M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

Tərbiyənin xüsusiyyətləri. Tərbiyə işi özünəməxsus xü-
susiyyətlərə malikdir. Onun düzgün idarə olunması və yüksək 
səmərə verməsi üçün həmin xüsusiyyətləri yaxşı bilmək və 
tərbiyə işində nəzərə almaq lazımdır. Bu xüsusiyyətlər aşağıdakı-
lardan ibarətdir: 
1. Tərbiyə çoxamilli prosesdir.
2. Tərbiyə uzun sürən və fasiləsiz prosesdir. 
3. Tərbiyə çoxcəhətli, eyni zamanda bütöv prosesdir. 
4. Tərbiyədə xırda məsələ yoxdur; hər bir “xırda” məsələ 
şəxsiyyətə müəyyən təsir göstərir. 
5. Tərbiyə özünütərbiyə və yenidəntərbiyə ilə dialektik 
vəhdət təşkil edir. Tərbiyə məqsədyönlü, mütəşəkkil prosesdir. 
Tərbiyəçinin səyi insanın şəxsi səyi ilə birləşdikdə daha yaxşı 
nəticə əldə etmək olur. Buna görə də hər yaşda tərbiyə ilə 
özünütərbiyəni əlaqələndirmək lazımdır. 
Özünütərbiyə insanın özünü təkmilləşdirmək üçün öz 
üzərində şüurlu, məqsədyönlü işləməsi prosesidir. Özünütərbi-
yənin əsas vasitələrinə özünümüşahidə, özünütəhlil, özünütər-
biyə planı və ya proqramının müəyyən edilməsi, özünüinan-
dırma (özünütəlqin), özünənəzarət, özünəhesabat, özünütərif, 
özünütənqid, özünüqiymətləndirmə daxildir. Gəncləri özünütər-
biyə vasitələri ilə tanış etmək, bu işə həvəsləndirmək lazımdır. 
Tərbiyə prosesi, bir qayda olaraq, yenidəntərbiyə ilə mü-
şayiət olunur. Yenidəntərbiyə insanın xarakterində, rəftar və dav-
ranışında özünü göstərən mənfi keyfiyyətlərin, mənfi halların 
aradan qaldırılması prosesidir. Yenidəntərbiyənin əsas şərtləri 
mənfi keyfiyyətləri doğuran səbəbləri aradan qaldırmaqdan, in-
sanın münasibətlər sistemini dəyişməkdən, kollektivin tərbiyəvi 
rolunu gücləndirməkdən, insanda özünə inam yaratmaqdan, 
stimullaşdırıcı tərbiyə metodlarına istinad etməkdən, insanı özü-
nütərbiyə işinə qoşmaqdan ibarətdir.
Tərbiyə prosesinin əsas mərhələləri. Tərbiyə prosesi 
müəyyən mərhələlərdən ibarətdir. Bu mərhələləri bilmək və 

---

157 
onlara əməl etmək tərbiyə işini düzgün idarə etməyə, şəx-
siyyətin inkişafını düzgün istiqamətləndirməyə imkan verir. 
Tərbiyə prosesi aşağıdakı mərhələlərdə qurulur: - düzgün dav-
ranış normaları və tələbləri ilə tanışlıq; - həmin norma və tə-
ləblərə münasibətin formalaşdırılması: düzgün davranış motiv-
lərinin və arzusunun aşılanması; - ictimai davranış normalarına 
baxış və əqidənin formalaşdırılması; - düzgün davranış təc-
rübəsinin, adətlərinin yaradılması; - tərbiyənin özünütərbiyəyə 
keçməsi, insanda özünütərbiyə tələbatının yaranması. 
Tərbiyə prosesi bu mərhələlərlə qurulduqda şəxsiyyətin 
formalaşması və inkişafını planlı və mütəşəkkil qaydada həyata 
keçirmək mümkündür.