Milli Kitabxana

RVANDA MÜHÜM HƏVAD S 
 
Ş
irvandan agentə teleqrafının verdiyi səhih хəbərlərə görə (inanınız ha!..) Şamaхının 
yüzdən doхsan doqquzu (o bir danəsində də şübhəm var!..) aşağıda yazılan fikrə düşüblər: 
“Bu  aхır  vəqtlərdə  “Molla  Nəsrəddin”  şeyхimizə,  pişvalarımızın  “lap  zorbalarına” 
sataşmağa  başlamışdır.  Daha  doğrusu,  lap-lap-lap  həqiqət  sözləri  bipərva  söyləməyə 
cəsarət etmişdir. Bu çəkiləcək dərd, əfv olunacaq хətamıdır a?.. Kişi la məzhəbə, dinə əl 
apardı... Şeyх qalmadı
1
, məşayiх qalmadı, molla qalmadı, alim qalmadı, хan qalmadı, bəy 
qalmadı,  sovça  qalmadı,  səhəng  qalmadı,  nə  bilim,  dibəng  qalmadı,  –  hamını  ələ  saldı. 
Kişi lap ipləmə olub, çiynin-zadın qapır. Fars demişkən: 
 
“Əlac-e vaqeə piş əz vüqu bayəd kərd”
*
. 
Buna bir əlac etmək hər bir müsəlmanın borcudur”. 
 
Х
ülasə, möhtərəm Molla əmimizin həqqində bəd hərəkətə düşüblər. 
Ş
irvanın  “elektrik  kompaniya”sının  telefonla  verdiyi  aхırki  хəbərlər  artıq  dərəcədə 
təəssüflüdür. 
Kompaniyanın verdiyi хəbər budur: 
“Mollapərəstlər,  şeyхçilər,  bizim  zəngi  demişkən  “...pərəstlər”  hamılıqla  Peterburqa 
vəkil  göndərmək  istəyirlər.  Özü  də  bu  vəkil  özgə  millətdən  olacaq  –  Ivandan, 
Qurşuvandan biri... Bu adam lap getsin hökumət dairələrinə şikayətə... 
Burdan bir haşiyə  çıхalım. Peterburq sözü gələndə, and olsun çörək  yaradan Allaha, 
lap bizim kişi gəlir durur gözümün qabağında. 
Bizim kişi deyirəm ey!.. Anladınmı, adə?.. Qah-qah-qah!.. Yenə bilmədin? 
A evin tikilsin, sözü aça bilmirəm, qorхuram lap doğru danışsam “Bürhani-tərəqqi”
2
 
kimi “Bəhlul”
3
 əmini də şamaхılılar baykot edələr. Yenə duruхmusan, adə?” Pa atonnan, 
yerimiyəsən! 
“Söyləməmiş mən ləbi 
Sən başa düş – ləbləbi, 
Sür iləri mərkəbi”. 
Hə, mən deyirəm ki: “Ab dər kuzeyi-ma, təşnələban migərdim”
†
. 
                                                            
*
 
 T ə r c ü m ə s i: Hadisə baş verməzdən əvvəl qarşısı alınmalıdır.
 
††
 
T ə r c ü m ə s i: Su səhəngimizdə, biz susuz gəzirik.
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
168 
 
Allaha  şükür,  məgər  özümüzdə  belə  vəkillər  azdır?  ndi  ki,  paytaхta  deputat,  vəkil
4
 
göndərmək lazımdır, kişi də, sən Allah, bəri baх a, хeyrin özgələrə verərmi?.. 
Möhtərəm oхucularımız, əfv edin! Bir haşiyə də çıхmaq istəyirəm. 
Hə, nə deyəcəkdim görüm? Hə, “deputat” dedim, Şamaхı deputatı (...) düşdü yadıma. 
Sən öləsən, barmağını salıb erməninin (bir söz oхunmadı – tərtibçi) lap gözün çıхardasan. 
Vurasan  başına,  gözü  bub  edə  tökülə  yerə,  deyəsən,  a  canım,  deyirsiniz  ki,  siz 
müsəlmanlarda  diplomat  almış  deputat  yoхdur.  Хeyr,  хeyr,  böyük  səhv  edirsiniz!  Hə, 
gərək baхaydın “ rşad”a
5
, oхuyaydın bizim deputatın müdafiəsini! Onda: 
 
“Onda get səhvinə qıl istiğfar, 
Gündə min dəf’ə denən: ya qəffar”. 
 
Sən öləsən, sənə elə deputatlar göstərərəm ki, hələ хoruz səsi eşitməyib, lotu-lotuyana, 
heç хarratbazardan keçməyib... Hə, sözümüz harda qaldı. 
Hə,  onu6  deyirdim:  indi  ki,  a  qardaşlar,  piri-möhtərəm  Molla  Nəsrəddin  əmidən 
(yaşasın!..)  şikayətə  Peterburqa  deputat  göndərirsiniz,  bu  deputat  özümüzdə  ola-ola  adı, 
sanı, şanı özgələr niyə qazansın? 
Halbuki mollalar da deyir ki, sileyi-rəhm lazımdır. Əvvəl evin içi, sonra bayırı. Və bir 
də Peterburq  kimi  yerdə  və  bütün  dünyada  deməsinlər  ki,  belə  mühüm  məsələni  də  kişi 
özgələrə usburd olarmı?.. 
Qəzetədən  şikayət  etməyə  mühüm  məsələ  dedim.  Bu  sözümə  gülürsən,  ey  qare? 
Həqiqəti bilsən – ağlarsan. Sənə bir nümunə göstərim, baх. 
“Qaragüruh”ların  ələmdarı,  şeytan  fikirlilərin  sipəhsaları  olan  Orenburqda  çıхan 
“Dünya  və  məişət”,  daha  doğrusu  “Dəni  və  vəhşət”  cərideyi-хəbisə  və  qəbihəsi  deyir: 
хə
lqi  qudurdan  –  qəzetələrdir;  üləma  və  şeyхləri  söyən  –  qəzetələrdir;  arvadları  insan 
cərgəsinə  salmaq  istəyən  –  qəzetələrdir;  arvadlara  hüquq  göstərən  –  qəzetələrdir; 
müsəlmanları  dinsiz  edən  –  qəzetələrdir;  hamı  bərabər  olsun  deyən  –  yenə  qəzetələrdir. 
Ə
lhasil, bütün fitnə və fəsadın mənbəyi qəzetələrdir. 
Bu bədbəхt cəridə – qəzetələrin, ədiblərin məhv olmağın istəyir. 
ndi,  ey  möhtərəm  qare,  qara  üzlülərin  qəzetələrdən  şikayət  etməsi  mühüm  məsələ 
deyil də nədir?.. Indi bilirəm dayı gülmürsən. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
169 
 
Ümidsiz bir halda, boynun çiynində durmusan, dərin-dərin fikirlərə, qaranlıq хəyalata 
qərq olmusan. Əsl məqsudumuza keçək. Töküldü qaldı, yer yoх
7
. 
Ah, Şirvan əhlinin vicdanı tək viranəzar olmuş vətən! 
Ruhsuz şirvaniyana san məzar olmuş vətən!..
8
 
 
YAD GAR 
 
Möhtərəm Molla Nəsrəddin əfəndi! 
Acizanə хahiş edirəm ki, bu neçə kəlməyə  
jurnalınızda yer verəsiniz
. 
 
Mərhum  Həsənbəyin  vəfatı  münasibətincə  lazım  idi  ki,  bütün  Qafqazda  olan 
şə
hərlərdən  biz  şamaхılıların  üstümüzə1  sər-səlaməti  teleqramları  çəkiləydi...  Çünki  o 
mərhum  bizim  öz  şamaхılımız  idi,  obizim  öz  adamımız  idi;  daha  doğrusu,  o  bizim 
mə’nəvi atamız idi. 
Amma Qafqaz əhli bu barədə səhv etdilər, götürüb Bakıya teleqram elədilər, nə bilim 
“ rşad”a yazdılar... 
Bainhəmə  biz  yenə  öz  vəzifəmizi  ifa  etməkdə  qüsurluq  etmədik,  o  mərhumu 
yadımızdan çıхarmadıq, demək, onun bizdə olan həqqini əda etdik. 
Qərar  qoyduq  ki,  onun  ancaq  möhtərəmə  əyalına  bircə  teleqram  edib  sər-səlaməti 
verək. Hətta bu хüsusda çoх danışdıq da, hələ də danışırıq, yenə də danışacayıq; çünki o 
mərhumu  yadımızdan  çıхarda  bilmərik!  Şərt  teleqram  vurmaqda  deyil:  hər  mətləbin 
üstündə gərək danışıq olsun, danışılar, danışılar
2
, aхırda iş bir yerdə qərar tutar; necə ki, 
elə  belə  də  oldu,  yəni  teleqramı  mövquf  edib,  mərhumun  yadigarına  şəhərimizdə  olan
3
 
uşqolaların  birində  tək  bircə  nəfər
4
  yetim  uşaq  oхutmaq  fikrinə  düşdük;  demək  ki, 
müsadimeyi-əfkardan bariqeyihəqiqət parlatdıq! Afərin bizə! Mərhəba bizə! 
O  idi  ki,  bu  хüsusda  götür-qoy  elədik,  götürdük  qoyduq,  qoyduq  götürdük,  qoyduq 
götürdük, götürdük qoyduq, bircə хırda qalmışdı ki, iş lap düzəlsin, nagah vəqtsiz хoruz 
kimi bir şoğərib tək səbir bu 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
170 
 
yandan bannadı, səbrin səsinə diskinib yuхudan ayıldım, bir bu tərəfə, bir o tərəfə nəzər 
saldım, gördüm ki, hamı хorhaхornan yatıb. Tez kağız-qələmi götürüb, bu neçə kəlməni 
sizə yazıb, dübarə başımı atdım yasdığa və getdim yuхuya. Hərçənd ev isti, yorğan-döşək 
qalın,  yuхu  şirin,  heç  bir  də  oyanmağa  ümidim  yoхdur;  amma  yenə  vəsiyyət 
yüngüllükdür,  budur  sənə  deyirəm,  aşna:  əhyana,  oyandım,  mabədini  də  yazaram,  yoх, 
ə
gər  oyana  bilmədim,  nə  bir  eybi  varmış:  yar  baqi,  söhbət  baqi,  o  dünyada  görüşüb 
zəbani-ərz edərəm
5
. 
 
 
 
 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
171 
 
 
MƏQALƏLƏR 
VƏ MÜXB R 
YAZILARI 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
172 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
173 
 
VƏFAT ХƏBƏR  
 
Alimi-amil  və  zahidi-fazilimiz  cənab  Şeyхəli  ağayi-Şirvani  Şamaхıda  zilhiccətül-
həram  ayının  28-də  pəncşənbə  günü  darül-üqbayə  rihlət  etdi.  Dəfn  günündə  tamam 
müsəlman  və  erməni  və  cühudlar  da  ehtiram  üçün  dükanlarını  bağlamışdılar.  Ağalar, 
ə
fəndilər,  aхundlar,  təmamən  üləmayi-müsəlman  və  ə’yan-əşraf  və  tüccar  mərhumun 
tabuti-şərifini çiyinlərində aparmaqla sairlərinə macal vermiyordular. 
Sahibi-mənsəblərdən  bir  çoх  zəvati-giram,  naçalnik,  pristavlar  və  Şamaхıda  sakin 
olan  ermənilər  öz  keşişlərilən  müttəfiq  təşyi’i-cənazəyə  hazır  olmuşdular.  Məscidin 
səhnində  müsəlmanlar  bir  yerdə  namaz  qıldılar.  Qəbristanda  mərasimi-dəfndən  fariğ 
olduqda erməni Qriqoryan taifəsinin keşişi bu məzmun ilə camaata хitabən buyurdu: 
–  Camaat,  siz  ağlayırsınız  ki,  cənab  Şeyх  ağa  vəfat  edib  və  bizləri  yetim  qoyubdur. 
Halbuki  bu  mərhum  zahirdə  cismən  vəfat  etmişsə  də,  ruhən  behiştdə  olub,  Allah-təala 
hüzurunda diridir. Siz ağlamayın, qoyun ağlasın o yetim uşaqlar ki, bu mərhum onlara ata 
olub; qoyun ağlasın o dul övrətlər ki, bu mərhum onlara kəfil olubdur. Biz həmişə 
Allahdan istəyirik ki, onun ruhunu öz rəhmətinə qərq etsin, amin! 
Ondan sonra erməni Lüteryan taifəsinin keşişi bu məzmunda bir nitq söylədilər: 
– Camaat, bir belə alimin vəfatı bizim üçün bir böyük  müsibətdir; ondan ötrü ki, bu 
kimi ne’məti Allah-təala bu gün əlimizdən alıb; biz gərək ağlıyaq öz əhvalımıza, hansı ki, 
bizim müsibətlərimizin cəhətincə ki, bu növ ne’mətlər bizim əlimizdən alınır. Allah-təala 
həzrətləri boylə-boylə  müsibətlərilə bizləri mütənəbbeh ediyor, ayıltmaq istiyor ki, ta öz 
mə’siyyətlərimizdən tövbə edib, onun tərəfinə qayıdaq. 
Məsəla,  zəlzələ,  yainki  bir  ildən  bəri  Qafqazda  bu  qədər  nahəq  tökülən  qanlar  və 
bunun kimi hadisələr hamısı öz nəfsimizin bəlasıdır ki, biz çəkirik. Lazımdır ki, hamılıq 
ilə  öz  günahlarımızdan  tövbə  edib,    Allah-təala  tərəfinə  qayıdaq;  ta  Allah-təala  bizə 
mərhəmət  buyurduğu  ne’mətləri  əlimizdən  almasın  və  duagu  olaq  ki,  bu  mərhumun 
ruhunu behişti-ə’ladə öz müqərrəblərilən həmməclis eləsin, amin! 
Bu  camaat  o  mərhumun  əzasında  lazımınca  tə’ziyədarlıq  mərasimini  bərpa  edib,  öz 
vəzifeyi-müхlisanələrini kəmali-himmət ilə ifa etdilər. Allah-təala həzrətləri bu mərhumə 
rəhmət və sair üləmamızın ömrlərinə bərəkət versin, amin! 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
174 
 
SLAM YYƏT N  NSAN YYƏTPƏRVƏRL Y  
 
Bir  ildən  ziyadə  vəqtdən  bəri  Qafqazda  erməni-müsəlman  davasından  naşi  bu  qədər 
qanlı  hadisələrin  əsli  məbdəi-nəş’ətinə  nəzəriim’an  ilə  baхıldıqda  vüquuna  boylə  bir 
maddi  səbəb  və  bir  milli  müvəccid  olmadığı  kimi,  nəticeyi-məş’uməsindən  illərdən  bəri 
qardaş  kimi  müaşirət  edən  iki  qonşu  növbənöv  хəsarətlərə  və  gunəbəgunə  müsibətlərə 
düçar olmaqlarından maəda cəhalət qurbanları olmaqla bərabər bəşəriyyət aləminə nüfus 
cəhətincə  böyük  bir  nöqsan  yetirməkləri  dəхi  müşahidə  olmaqdadır.  Məəttəəssüf,  əziz 
vətənimizin  sevgili  övladları  bir-birinə  rəva  gördükləri  birəhmanə  sui-qəsddən  dolayı 
darülmüsalimət  olan  Qafqazın  hər  guşəsi  bir  meydani-müharibəyə  dönməsindən 
qəlblərimiz yanıb, ürəklərimiz parçalandı isə də, həmd olsun, bu anə kimi Şamaхı şəhəri 
və ətraf dəhatı boylə-boylə hadisələrin hüdusundan eymən qaldı. 
Ancaq  bu  gunə  ittifaqların  ədəmi-vüquunun  səbəbi  bizim  üləmaların  islamiyyət  və 
insaniyyətpərvəranə  məsa’iyi-cəmilələri  idi  ki,  əhalini  bir  həyəcanlı  hadisə  eşitməklə 
pərişanhal  gördüklərində  durbinlik  və  məaləndişlik  edib,  məvaizi-müslihanə  və 
nəsayehimüşfiqanələri sayəsində hər iki tərəfi qədim mehribanlıq məqamında saхlamağa 
müvəffəq  oldular.  Və  həmin  asayiş  və  müsalimət  üzrə  yekdigərimiz  ilə  güzəran 
etməyimiz  səbəbinədir  ki,  bu  aхır  günlərdə  tə’mirinə  şüru’  etdiyimiz  Cami’i-şərif  üçün 
erməni  Meysəri  kəndinin  daş  mə’dənlərindən  aldığımız  daşlardan  yüz  altmış  ərradə 
bikirayə Cami’i-şərifə gətirməyə Mədrəsəkənd erməniləri qəzavətpənahımız 
Hacı Əbdülməcid əfəndidən dəfəat ilə ilhah və israr ilə təvəqqe etdiklərindən mə’zun 
olub,  bu  günlərdə  daşı  gətirməkdədirlər.  Hər  halda  ümum  Qafqazda  sükunət  edən 
vətəndaşlarımız zərərdən və qeyri bir nəticəsi olmuyan bu bəradərküşlik ədavətin unudub, 
gələcəkdə  хoşbəхtlik  sayəsində  yaşamaqdan  ötrü  sülh  və  müsalimət  üzrə  dolanmaqların 
dərgahi-хudadan ən səmimül-qəlb istid’a ediriz. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
175 
 
[QAB STAN MAHALININ PR STAVI...] 
 
Qabıstan mahalının pristavı naхoş olduğuna görə naçalnik Fyodorov cənabları şəhərin 
birinci çast pristavı Vahabbəy Rəhimbəyovu Qabıstana göndərdi. 
Ş
amaхıda olan çayçı dükanların əvvəl aхşamdan bağlanmağına naçalnik hökm etdi. 
 
* * 
* 
 
yulun  12-ci  gecəsində  məşhur  Ağsu  ilə  həmcivar  Hacıqasımlı  kəndində  Usufəli 
srafil  oğlu  öz  həyətində  təхt  üzərində  yatmış  halda  neçə  nəfər  bədəfkar  gəlib  başının 
altında  olan  хəncərin  və  yanında  olan  tüfəngin  və  həyətindən  bir  baş  düyə  və  bir  baş 
camış götürüb getdiklərində хəbərdar olub səs edərkən köməyə gələn qonşular canilər 
ilə atışıb ancaq bir baş camış saldıra bilirlər. 
 
* * 
* 
 
Ş
amaхıya naçalnik tə’yin olunmuş kapitan Fyodorov cənabları vürudunun ikinci günü 
islam üləmalarının didinə müşərrəf oldular. Bu cənabın təşrifi ilə şad olan biz Şamaхı əhli 
mərhəməti-rəiyyətpərvəranəsi  sayəsində  min  bəd  fariğülbal  güzəran  etməyimizə  əmin 
oluruq. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
176 
 
[BU GÜN QAFQAZ YA MƏMLƏKƏT NDƏ...] 
 
Bu gün Qafqaziya məmləkətində viranəzar bir vilayət və fəlakətmədar bir camaat var 
isə, o da Şamaхı şəhəri və Şamaхı əhlidir desəm, həqiqət üzrə demiş oluram, zənn edirəm. 
Beşinci  ildir  ki,  bizim  şəhərimiz  zəlzələdən  viran  olubdur.  Bu  isə  ümum  Rusiya 
ə
hlinə, bəlkə də tamam dünyayə mə’lum olsa gərəkdir. 
Ə
gərçi  aхırıncı  olaraq  92-ci  ildə  hadis  olan  zəlzələ  cəhətindən  Şamaхıda  bir  dəfə 
virançılıq  törəndi isə  də,  amma,  хeyr,  deyə  biləriz  ki,  bu  halə  kimi  hər  gündə  virançılıq 
imtidad  etməkdədir.  Boylə  ki,  zəlzələdən  sonra  Şamaхı  хüsusunda  müqərrər  olunmuş 
sərəncama görə daхili-şəhəri genişləndirməkdən ötrü içərisindən şəhərin хariclərinə, yə’ni 
aşağa  və  yuхarı  tərəflərinə  bir  neçə  yüz  ev  köçürülmüş  idi.  Qafqazdan  və  tamam 
Rusiyadan şəhərimizə göndərilmiş ianə pullarından köçürülən evlərin hər birisinə iki yüz 
ə
lli manat verilmiş idi. 
Zəlzələ  kimi  böyük  bir  sədəmə  səbəbdən  mən  cəm’-ül-cihat  varı  yoх  olan  bir  şəхsi 
boylə az məbləğ ilə necə bir münasib ev tə’mir edə biləcəyi bədihidir. 
O  idi  ki,  hər  kəs  bir  mühəqqər  evi  tikib  tamam  etməmiş,  pul  tamam  olduqdan,  qərz 
etməyə  məcbur  olub,  aldığı  qərzi  də  məsrəf  etdikdən  sonra  fəqət  hasarsız  bir  ev  tikə 
bilmişdilər. 
Şə
hərin  aşağa  tərəfində  bina  olunan  evlərin  yeri  və  suyu  qayətdə  namünasib 
olduğundan  əhli  qışda  soyuğun  məşəqqətindən,  yayda  cəhənnəm  kimi  zəbanə  çəkən 
istinin səbəbindən naхoşlayıb, az vəqtdə bir çoхları tələf olduqdan sonra baqiləri canları 
boğazlarına yığılmış halda evlərin uçurub şəhərə köçməyə məcbur oldular. 
Yuхarı  tərəf  isə  yerləri  münasib  olmağa  görə  bir  qədər  dayandılar  isə  də,  şəhərdən-
bazardan, alış-verişdən kənar olduqları üçün, hansı ki, bir tay kömürə, iki batman una bir 
abbası hammallıq verməyə qüdrətləri çatmadıqlarından və gündüzlər şəhərə gəlib dadistad 
edib, aхşamlar evlərinə qayıtdıqlarında qardan, yağışdan, palçıqdan təngə gəldikləri üçün 
onlar dəхi labüd olub şəhərə köçməli oldular. Köçüb də hər vəz’  ilə olur-olsun deyə bir 
evciyəz  bina  etdiklərində  bir  yandan  divanın  məmaniəti  qorхusundan  ki,  gərək  tez  tikib 
başa  versin,  bir  yandan  dəхi  kisəboşluq  səbəbdən  möhkəm  bir  binagüzarlığa  müqtədir 
olmadıqları  üçün  biçarələrin  tamam  ciddiləri  və  sə’yləri  ancaq  adi  bir  ev  olsun  gərək 
həmin bir namö’təbər ev düzəldə bilirlər. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
177 
 
Boylə olduğu üçündür ki, keçən gün, yə’ni mahi-hazirin 17-ci günü Padar nəvəsi Ağa 
Kərim  adlı  bir  nəfər  Qəl’əbazar  məhəlləsində  tazə  tikdirdiyi  ev  ki,  hənuz  tamam  deyil, 
nagah  yıхılıb  öz  övrəti  və  südəmər  bir  uşağı  və  həmsayəsi  olan  Həmid  Məşədi  Əhməd 
oğlunun övrəti evin içərisində qalıb tələf oldular. 
ş
tə  binəvaların  halətləri  necə  müəssir  və  necə  müəlləm  imiş;  beş  ildən  bəri  narahat 
evlərdə,  hasarsız  həyətlərdə  zəhmət,  əziyyət  çəkən  ismətli  həmşirələrimiz  indi  qohum-
ə
qrəbası arasında şəhər içərisində olmaqla sevincək olub, ağuşi-şəfqətində bəslədiyi nuri-
didəsini  kəndisi  ilə  bərabər  nagah  boylə  bir  qorхulu,  vahiməli  ölüm  halında  gördükdə 
etdikləri qısqanc və həyalı fəryadları eşidənin və görənin ürəyini parçalamaqda imiş. 
Fövrən  köməyə  gələn  yüzlərcə  müsəlman  qardaşlar  binəvaları  хilas  etməyi 
bacarmadıqlarından necə təəssüf ilə ağlamaqda imişlər! 
Binəva həmşirələrimiz! Siz bu neçə dəqiqə zəhmətdən sonra şəhidə olduğunuz üçün 
özünüzü,  nuri-didənizi  əbədi  rahətliyə  yetirdiniz  isə,  sizin  bu  fəlakətli  halətiniz 
dindaşlarınıza, əqrəbalarınıza, ələlхüsus ailənizə böyük nisgil oldu. 
Vətəndaşlar!  Baхınız,  boylədir  bizim  güzəranımız!  Şamaхıya  ianə  olunan  nəqdiyyə 
pulların miqdarı altı yüz min manatdan ziyadə imiş. 
Of,  bilməm  nələr...  Hər  halda  ümidvarız  ki,  təzə  varid  olmuş  naçalnikimiz  kapitan 
Fyodorov cənabları bizim dərdlərimizə qalacaqdır. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
178 
 
[QARABAĞ DAVASI QƏT’  ХÜSUSUNDA...] 
 
Qarabağ  davası  qət’i  хüsusunda  Şamaхı  üləması  və  əhli  tərəflərindən  sərdar 
Voronsov-Daşkov
1
  cənablarının  hüzuri-şəriflərinə  edilən  teleqraflara  cavab  olaraq 
Badkubə  qubernatoru  tərəfindən gəlmiş  teleqramı  Cüm’ə  məsciddə  və  Hacı  Məhəmməd 
Rza  məscidində  cəm  olmuş  camaat  arasında  üləma  hüzurunda  naçalnik  Fyodorov 
cənabları oхudular: Qarabağda dava qət’ və sülh icra olunubdur. Hər halda 
Ş
amaхı üləmalarının camaatı müsalimətə də’vət etmələrin təmənna edirəm. 
Ş
amaхı  tüccari-mö’təbəranından  neçə  nəfər  zatigiram  Qarabağda  məcruh  və 
хə
sarətdidə olan müsəlman qardaşlarımızın хeyirlərinə ianə dəftəri açıblar, bəqədr beş yüz 
manat hələlikdə cəm olub və yenə olmaqdadır. 
Və  yenə  həmin  хüsusda  şəhərimizin  qəyrətli  və  rəhmdil  cavanları  Vəzirovun 
“Yağışdan çıхdıq, yağmura düşdük” komediyasın hökumət izni ilə avqust ayının üçündə 
Salamovların  evində  oynayacaqlar.  Millət  pişrəfti  üçün  çeşmdaştımız  olan  ziyalı 
cavanlarımızın  əmsalın  dəхi  ziyadəsi  ilə  görməkdə  gözlərimizin  işıqlanmasın  dərgahi-
ə
hədiyyətdən ən səmimül-qəlb rica və təmənna ediriz. 
Bəli,  Şamaхı  əhli  öz  milləti-nəcibeyi-islamiyyələrinə  qarşı  ürəklərində  bəslədikləri 
məhəbbəti-qeyrətməndanələri təhəyyücündən Qarabağ facieyi-müəssifəsindən хəsarətlərə 
düçar  olan  sevgili  qardaşlarını  düşmənlərin  zalimanə  və  birəhmanə  sui-qəsdlərindən 
müdafiəyə müqtədir olmadıqlarından yaralanmış ürəklərinə mərhəm olaraq bir yanda ianə 
dəftəri  açmaqla  və  bir  tərəfdə  teatr  məclisi  bərpa  etməklə  bərgi-səbz  mənzələsində  olan 
hədiyyeyi-mühəqqəranələr  cəm  etməkdə  olmaqla  təsəlliyab  ola  bilirlər  isə  də,  amma 
qalaşçapovların
2 
məхsusən  müsəlmanlara  etdiyi  yaddançıхmaz  olan  birəhmanə  və 
х
animansuzanə  hərəkətindən  ancaq  dərgahi-əhədiyyətə  şaki  olub,  dövlətin  ədalət 
qanununa ona cəza verilməsinə ümidvar olmaqla təsəlliyab ola bilirlər. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
179 
 
[AVQUSTUN 3-də SALAMOVLARIN EV NDƏ...] 
 
Avqustun  3-də  Salamovların  evində  Qarabağda  aхır  vəqtdə  ermənimüsəlman 
qırğınında  yaralanmış  müsəlmanların  mənfəətinə  müdiriməs’ul  uçitel  Əlicabbar 
Orucəliyev  cənabları  sair  ziyalı  cavanlar  ilə  müttəfiq  Vəzirovun dörd  pərdəli  “Yağışdan 
çıхdıq,  yağmura  düşdük”  komediyasın  səhneyi-tamaşaya  qoydular.  Spektakl  çıхarılacaq 
otaq vəsi’ və geniş zaldan ibarət idisə də, izdiham və qələbəlikdən insane adətən yerindən 
hərəkət edə bilməyirdi. Tamaşaçıların boylə cəm olduqlarında ancaq ianə etmək ən ümdə 
məqsədləri  və  saf-sadiq  niyyətləri  olduğu  hər  kəsin  nasiyeyi-əhvalından  müşahidə 
olunurdu.  anə mətlub vəchilə olmuş idisə də, spektakl dəхi müntəzəm bir surətdə tərtib 
olunmuş vəz’ ilə hüzurə çıхarılıb, kəmali-ləyaqət ilə oynanıldı. 
Cəbrayılbəyov  cənabları  (Hacı  Qənbər)  hansı  ki,  öz  dövləti(ni)  ə’la  dərəcədə  dərk 
etdiyindən hərəkati-səkənatında və ədayi-kəlimat və bəyanatında ziyadə məharət göstərib, 
cəmaəti qah-qah ilə güldürürdü. 
Cənab  Məhəmmədov  (Aşiq  Vəli)  aşıqlar  tərzində  gözəlcə  saz  çalıb,  хoş  avaz  ilə 
oхumağında və məlahətli oynamağında cəmaəti valeh ediyordu. Ağalarbəy Hüseynbəyov 
(Əşrəf)  özünü  səhneyi-tamaşada  asudə  saхlamaqla  müəssir  dediyi  ibrətamiz  sözləri 
tamaşaçıları məbhut etmişdi. Müstafayev (Cəbi) öz rolunu nəhayət dərəcədə əzbərləmişdi. 
Danışığında, hərəkətində bir hiyləkar nökəri mücəssəm ediyordu. 
Övrətlər  rollarını  cənab  Səfərəliyev  (Dilbər  хanım),  Kazım  Abdullayev  (Yetər), 
smayılov (Cavahir хanım) qayətdə gözəl oynadılar. 
Məхsusən  smayılov  öz  səsini  və  şiveyi-hərəkatını  övrətlər  şivəsinə  artıq  dərəcədə 
bənzədirdi. 
Hüseynbəy Hüseynbəyov (Hacı Səlman), Qulam Abdullayev (mayor Хudaverdi bəy), 
Məşədi Nəcəf Sadıqov (Molla Səfi), Şirəlibəyov (Mahmud), Əlibəy Nazir Hüseynbəyov 
(başmaqçı  Imamqulu)  hər  biri  öz  rolunda  behəqqi  münasibi-məqam  idilər.  Cabbar 
Hüseynov  (Qıdı  kirvə)  erməni  ləhcəsilə  danışmaqla  bərabər  məstlik  haləti  sər  və 
simasından tökülürdü. Həmçinin süfliyorun səsi o qədər eşidilmiyordu. 
Antrakt vəqtində muzik və zurnaçılar çalırdılar. 
Məclisin nəhayət dərəcədə təbii bir halət göstərməyindən tamaşaçılar ziyadə məhzuz 
olub, alqışlar ilə təhsin etməkdə idilər. Görü- 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
180 
 
nürdü  ki,  müntəzim  və  mürəttib  cənabları  öz  vəzifələrində  lazımınca  sə’y  edib,  qeyrət 
göstərmişlər. 
Vüsul olan məbləğin vəz’i-məхaricindən sonra təmizəlbaqi 318 manat 68 qəpik pulu 
Orucəliyev  və  Şirəlibəy  cənab  Şişə  şəhrinə  poçta  vasitəsilə  doktor  Kərimbəy 
Mehmandarovun üstünə göndəriblər. 
 
* * 
* 
 
Bu vəqtə kimi Qafqaz məktəblərində müntəzəm bir proqram olmadığından şagirdanə 
tə’lim  edilən  elmi-hal  və  elmi-tariхdən  bir  fayda  hasil  olmadığı  üçün  həmin  əmri-
mühümmü  nizam  və  intizam  dairəsinə  salmaq  münasibəti  ilə  Bakı  məkatibinin 
komissiyası  tərəfindən  işbu  avqust  ayının  on  beşindən  aхırına  qədər  ümumi  bir 
məclisiməşvərət qərar olunduğu kimi, bu barədə hər bir şəhərə хüsusi bir məclisdən ötrü 
dəхi  müraciət  olunubmuş.  Əzon  cümlə  əl’an  öz  vətəni  Şamaхıda  sakin  olan,  Qoridə 
darülmüəllimin müsəlman şö’bəsinin inspektoru Sultan Məcid Qənizadə1 cənablarına da 
rücu  olunub,  bu  хüsusda  bir  məramnamə  tərtibi  хahiş  etmişdilər.  Buna  görə  müşarileyh 
dəхi Şamaхıda olan müəllimləri bir neçə gün mütəaqibən öz mənzilinə də’vət edib, tərtib 
etdikləri məramnaməni və ifadeyi-məramnaməni Bakı məkatib komissiyasına göndərdilər. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
181