M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

I BÖLMƏ 
ALI MƏKTƏB PEDAQOGİKASININ
ÜMUMİ ƏSASLARI 
 
I fəsil 
Ali məktəb pedaqogikasının
predmeti, kateqoriyaları və tədqiqat metodları 
 
Plan: 
1. Ali məktəb pedaqogikasının predmeti və vəzifələri 
2. Ali məktəb pedaqogikasının kateqoriyaları 
3. Ali məktəb pedaqogikasının metodoloji əsasları və digər elmlərlə əlaqəsi 
4. Ali məktəb pedaqogikasının tədqiqat metodları
 
1. Ali məktəb pedaqogikasının predmeti və vəzifələri 
Hazırda cəmiyyət həyatında təhsilin, elmin rolunun daha 
da artdığı, dünya təhsil sisteminə inteqrasiyasının gücləndiyi bir 
dövrdə yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin hazırlanması sahəsində 
ali məktəb pedaqogikasının rolu və əhəmiyyəti xeyli artır. Ali 
məktəb müəllimi (nə qədər təcrübəli olsa belə) müasir peda-
qoji-psixoloji biliklərsiz keçinə bilməz, öz işini təhsil standart-
ları səviyyəsində qura bilməz. Buna görə də gələcəkdə ali mək-
təbdə elmi-pedaqoji fəaliyyətə hazırlaşan magistr və dokto-
rantlar ali məktəb pedaqogikası elminə yaxşı yiyələnməlidirlər. 
Ali məktəb pedaqogikası gələcək mütəxəssislərin peşə-
ixtisas hazırlığı, ahəngdar şəxsiyyət kimi formalaşması və tər-
biyəsi haqqında elmdir. Onun obyekti ali məktəbdə tələbə gənc-
lərin təlim-tərbiyəsi, ahəngdar şəxsiyyət kimi formalaşması və 
peşə-ixtisas hazırlığı prosesidir. Predmeti isə ali məktəbdə pe-
daqoji prosesin qanunauyğunluqlarını aşkara çıxarmaq, tələbə 
gənclərin ahəngdar şəxsiyyət kimi tərbiyəsi və peşə-ixtisas ha-
zırlığı məsələlərini öyrənməkdir. 
Ali məktəb pedaqogikası ali məktəbdə pedaqoji prosesi 
mürəkkəb, çoxsahəli bir sistem kimi araşdırır, bu sistemin sə-
mərəli qurulması üçün müxtəlif problemləri tədqiq edir. Təd-

---

5 
qiqatlar ali məktəbin bütün sahələrini – tədris-tərbiyə, elmi fəa-
liyyət, pedaqoji ünsiyyət, ali məktəbə rəhbərlik, ali təhsil is-
lahatı və s. məsələləri əhatə edir. Onun həll etdiyi konkret 
vəzifələri qısaca nəzərdən keçirək: 
1. Ali məktəbdə təhsilin məzmununu, mütəxəssisin 
ümumelmi, ixtisas və peşə hazırlığının optimal nisbətini, ayrı-
ayrı ixtisaslar üzrə nəzəriyyə və təcrübənin vəhdətini, fən-
lərarası və fəndaxili əlaqələri müəyyənləşdirmək və bu əsasda 
mütəxəssis hazırlığını modelləşdirmək, tələbələrin peşə hazır-
lığının nəzəri və metodik məsələlərini işləyib hazırlamaq. 
2. Gələcək mütəxəssis üçün zəruri olan bilik, bacarıq və 
vərdişlərin tələbələr tərəfindən şüurlu və dərindən öyrənilmə-
sinin səmərəli yollarını, ali təhsilin qanunauyğunluqları və prin-
siplərinin reallaşdırılması imkanlarını, elmi cəhətdən əsaslan-
dırılmış metod və priyomları, yeni mütərəqqi təlim texnolo-
giyalarını və onların tətbiqi şərtlərini müəyyənləşdirmək. 
3. Ali məktəbdə tədrisin səmərəli formalarını, onların im-
kanlarını, təşkili qaydalarını, tələbə müstəqil işinin səmərəliliyi-
nin artırılması, təhsilin elmi yaradıcılıqla əlaqələndirilməsi, müa-
sir texnologiyalardan istifadə edilməsi yollarını tədqiq etmək. 
4. Tələbə gənclərin bir şəxsiyyət-Vətəndaş kimi tərbiyəsi 
prosesinin mahiyyətini, qanunauyğunluqlarını, məzmun, vasitə, 
metod və formalarını müəyyənləşdirmək əsasında ali məktəbdə 
tərbiyə işinin metodikasını təkmilləşdirmək və zənginləşdir-
mək, tərbiyə təcrübəsində yeni texnologiyaların tətbiqi imkan-
larını və səmərəliliyini araşdırmaq; tələbələrin auditoriyadan-
kənar fəaliyyətinin forma və metodlarını müəyyənləşdirmək. 
5. Müasir ali məktəb müəlliminin nəzəri cəhətdən əsaslan-
dırılmış modelini işləyib hazırlamaq, qabaqcıl müəllimlərin iş 
metodlarını, texnologiyalarını, müəllim əməyinin qiymətləndi-
rilməsi meyarlarını, əməyin stimullaşdırılması yollarını, müəl-
lim peşəsinin professioqramını, ona verilən pedaqoji tələbləri 
müəyyənləşdirmək. 
6. Ali məktəbdə ictimai təşkilatların fəaliyyətini, gənc mü-

---

6 
təxəssislərin hazırlanması və tərbiyəsində, tələbə özünüidarəsinin 
inkişafında onların rolunu tədqiq etmək. 
7. Ali məktəbə rəhbərlik məsələlərini öyrənmək, idarə-
etmə strukturlarının optimal forma və metodlarını, pedaqoji 
əsaslarını müəyyənləşdirmək. 
8. Ali təhsil islahatı ilə bağlı aktual problemlərin həll 
edilməsi.
Göründüyü kimi, ali məktəb pedaqogikası qarşısında du-
ran problemlərin araşdırılması, ali məktəbdə tədris-tərbiyə və 
elmi fəaliyyətin, idarəetmənin çox müxtəlif aspektlərinin təd-
qiqi ali təhsilin və mütəxəssis hazırlığının yeni keyfiyyət mər-
hələsinə qaldırılmasına, təhsilimizin dünya təhsil sisteminə in-
teqrasiyasına imkan verəcəkdir. 
Ali məktəb pedaqogikası, bir elm kimi, pedaqoji elmlər 
sistemində özünəməxsus yer tutur, cəmiyyətin ali məktəb qar-
şısında qoyduğu çox mühüm nəzəri və praktik məsələlərin həl-
linə kömək göstərir. Ali məktəb pedaqogikasını elm və tədris 
fənni kimi fərqləndirmək lazımdır. İkinci halda o, gələcəkdə 
elmi-pedaqoji fəaliyyətə hazırlaşan magistrant və doktorantlar 
üçün ali məktəb məsələlərini öyrənməkdə mühüm mənbə 
rolunu oynayır.
Ali məktəb pedaqogikasına yiyələnməklə gələcək müəl-
limlər ali məktəbdə elmi-pedaqoji fəaliyyətə daha yaxşı hazır-
lana bilərlər.