Министерсво высшего и среднего специального образования республики узбекистан

4.2-jadval
Magniy gidroksidni ajratmasdan chuqur neytrallangan nitrat kislota ekstraktining reologik xususiyatlari

рН	Zichlik, g/sm^3					Yopishqoqlik, mPa•s
	20 °С	30 °С	40 °С	50 °С	60 °С	20 °С	30 °С	40 °С	50 °С	60 °С
Nitrat kislota me’yori 100%
-0,51	1,354	1,349	1,344	1,339	1,334	4,391	3,577	3,012	2,589	2,267
4,00	1,328	1,323	1,318	1,313	1,308	4,577	3,697	3,079	2,631	2,276
7,71	1,304	1,299	1,294	1,288	1,283	4,772	3,824	3,156	2,673	2,293
9,04	1,294	1,288	1,283	1,278	1,273	13,384	10,161	7,876	5,804	4,958
9,48	1,289	1,284	1,279	1,273	1,268	23,063	15,499	11,599	9,230	7,115
10,58	1,278	1,273	1,266	1,261	1,256	54,704	39,992	30,745	24,222	18,122
12,30	1,260	1,256	1,253	1,249	1,247	111,328	87,420	71,379	59,146	49,822
Nitrat kislota me’yori 105%
-1,10	1,348	1,344	1,338	1,332	1,325	4,247	3,469	2,919	2,521	22,208
4,10	1,324	1,320	1,315	1,310	1,306	4,458	3,612	3,003	2,563	2,225
7,40	1,304	1,301	1,296	1,291	1,286	4,678	3,756	3,096	2,614	2,242
8,93	1,294	1,290	1,284	1,279	1,274	11,176	8,646	7,098	5,423	4,061
9,59	1,288	1,285	1,282	1,276	1,272	18,883	15,499	12,445	10,668	8,299
10,96	1,276	1,272	1,269	1,266	1,262	62,665	48,697	39,467	31,929	26,184
12,09	1,261	1,258	1,255	1,251	1,246	133,959	105,288	85,415	70,702	59,391
Nitrat kislota me’yori 110%
-1,25	1,342	1,336	1,331	1,325	1,319	4,078	3,342	2,817	2,428	2,132
3,95	1,319	1,315	1,310	1,305	1,300	4,332	3,511	2,927	2,487	2,157
7,97	1,299	1,295	1,291	1,288	1,284	4,594	3,680	3,037	2,555	2,192
8,98	1,292	1,288	1,285	1,281	1,277	11,193	8,925	7,318	5,592	4,238
9,75	1,286	1,282	1,279	1,277	1,274	27,225	21,616	17,631	12,876	9,822
10,79	1,275	1,271	1,268	1,266	1,263	73,088	57,081	45,896	35,144	27,352
11,85	1,260	1,257	1,253	1,251	1,248	161,193	126,794	102,199	84,522	70,795

Shunday qilib, neytrallangan nitrat kislota ekstraktining reologik xususiyatlarini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, u qoniqarli suyuqlikka ega, ammo yopishqoqligi yuqori bo‘lgan joylar paydo bo‘lishining oldini olish uchun uning holatini kuzatish kerak.

4.3-jadvalda magniy gidroksidi ajratilgandan keyin neytrallangan nitrat kislota ekstraktining zichligi va yopishqoqligi o‘zgarishiga bog‘liqligi ko‘rsatilgan.
4.3-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, magniy gidroksidi ajratilgandan so‘ng neytrallangan nitrat kislota ekstraktining zichligi va yopishqoqligi, ayniqsa yopishqoqligi uchun pasayadi va zichlik - 1,210-1,354 g/sm³, yopishqoqlik - 4,079-11,218 m. Harorat va pH oshishi bilan eritmalarning zichligi pasayadi. Zichlikning haroratga bog‘liqligi chiziqli, pH ga esa chiziqli emas. O‘rtacha haroratning 10 ° C ga oshishi bilan zichlik 0,26 (0,21)% ga, pH 1 birlik ortishi bilan -6,92 t (5,59)% ga kamayadi.
Neytrallangan nitrat kislota ekstraktining yopishqoqligi magniy gidroksidi ajratilgandan so‘ng, nitrat kislota va pH me’yorlarining o‘rganilgan diapazonida harorat oshishi bilan kamayadi va pH ortishi bilan ortadi. O‘rtacha haroratning 10 ° C ga oshishi bilan yopishqoqlik 18,85 (18,85)% ga kamayadi, pH 1 birlikka ko‘tarilishi bilan ular 15,87 (12,79)% ga kamayadi.
Neytrallangan nitrat kislota ekstraktining yopishqoqligi va zichligi, magniy gidroksidini ajratgandan so‘ng, o‘rganilgan nitrat kislota va pH me’yorlari oralig‘ida qabul qilinadi va nasos qurilmalari bilan cheklovlarsiz tashilishi mumkin.
4.3-jadval
Magniy gidroksidi ajratilgandan keyin chuqur neytrallangan nitrat kislota ekstraktining reologik xususiyatlari

рН	Zichlik, g/sm^3					Yopishqoqlik, mPa•s
	20 °С	30 °С	40 °С	50 °С	60 °С	20 °С	30 °С	40 °С	50 °С	60 °С
Nitrat kislota me’yori 100%.
-0,51	1,354	1,346	1,341	1,335	1,328	4,382	3,579	3,012	2,589	2,267
4,00	1,327	1,322	1,318	1,313	1,307	4,535	3,663	3,046	2,605	2,250
7,71	1,299	1,295	1,291	1,287	1,282	4,704	3,765	3,105	2,631	2,259
9,04	1,272	1,269	1,265	1,262	1,258	4,966	3,773	2,919	2,157	1,836
9,48	1,242	1,239	1,233	1,230	1,227	5,178	3,477	2,606	2,073	1,599
10,58	1,228	1,226	1,223	1,219	1,217	5,956	4,357	3,350	2,639	1,971
12,30	1,210	1,207	1,204	1,199	1,197	7,749	6,083	4,966	4,120	3,69
Nitrat kislota me’yori 105%.
-1,10	1,348	1,344	1,338	1,332	1,325	4,239	3,469	2,919	2,521	2,208
4,10	1,324	1,320	1,315	1,310	1,305	4,416	3,579	2,969	2,538	2,199
7,40	1,299	1,296	1,291	1,288	1,284	4,611	3,697	3,054	2,572	2,208
8,93	1,279	1,276	1,273	1,270	1,265	4,146	3,206	2,631	2,014	1,506
9,59	1,243	1,239	1,236	1,233	1,230	4,238	3,477	2,792	2,394	1,861
10,96	1,227	1,223	1,220	1,218	1,214	6,819	5,305	4,298	3,477	2,852
12,09	1,212	1,208	1,206	1,203	1,200	9,323	7,327	5,948	4,924	4,137
Nitrat kislota me’yori 110%.
-1,25	1,342	1,337	1,332	1,326	1,320	4,079	3,342	2,817	2,428	2,132
3,95	1,319	1,314	1,310	1,305	1,300	4,289	3,477	2,902	2,462	2,133
7,97	1,295	1,291	1,288	1,284	1,279	4,526	3,629	2,995	2,521	2,157
8,98	1,275	1,271	1,268	1,265	1,261	4,154	3,308	2,716	2,073	1,574
9,75	1,243	1,239	1,236	1,234	1,231	6,108	4,856	3,959	2,893	2,208
10,79	1,228	1,224	1,221	1,219	1,216	7,961	6,218	5,001	3,824	2,978
11,85	1,213	1,210	1,207	1,205	1,202	11,218	8,824	7,115	5,880	4,924

Shunday qilib, olib borilgan tadqiqotlar Dehqonobod konining dolomitlarini magniy gidroksidini ajratib qayta ishlash va suyuq va donador azot-kalsiy o‘g‘itlariga qayta ishlash uchun ishlatilishi mumkin bo‘lganaylanma suyuqliklarni olish imkoniyatini ko‘rsatdi.

Dolomit parchalanishining nitrat kislotasi ekstraktining tindirilgan eritmalaridan magniy gidroksidini ajratib olish uchun ammiakni gazsimon ammiak bilan pH 10,5-11 gacha, keyin suspenziya filtrlash yoki santrifüj qilish kerak.
Ona suyuqliklar ammiak bilan to‘yingan suyuq azot-kalsiy o‘g‘itlari sifatida ishlatilishi yoki boshqa turdagi o‘g‘itlarga qayta ishlanishi mumkin.
Dastlabki, oraliq va oxirgi eritmalar maqbul reologik xususiyatlarga ega.
Shunday qilib, olib borilgan tadqiqotlar Dehqonobod konidagi dolomitni nitrat kislota parchalash yo‘li bilan magniy gidroksidiga qayta ishlash imkoniyatini ko‘rsatdi.


XULOSA
1. Dolomitni nitrat kislotasi bilan parchalash jarayonlari o‘rganilib, jarayonning optimal tеxnologik paramеtrlari aniqlandi: nitrat kislota kontsеntratsiyasi 40%, stеxiomеtrik mе’yori 100% dan kam emas, harorat 40°C, jarayon davomiyligi 30 daqiqadan kam emas. Bunda magniyni eritmaga o‘tish darajasi 99,81-99,98% ni tashkil etadi.
2. Tеxnologik paramеtrlarga nitrat kislota kontsеntratsiyasi 40% va mе’yor 110% bo‘lgan sharoitda qattiq faza tarkibi va eritmaga dolomit komponеntlarini ajralish darajasiga ta’siri o‘rganildi. Natijada, harorat 20-60°C va parchalanish jarayoni davomiyligi 10-60 daqiqa bo‘lishi kalsiy va magniyni ajralib chiqishiga sеzilarli ta’sir qilmasligi bilan izohlanadi.
3. Erimas qismlarni tindirish yo‘li bilan ajratish bo‘yicha tadqiqotlar dolomitning yirik zarrachalari yеtarli darajada tеz cho‘kishi va 3 daqiqadan kеyin cho‘kish darajasi 100% ga еtishi aniqlandi. Suspеnziyani tinish darajasi juda sеkinlik bilan boradi va 120 daqiqadan kеyin 83-86% ni tashkil etadi. Filtrlash tеzligi quyqa, nam cho‘kma va filtrat bo‘yicha haroratning 20°C dan 60°C gacha oshishi bilan 770,75 kg/m²·soatdan 1190,79 kg/m²·soatgacha oshadi.
4. Gazsimon ammiak bilan pH muhiti 8 gacha yеtkazilganda magniysizlantirish darajasi 7,03% ni tashkil etishini ko‘rsatdi. pH muhiti 10 gacha oshganda 85% magniy cho‘kadi va pH 10,5-11 bo‘lganda esa amalda 100% to‘liq cho‘kadi. Dolomitni nitrat kislotali parchalash eritmalaridan magniy gidroksidini ajratish jarayonlari bilan izohlanadi.
5. Ammoniylashtirish darajasining suyuq faza tarkibiga magniy gidroksidini ajratguncha va ajratilgandan kеyingi tarkibiga hamda hosil bo‘lgan suyuq azot-kalsiyli va azot-kalsiy-magniyli o‘g‘itlarni qo‘llash uchun mos ko‘rsatgichlari sifatiga ta’siri o‘rganilgan. pH 7-8 bo‘lgan o‘g‘it tarkibida (og‘ir.%): N – 15,4; CaO – 9,53; MgO – 3,35 va pH 10,5-11 bo‘lganda magniy gidroksid ajratib olingandan kеyin (og‘ir. %): N – 20,5% 4; CaO – 9,32; MgO – 0,13% ni tashkil etdi.
6. Aylanma eritmalarni qayta ishlab turli xildagi suyuq va donador o‘g‘it ko‘rinishida magniy gidrooksid olish usullari ishlab chiqilgan. 20-50% miqdorda ammiakli sеlitrani kiritib, suyuq o‘g‘itlar tarkibidagi azot miqdorini 10,41 dan 18,61% gacha oshirish va tarkibida N – 16,09-18,61%; CaO – 4,17-4,81%; MgO – 1,34-1,55% bo‘lgan o‘g‘it olish mumkin.
7. Suyuq ammiakli sеlitra va aylanma eritma asosida ammiak-kalsiyli sеlitra olish bilan aylanma eritmani qayta ishlash usullari ishlab chiqilgan. pH-8 bo‘lgan aylanma eritmalarga ammiakli sеlitra 1:1 nisbatda kiritilganda umumiy azot miqdori 34,00% dan 31,32% gacha kamayadi. Umumiy azot miqdori 27% bo‘lgan ammiak-kaltsiyli sеlitra olish uchun ammiakli sеlitra:kaltsiy nitrat 2:1 nisbatni olish kеrak. Ammiakli sеlitraga nisbatan ammiakli-kaltsiyli sеlitraning yon?in, portlash xavfliligi va tovar xossalari yaxshilanadi.
8. Dеhqonobod koni dolomitini nitrat kislota bilan parchalash orqali magniy gidrooksid olish tеxnologik sxеmasi, matеriallar oqimi sxеmasi va moddiy balanslari ishlab chiqildi. Aylanma eritmalar va dolomitni parchalanish mahsulotlarini qayta ishlab, suyuq va donador azot-kaltsiyli, azot-kaltsiy-magniyli o‘g‘itlar, ammiak-kaltsiyli sеlitralar olinadi.