M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

sosioloji metodlara da müraciət olunur. Riyazi-statistik metod-
lar tədqiqatın nəticələrini kəmiyyət baxımından tədqiq etməyə 
imkan verir. Sosioloji metodlar isə pedaqogikanın sosial məsə-
lələrinin (ailə və mühitin təlim-tərbiyə işinə təsiri, kollektiv və 
fərdin münasibətləri, peşəseçmə və s.) həllində geniş tətbiq olu-
nur. Sosioloji metodlara kütləvi sorğular, intervyu, reytinq, 
ranqlaşdırma, sosiometrik metodlar (şkala, sosioqramma və s.) 
daxildir.
 ntervyu metodu – şifahi sorğu metodudur; hər hansı mə-
sələ ilə bağlı müəyyən bir şəxsin mülahizəsini öyrənmək məq-
sədi güdür. Bu metoddan tədqiqatın müxtəlif mərhələlərində 
istifadə olunur (fərziyyəni müəyyənləşdirmək, ilkin məlumat 
əldə etmək, əlavə faktlar toplamaq). 
Reytinq metodu – pedaqoji fəaliyyətin bu və ya digər 
sahəsinin mütəxəssislər tərəfindən qiymətləndirilməsində (eks-
pert qiyməti) ifadə olunur. Bu halda qiymətin obyektiv olması 
üçün seçilən ekspertlərin pedaqoji və elmi baxımdan səriştəli 

---

16 
olması, müstəqil, yaradıcı, tənqidi təfəkkürə malik olması vacib 
şərtdir. Əldə olunan informasiyaları təhlil edərkən reytinq me-
todundan (informasiyaların, keyfiyyət və xüsusiyyətlərin əhə-
miyyətlilik və ya digər baxımdan sıralanmasından) istifadə et-
mək olar. 
Sosiometrik metodlar – sorğular və ya davranışın qeydə 
alınması əsasında kollektiv və qrupun, habelə oradakı qarşılıqlı 
münasibətlərin strukturunu, şəxsiyyətin təşkilati və kommu-
nikativ keyfiyyətlərini aşkara çıxarmaq məqsədi güdür. 
Ranqlaşdırma metodu – hər hansı obyekti, şəxsi müəyyən 
əlamətə görə təhlil edib sıralama məqsədi güdür. Məsələn, ali 
məktəb müəlliminin şəxsi və peşə keyfiyyətlərini ranqlaşdı-
rarkən tələbələr ideal müəllim üçün zəruri keyfiyyətləri belə sı-
ralamışlar: 1. Obyektivlik; 2. Elmi səviyyə, erudisiya; 3. Tədris 
materialını şərhetmə bacarığı; 4. Tələbkarlıq; 5. Pedaqoji takt, 
yumor hissi; 6. Prinsipiallıq; 7. Ünsiyyət bacarığı, tələbəni duy-
maq, qayğıkeşlik; 8. Tənqidilik. 
Müxtəlif tələbə qruplarında müəllimi qavrama səviyyə-
sindən asılı olaraq eyni müəllimin keyfiyyətlərinin qiymətləndi-
rilməsi müxtəlif ola bilər. 
Sosiometrik metodların nəticələri digər metodlarla (mən-
tiqi və qrafik təhlil) əlaqələndirilir. 
Pedaqoji tədqiqat metodları tədqiqat prosesində kompleks 
şəkildə tətbiq olunur, alınan nəticələr tutuşdurulur. Tədqiqat 
metodlarının düzgün seçilməsi tədqiqatın metodikası baxımın-
dan böyük əhəmiyyətə malikdir. Pedaqoji tədqiqatın metodi-
kası tədqiqatın texnologiyasını, bütün mərhələlərini özündə əks 
etdirir. Tədqiqatın metodikasında, şərti olaraq, üç mərhələni 
fərqləndirmək olar: 
- Hazırlıq mərhələsində tədqiqatın nəzəri məsələləri 
araşdırılır: tədqiqatın obyekti, predmeti (nəyi öyrənmək?), məq-
sədi (nəyə nail olmaq?), vəzifələri (məqsədə çatmaq ümün 
hansı işləri görmək lazımdır?), tədqiqatın problemi (həlli tələb 
olunan məsələ) müəyyən edilir, fərziyyə (problemin həlli yol-

---

17 
ları) və tədqiqat metodları müəyyənləşdirilir. 
- İcra mərhələsində tədqiqat metodlarının köməyi ilə 
pedaqoji faktlar toplanıb tədqiq edilir və müvafiq nəticələr çı-
xarılır. Həmin nəticələr zəruri halda eksperiment və təcrübə ilə 
yoxlanılır. 
- Yekun mərhələsində tədqiqat materialları kəmiyyət və 
keyfiyyət baxımından təhlil olunur, fərziyyənin düzgün olub-
olmaması aydınlaşdırılır. Tədqiqat materialları pedaqoji nəzə-
riyyə əsasında şərh edilir, yeni qanunauyğunluqlar müəyyən 
olunur.