Mintaqalarni ijtimoiy iqtisodiy prognozlashtirish

Intervyu usuli prognoz qiluvchining ekspert bilan bo‘ladigan suhbatini taxmin qiladi. Shundan kelib chiqqan holda suhbat davomida prognoz qiluvchi oldindan ishlab chiqilgan dasturlar asosida ekspert oldiga ob‘ektning perspektiv taraqqiyotiga nisbatan savollar qo‘yadi. Bunday baholashning muvaffaqiyati muhim darajada intervyu olinayotgan ekspert mahoratiga, uning eng fundamental savollarga tez va turli - tuman xulosalar berishiga bog‗liq.
Analitik-ekspert baholash tahlil qilishga intilish ustidan uzoq va sinchiklab mustaqil ishlashni, prognozlanayotgan ob‘ektning taraqqiyot yo‘li va xolatini baxolashni taxmin qiladi. Bu usul ekspertga prognozlanayotgan ob‘ekt bo‘yicha lozim bo‘lgan barcha axborotlardan foydalanish imkonini beradi. Ekspert o‘zining fikrlarini ximoya qogozi ko‘rinishida tayyorlaydi.
Ko‘rilayotgan usullarning asosiy yutug‗i ekspertning individual maxorati xamda aloxida ishchiga ko‘rsatilgan, e‘tiborga olinmagan psixologik ta‘sirni maksimal darajada foydalanish imkonini beradi. Lekin bu usullar bir ekspert - mutaxassis bilimi bir qancha fan sohalari bo‘yicha cheklanganligi tufayli ko‘pincha umumiy strategiyani prognozlashda kam qo‘llaniladi.
Ko‘p hollarda umumiy strategiyani prognozlashda prognozlanayotgan ob‘ektning perspektiv taraqqiyoti haqida, ekspertlarning jamoaviy fikrlarini aniqlash prinsipiga asoslangan jamoaviy-ekspert baholash usulidan foydalanish mumkin.
Bu usullarni qo‘llash asosida ekspertning o‘rganayotgan muammoni muhimligi va ahamiyatliligini yetarli darajada baholash gepotezasi, ma‘lum bir yo‘nalishdagi perspektiv taraqqiyoti, u yoki bu voqeaning yuzaga kelishi, prognoz ob‘ekti taraqqiyotida maqsadli ma‘lum bir muqobil yo‘lni tanlash gepotezasi yotadi.
Hozirgi vaqtda maxsus hay‘at a‘zolarining ishlashiga asoslangan ekspert usullari keng tarqalgan bo‘lib, ekspert guruhlari «dumaloq stol atrofida» u yoki bu muammoni hal qilishda bir qarorga kelish maqsadida munozara qilib, bir fikrga kelishadi.
Haqiqatdan ham ekspert jamoasi yordami bilan prognozlashni shakllantirishda asosiy masalalar quyidagilardir:

• 
  malakali ekspert guruhlarini shakllantirish;
  
• 
  ekspertizalarni tayyorlash va o‘tkazish;
  
• 
  olingan hujjatlar asosida statistik hisoblashlar o‘tkazish.
  

Anketalarda saqlangan, ko‘p sonli kiymatlar ko‘rinishida berilgan, ekspert baholash natijasini statistik baholash va ularning ishonchlilik chegaralari, ekspertlar fikrlari kelishuvini statistik baholash aniqlanadi.
Prognozlanayotgan kattaliklarning o‘rtacha ahamiyati quyidagi formula orqali aniqlanadi.
В _n
Bu yerda: B_j – tarafidan berilgan prognozlanayotgan kattalikning ahamiyati; n- guruhdagi ekspertlar soni.
Bundan tashqari, dispersiyani ham aniqlash mumkin:
D (B_i-B)² /(n-1)
(Dispersiya, bu variant (B_i)dan o‘rtacha arifmetik (V) ayirmasining o‘rtacha kvadrati).
Bundan so‘ngra j ishonchlilik intervalining yaqinlik ahamiyati hisoblanadi.
j
Bu yerda: t- parametr, ya‘ni styudent jadvalidan berilgan ishonchlilik ehtimoli darajasi va ozodlik darajasi soni orqali aniqlanadi. So‘ngra prognozlanayotgan kattalikning ahamiyatliligi uchun ishonchlilik intervali hisoblanadi.
Yuqori chegarasi uchun A_VqVqj
Qo‘yi chegarasi uchun A_NqV-j
Bundan tashqari baholanayotgan har bir parametr muhimligi bo‘yicha ekspertlar fikrlarining kelishuvlik darajasini ko‘rsatuvchi konkordatsiya koeffitsiyenti hisoblanadi.
Ijtimoiy rivojlanishning asosiy yo'nalishlarini ijtimoiy-iqtisodiy ishg'ol qilish ularning munosabatlari va o'zaro bog'liqliklarida ishlab chiqarish kuchlarining individual elementlarining ishlashi parametrlarini aniqlash uchun maxsus hisoblash va mantiqiy usullardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Ixtisoslashgan holda ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar bo'yicha ilmiy asoslangan printsiatsiya tuzatilishi 50-yillarning birinchi yarmida amalga oshiriladi, ammo ba'zi prashshli usullari ilgari ma'lum bo'lgan. Bularga quyidagilar kiradi: mantiqiy tahlil va o'xshashlik, tendentsiyalarni ekstrapolyatsiya qilish, ekspertlar va olimlarni o'rganish.
Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni bashorat qilish metodologiyasini ishlab chiqishda ichki va xorijiy olimlarning ilmiy ishlanmalari katta rol o'ynadi. Agabegean, I.V. Bestiumeva-Lada, L. Klein, V. Goldberg. Ushbu olimlarning asarlari bashorat qilishning mohiyati va funktsiyasining muhimligini, uning rejalashtirish tizimining ahamiyati va vazifasi, iqtisodiy prognozlashtirish metodologiyasi va tashkil etilishi o'rganilmoqda, ilmiy prognozning o'ziga xos xususiyatlari ko'rsatilgan. Bunday asosiy sohalarda bashoratli ishlarni qamrab oluvchi asarlarni ishlab chiqish quyidagi yo'nalishlarda amalga oshiriladi: turli ob'ektlarning talablariga javob beradigan bir necha usullar nazariy va amaliy ishlanmalarini chuqurlashtirish va turli xil turlar bashorat qilish ishlari; ma'lum bir rejalashtirilgan o'quv paytida turli xil uslubiy uslublardan foydalanish uchun maxsus usullar va protseduralarni ishlab chiqish va amalga oshirish; Algoritmlashtirish usullari va usullarini kompyuterdan foydalangan holda prognozlash va amalga oshirish usullarini izlang.
Prognozlash usullari bo'yicha prognozni prognozlash ob'ektining ekstogen (tashqi) va endogen (ichki) obligatsiyalarini tahlil qilish, shuningdek ularning o'lchovlarini tahlil qilish zarurligini tushunish kerak Ko'rib chiqilayotgan yoki jarayon bo'yicha hodisa (obro'li) kelajakdagi rivojlanishiga nisbatan ishonchli ishonchlilikni bekor qiling.
Mahalliy va xorijiy olimlarning hisob-kitoblariga ko'ra, bugungi kunda 20 dan ortiq prognozlash usullari mavjud, ammo asosiy soni kamroq (15-20). Ushbu usullarning aksariyati, prognoz ob'ektining nuanslarini hisobga olgan holda alohida qabullar va protseduralarga ko'proq moyil bo'ladi. Boshqalar esa asosiy yoki boshqa tomondan xususiy texnikalar soni va ularning qo'llanilishi ketma-ketligi bo'yicha farq qiladigan alohida texnik vositalar to'plamidir.
Mavjud manbalarda prognozlash usullarining turli xil tasniflash tamoyillari taqdim etiladi. Prognozlash usullarining eng muhim tasniflash xususiyatlaridan biri bu prognotik usullarni to'liq qamrab oladigan rasmiylashtirish darajasidir. Ikkinchi tasniflash xususiyati chaqirish mumkin umumiy printsip Prognozlash usullarining harakatlari, uchinchi - prognozlashni bashorat qilish usuli. Shaklda. 1.1 Prognozlash usullarining tasniflash sxemasini taqdim etadi.
Shaxsda taqdim etilgan sxemada tasdiqlangan. 1.1, rasmiylashtirish darajasiga ko'ra (birinchi tasniflash asosida) iqtisodiy prognozlash usullari sezilarli va rasmiylashtirishga bo'linishi mumkin. Prognozlashtirish ob'ektining sezilarli darajada murakkabligi sababli ko'plab omillarning ta'sirini hisobga olishning iloji bo'lmagan hollarda intuitiv bashorat qilish usullari qo'llaniladi. Bunday holda, mutaxassislarning hisob-kitoblari qo'llaniladi. Shu bilan birga, individual va jamoaviy ekspertlarni ajratish.
Shaxsiy ekspert baholarining tarkibiga quyidagilar kiradi: "Savol-javob" sxemasida mutaxassis bilan bevosita aloqador "intervyu" usuli ham olib boriladi; Tahliliy usul, unda taxmin qilingan vaziyatni mantiqiy tahlil amalga oshirilmoqda, tahliliy hisobotlar tuziladi; Ssenariy yozish usuli, bu turli sharoitlarda jarayon yoki hodisa mantig'ining mantig'ining ta'rifiga asoslangan.
Kollektiv ekspertlarni o'tkazish usullari "Kollektiv avlod" usuli ("Miya hujumi" ("Miya hujumi"), Delphi usuli, matritsa usuli kiradi. Ushbu usullar guruhi jamoadagi fikrlash bilan, birinchi navbatda, ekspertlar tomonidan qayta ishlangan holda, boshqa mahsuldor g'oyalar yuz berganda, individual mustaqil baholarni qayta ishlash paytida natijaning yuqoridagi aniqligi ikkinchi o'rinda turadi.
Rasmiylashtirilgan usullar guruhi ikkita kichik guruhni o'z ichiga oladi: ekstrapolyatsiya va modellashtirish. Birinchi kichik guruh quyidagilarni o'z ichiga oladi: eng kichik kvadratchalar, eksponentsial tekislash, harakatlanuvchi o'rtacha ko'rsatkichlar. Ikkinchi - tarkibiy, tarmoq va matritsani modellashtirish.
Ko'rinib turibdiki, ularning kompozitsiyasi ekspert va faktik usullar bilan o'xshash intuitiv va rasmiylashtirilgan usullarning klassi. Falaghtik usullar aslida avvalgi prognozlash va uning o'tmishdagi rivojlanishi to'g'risidagi ma'lumotlarga asoslanadi, mutaxassislar ekspert ekspert mutaxassislariga muvofiq olingan ma'lumotlarga asoslanadi.
Prognozlashning ekspert usullari sinfi geurist prognozlash usuli (geuristik - fan, samarali tafakkurni o'rganadigan fanlar). Ushbu analitik usul, uning mohiyati qurilish va keyinchalik ekspertizentsiyaning har qanday evristikasidan foydalangan holda ekspert baholashning "Izlash daraxti" ni kesib o'tishda konfektsiya qilish. Shu bilan birga, usul yuqori malakali mutaxassislarning tizimlashtirilgan so'rovi tomonidan olingan prognoz ekspertizasi hisob-kitoblarini ixtisoslashtirilgan qayta ishlash orqali amalga oshiriladi. Ilmiy-texnik muammolar va ob'ektlarning prognozlarini ishlab chiqish, ishlab chiqish tahlili rasmiylashtirish uchun mutlaqo yoki qisman yo'q.