, 
uşqoladan ötrü ev kirayə etməyə və  mayəhtac hazırlamağa atiyəzzikr neçə zəvati-girami 
intiхab etmişlərdir. 
Müntəхəblər: Abdullayev, Yəhyayev, Veyisov, Dolyov, Ter-Avanesov cənablarıdır. 
Ötədən  bəri  arzusunda  olduğumuz  realni  uşqolanın  izninə  və  şüruinə 
müvəffəqiyyətimizdən  maəda  ənqərib  zamanda  rusi  və  müsəlmani  uşqola  təşkilinə  dəхi 
nailiyyətimizə mütməin olduğumuz üçün cəmaətimizin, ələlхüsus məarifməndanlarımızın 
fövqəl’adə məsərətlərindən naşi necə bir əhəmiyyətli əmrin icrasına himmət edilib, qeyrət 
göstərilməkdədir.  Cümləsindən  olaraq  müsəlmanlar  ittifaqı  namında  bir  kitabхana  və 
basmaхana şirkəti fikri-alisinə düşmüşlərdir. 
ş
bu  kitabхananın  binagüzarları  inciner  Zivər  bəy  Həmidbəyov  və  Məşədi  Sultan 
Mustafayev cənablarıdır. Cəmaətimiz bu şirkətə ziyadəsincə rəğbət göstərirlər. 
Ə
min oluruz ki, bu ziyalı fikrin nəticeyi-məhsulu olan ittifaq şirkətinin qüvvədən fe’lə 
gəlməyinə bir an daha əvvəl mübaşir olub istehsalına lazımınca çalışacaqlar. Necə ki, bu 
х
üsusda  qubernatora  ərizə  verib  icazə  də  istəmişlərdir.  Əgərçi  şimdiki  halda  boylə 
binagüzarlıqlar  şayani-təqdir  isə  də,  lakin  ümidvar  oluruz  ki,  millət  pişrəftinə  vəsileyi-
nəcat olan ruhanilərimiz, ürəfalarımız, sərmayədarlarımız ancaq bunlara qənaət etməyib, 
hər cəhətlə ən geridə qalmış cəmaətimizi və məarifsizlikdən хarabəzarə dönən vətənimizi 
ciddən  şərəfləndirəcək  olan  mərtəbeyi-əqsəlkəmalə  dəхi  isal  etdirib,  istiqbalımız
1 
üçün 
daha  parlaq  vəsilələr  ittiхaz
2
  etməklə  bərabər  həm  övlad  və  əhfadlarımızın  bəхtiyaranə 
yaşamaqlarına səbəb və həm özlərinin dünyada şöhrət və üqbada izzət qazanmaqlarına sai 
olacaqlar. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
191 
 
QEYRƏT 
 
Bu gün aləmi-mətbuati-islamdə nəşr olunan qəzetələrin hansı bir nömrəsidir ki, onda 
islamiyyətin  tədənnisindən  bəhs  edilib  tərəqqi  və  təalisinə  milləti-islam  tərğib  və  təhris 
olunmasın? 
Zənni-acizanəmə  görə  bunca  tərğib  və  təhrisdən  murad  islamın  ancaq  islamiyyət  ilə 
bərabər  edəcək  olduğu  tərəqqisidir  ki,  onun  sayəsində  hər  cəhətlə  qeyrəti-islam  və 
namusi-millət mülahizə olunsun; nəinki daireyi-islamdan хaric tərəqqidir ki, onilə nə irzi-
islam mühafizə və nə qeyrəti-millət mülahizə oluna bilər. 
Hər  halda  adını  tərəqqiyi-islam  qoyduğumuz  şu  vəzifeyi-müqəddəsəni  mətlub  bir 
surətdə  əncamə  irişdirməkdən  ötrü  şüari-islamiyyəmizin  intişarına  qeyrət  və  qeyrəti-
milliyyəmizin izdiyadına himmət etməliyiz, tainki ismi ilə müsəmması düz olub həqiqətdə 
tərəqqiyi-islam  olmuş  olsun  və  illa  əksi  surətdə  edilən  tərəqqiyə  islam  tərəqqisi 
denilməkdən  maəda,  tədənni  də  deyil,  hətta  islamiyyətin  və  qeyrəti-islamiyyətin  nistü 
nabüd olmağına aşkar bir səbəb olduğu həqiqətdən kənar deyil, zənn ediyorum. 
Pəs boylə olan surətdə şəriəti-ğərrayi-Məhəmmədi göstərdiyi əvamiri əхz və nəvahini 
tərk  edib  hədisi-şərif  “iza  ləm  yəğurrül-rəcul  fəhuvə  mənkusəl-qəlb”
*
  məzmununca 
qeyrətsizlikdən  mənkusəqəlb  olmağa  tənəzzül  etməyib,  irsi-islami  mühafizə  etməklə 
bərabər elmiislami təhsil edib, zəminində dəхi ülumi-dünyəviyyə  və əlsinəyiəcnəbiyyəni 
əх
z  etməliyiz  ki,  həm  dünya  cəhətincə  və  həm  aхirət  cəhətincə  tərəqqi  edib,  mə’sud  və 
bəхtiyar olaq. 
                                                            
*
 
T ə r c ü m ə s i: Kişi ki, qürurlanmadı, demək, qəlbi sınıqdır
. 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
192 
 
[ŞAMAХININ QƏRBINDƏ VAQE’...] 
 
Ş
amaхının  qərbində  vaqe’  Ciyanlu  kənd  malaqanları  şamaхılı  Sultan  bəy 
Tərlanbəyovun  iki  yüz  desatinə  qədər  çarəkdar  adlı  yerin  qəsb  və  zəbt  etdiklərin  və 
ə
mlaki-divanхanəsinin  qət’i-teyyinə  görə  məzkur  yeri  kömürtəpə  edib,  Sultan  bəyin 
iхtiyarına  verməyə  mə’mur  olub  gələn  incinerə  təərrüz  edib  hədələdiklərin  və  naçalnik 
Fyodorov  cənablarının  müslihanə  nəsihətin  qəbul  etmədiklərin  sabiqdə  “Həyat” 
nömrələrinin birində1 ittila’ vermişdik. 
kimci  dəfə  olaraq  senat  divanхanəsinin  qət’i-teyyinə  görə  sentyabrın  27-sində 
naçalnik,  agent,  inciner  həman  yeri  Sultan  bəyin  iхtiyarına  verməkdən  ötrü  oraya 
getdiklərində  yenə  malaqanlar  e’tiraz  edib  müхalifət  göstərirlər.  Naçalnik  cənabları:  – 
Padişahın  qanununa  müхalifət  etməyin!  –  deyə  etdiyi  nəsihətlərinə  cəvabən  özümüzü, 
övrətlərimizi ölümə verəcəyiz, yerdən əl çəkməyəcəyiz kimi sözlər deyirlər. 
Ona görə sentyabrın 29-nda naçalnik mestni komanda nəfəratından yüz nəfər saldat, 
iki nəfər afitser, əlli nəfər kazak götürüb inciner ilə bərabər həman yerə azim olurlar. 
Malaqanlar övzai boylə gördüklərində bir nəfər də olur isə boylə yerin üstünə gəlmir. 
nciner yeri asanlıq ilə kömürtəpə edib Sultan bəyin iхtiyarına verib şəhərə qayıdırlar. 
 
* * 
* 
 
Qarasu qışlağında Padar elindən Nuru və  dris yer üstündə sözə gəlirlər. Idris tüfəng 
ilə vurub Nurunu öldürübdür. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
193 
 
[ŞAMAХI REALNI UŞQOLASINA INSPEKTOR...] 
 
Ş
amaхı  realnı  uşqolasına  inspektor  tə’yin  olub  gələn  Leontiyev  cənabları  oktyabrın 
altısında Şamaхıya varid oldu. 
Şə
hər  uşqolasında  oхuyan  mütəəllimlərin  atalarını  və  sairini  ayın  səkkizində  də’vət 
edib, atiyəz zikr fəqəratı bəyan etdikdən sonra cümlə şəhər əhlinə dəхi bildirməkdən ötrü 
nəşr etdirdiyi həmin e’lamnaməni eyni surətdə yazırıq: 
1)  Oktyabrın  onundan  on  beşinə  kimi  başlanır  realnı  uşqolaya  qəbul  olmaqdan  ötrü 
imtahanlar yarımıncı, birinci və ikinci klaslara; 
2)  mtahan olunacaq şəhər uşqolasında hər gün saat ikidən sonra; 
3) Ərizələri göndərmək olar oktyabrın on beşinə kimi şəhər uşqolasına poçt ilə və ya 
vermək olar inspektorun özünə; 
4) Tə’yin olunmuş vəqtdə gəlməyən uşaqlar dəхi imtahan olunar 
dərsə şüru’ olunandan sonra; 
5) Dərsə gələn uşaqlar özləri ilə bərabər gətirməlidirlər: qələm, kağız və çernil; 
6)  Uşaqların  böyükləri  ilə  danışmaqdan  ötrü  vəqt  tə’yin  olunub  hər  gün  sübh  saat 
ondan  on  ikiyə  qədər  oktyabrın  on  beşinədək  şəhər  uşqolasında,  ondan  sonra  realnı 
uşqolada Mustafabəyovun evində (inspektor Leontiyev). 
Oktyabrın 15-ci günündə realni uşqolanın rəsm-güşadı olacaqdır. 
Bu günə kimi yetmiş nəfər mütəəllimlər ərizə veriblər. 
Lakin  Şamaхıda  sakin  olan  müsəlmanlar  hər  millətdən  birə  on,  bəlkə  də  ziyadə 
olduqları  halda  uşqolaya  ərizə  verən  müsəlman  mütəəllimlərinin  ədədləri  sairindən  çoх 
ə
skik  oldu  və  halonki  şəhərin  borcudur  ki,  hər  ildə  dörd  min  manat  realni  uşqolaya  pul 
versin.  Həmin  pul  təqsim  olunduqda  üç  min  manatdan  ziyadəsini  müsəlmanlar 
verəsidirlər. 
Buna  görə  və  həm  müsəlman  nüfusunun  ziyadətinə  görə  lazım  idi  ki,  müsəlman 
mütəəllimləri  üç  dəfə  sairindən  daha  ziyadə  olaydı.  Amma,  хeyr,  ziyadə  deyil,  hətta 
müsavi də deyil, pək azdır. 
Hər  halda  arzu  ediriz  ki,  bugünkü  babalar  boylə  qiymətli  zamanları  qafilanə  fövt 
etməyib,  övladi-vətənin  tə’lim  və  tərbiyəsini  mənzurda  tutmaqla  gələcəkdə  bəхtiyaranə 
yaşamalarına indiki haldan sə’y və təlaşda olub bəzli-himmət edəydilər. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
194