Mir Möhsün NƏvvab

1905-ci İLDƏ NAXÇIVANDA BAŞ VERMİŞ  

ERMƏNİ—MÜSƏLMAN ƏHVALATI 

 

Elə  ki  İrəvanın  fitnə-fəsad  törədən  erməniləri  Naxçıvana  gəldilər,  orda 

vəziyyət gərginləşdi. Naxçıvan erməniləri neçə illərdən bəri tədarük etdikləri vuruş 

sursatlarını—topları,  bombaları,  beşaçılan  tüfəngləri  və  s.  növbəti  qırğın  üçün 

hazırlamağa  başladılar.  Hərbi  sursatları  keçidlərdə  və  gizli  mövqelərdə 

yerləşdirdikdən sonra dükan-bazarları bağlayıb, bütün icma ilə qalxıb mövqelərdə 

hazırladıqları  silahdan  qəflətən  müsəlmanlar  üzərinə  gurhagur  atəş  açmağa 

başladılar.  Əhvalatdan  xəbərsiz  və  dükan-bazarda  öz  işləri  ilə  məşğul  olan  biçarə 

müsəlmanlar  çaş-baş  qalıb,  bilmədilər  nə  etsinlər.  Kimisi  fürsət  tapıb  dükanı 

bağladı, kimisi tapa bilməyib, açıq qoyub canını qurtarmaq üçün evlərinə qaçdılar. 

Yarım  saata  tüfəngi  olan  tüfəngini,  tapançası  olan  tapançasını,  olmayanlar  isə 

xəncər,  külüng,  balta,  dəhrə  və  ağac  götürüb,  ermənilərin  müqabilinə  gəldilər  və 

onlarla  davaya  başladılar.  Silahsız  müsəlmanlar  münasib  fürsətlərdən  istifadə 

edərək  qəflətən  erməni  silahlılarının  üzərinə  hücum  edib  əllərindəki  balta,  dəhrə, 

ağacla  vurub  onları  yerə  yıxaraq  tüfəng  və  patrondaşlarını  əllərindən  alıb,  üz 

qoydular  davaya.  Müsəlmanlara  kömək  gələnə  kimi  hər  iki  tərəfdən  ölənlər  oldu. 

Bir para yerlərdən gələn müsəlmanlar nərə çəkərək üz qoydular ermənilərin üstünə. 

Hər  tərəfdə  ermənilər  böyük  tələfatə  məruz  qaldılar  və  vəziyyəti  belə  görüb  üz 

qoydular qaçmağa. 

Şəhər  erməniləri  məğlub  olandan  sonra  müsəlmanlar  üz  qoydular  erməni 

kəndlərinə. Həmin  kəndlərdə ələ düşən erməniləri öldürüb,  mal-dövlətini talan  və 

---

17 

 

qarət  etməklə  bərabər  evlərinə  od  vurub  yandırdılar.  Bu  kəndləri  darmadağın 

etdikdən sonra üz qoydular Naxçıvan qəzasındakı Böyük Badamlı kəndinə. Həmin 

kəndin  bütün  erməniləri—gənc  və  qoca,  böyük  və  kiçik  öz  külfətləri  ilə 

müsəlmanların  qarşısına  çıxdılar.  Tam  ehtiramla  kəlmeyi-şəhadəti  deyib 

müsəlmanlığı  qəbul  etdiklərini  bildirdilər.  Müsəlmanlar  onları  çox  sevinclə 

sakitləşdirib,  böyük  ehtiramla  oradan  geri  qayıtdılar.  Bu  xəbər  hər  tərəfə  yayıldı. 

Erməni qəzetləri yazırdı ki, müsəlmanlar bu qədər qətl və qarətlə kifayətlənməyib, 

erməniləri məcburi şəkildə öz dinlərindən döndərib müsəlman edirlər.  

Bu əhvalat dövlətə və divan  əhlinə çatan  kimi hökm elədilər ki, durmadan 

İrəvan  qubernatoru  həmin  kəndə  getməlidir.  İrəvan  qubernatoru  Əlixanov  çoxlu 

kazak  götürüb,  qoşunla  Badamlı  kəndinə  gəldi.  Əlixanovun  görüşünə  gəlmiş 

müsəlman  dinini  qəbul  edən  ermənilər  onu  salamlayarkən  Əlixanov  onların 

salamını rədd edərək buyurdu ki, erməni qəzetlərinin yazdığına görə müsəlmanlar 

sizləri  zor  və  hədə-qorxu  ilə  öz  dininizdən  döndərərək,  müsəlman  ediblər.  Əgər 

həqiqət  belədirsə,  kazak  qoşunu  burada  qalıb,  sizi  qorumağa  hazırdır.  Sizə  qarşı 

heç  kəs  qüvvə  işlədə  bilməz.  Yeni  islam  dinini  qəbul  etmiş  ermənilər  сavab 

verdilər  ki,  bizi  heç  kəs  zor  və  hədə-qorxu  ilə  müsəlman  etməyib.  Əksinə,  biz 

özümüz könüllü olaraq, öz razılığımız  və rəğbətimizlə islam dinini qəbul etmişik. 

Bu cavabı eşidən Əlixanov сamaata heç bir söz demədən geri qayıdıb getdi.