Mineralogiya

Xalsedon – SiO₂ – tolasimon tuzilishga ega. Odatda rangsiz, oq, kulrang va boshqa ranglarda uchratish mumkin. Rangining o`zgarishiga sabab tarkibida xromofor – rang beruvchi – temir, xrom, nikellarning mavjudligidir.

Koesit – SiO₂ kremniy oksidining zich turlaridan bo`lib birinchi marta sun`iy ravishda yuqori bosim (35000 atm.) va kuchli haroratda (500-800^oC). Yapon olimi Koes (1953) tomonidan Na₂SiO₃ va(NH₄ )HPO₄ birikmalaridan olindi.

Stishovit – SiO₂ . Tetragonal singoniyali bu kremniy oksidining eng zich turi (4,3 gG`sm3). U yuqori bosim (160000 atm.) va kuchli haroratda (1200-1400<sup>о</sup>С) Rossiya olimlari Stishov va Popovlar (1961) tomonidan sun`iy ravishda olingan.

Ilmenit – FeTiO₃ . Tarkibida Fe – 36,8%, Ti – 31,6%, O – 31,6%. Nomi Uraldagi Ilmen tog`i nomlaridan olingan. U trigonal singoniyali bo`lib tabiatda yo`g`on ustunsimon, plastinkasimon ko`rinishda paydo bo`ladi. Ilmenit – temir kabi qora, ba`zan po`latga o`xshash kul rang, yarim metall kabi yaltiraydi, qattiqligi – 5-6, solishtirma og`irligi – 4,7, kuchsiz magnitlik xususiyatga ega. Ilmenit titan olishda asosiy mineral hisoblanadi. Ilmenitlar asos intruziv jins-gabbroidlar bilan uzviy genetik bog`liq. Bunda ilmenit, magnetit, apatitlar bilan birga uchraydi.
Kimberlitlarda esa ilьmenit-pirop, xromshpinelidlar bilan birgalikda yuzaga keladi. Magmatik jinslarda ilmenit tabletkasimon, ba`zan oltiburchakli shakllarda uchrasa, metamorfik jinslarda esa oddiy shaklda – psevdooktaedr ko`rinishda bo`ladi. Mavjud ma`lumotlardan ma`lumki ilmenit qiyofasi uning ximiyaviy tarkibi bilan uzviy bog`liq.
Jadvalda ko`rish mumkin, ilmenitning kimyoviy tarkibi turli magmatik jinslarda sezilarli darajada farqlanadi.

Magnetit – FeoChFe₂O₃. Magnetit tarkibida 72,4% temir bo`ladi. Magnetit tarkibida TiO<sub>2</sub> bir necha foiz bo`lsa – titanomagnetit deyiladi, agar bir necha foiz xrom bo`lsa, unda xrommagnetit deb ataladi. U kubik singoniyali bo`lib, tabiatda oktaedrik, rombo-dodekaedrik qiyofalarda bo`ladi. Magnetitning rangi qora, yarim metall kabi yaltiraydi. Qattiqligi 5,5-6, solishtirma og`irligi – 4,9-5,2. Kub bo`yicha ulanish tekisligi mukammal. Kuchli ravishda magnit tortish xususiyatlariga ega, ammo uni 580oga yaqin haroratda qizdirganda magnit tortish xususiyati to`satdan yo`qoladi, sovuganda yana magnit tortadigan bo`lib qoladi. Magnetit turli jinslarda uchraydi va magmatik jinslarda xol-xol donador shakllarda bo`ladi. Magnetit pegmatitlarda ham paydo bo`ladi, ammo yirik uyumlari yuzaga kelmaydi. Kontakt metasomatik jarayonlarda magnetit yirik konlar hosil qiladi va piroksen, granat, amfibollar va sulfid minerallari bilan birga uchraydi. Dunyodagi mashhur konlar (Rossiya, Ukraina, Kanada, Hindiston) regional metamorfizmda paydo bo`ladi.