M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

Şəxsiyyətin inkişafı müxtəlif amillərin – daxili və xarici, 
təbii (irsi), sosial və psixoloji amillərin təsiri ilə insanın şəx-
siyyət kimi bir keyfiyyət halından digərinə keçməsi prosesidir. 
Şəxsiyyətin formalaşması onun inkişafının bir növü olub, əsa-
sən, xarici təsirlərin (mühitin, təlim və tərbiyənin) nəticəsində 
şəxsiyyətin bütövlükdə, yaxud onun hər hansı bir keyfiyyətinin 
müəyyən səviyyəyə çatması, tamamlanması prosesidir. Şəxsiy-
yətin formalaşması məqsədyönlü və kortəbii ola bilər. Ahəng-
dar şəxsiyyətin formalaşması, hər şeydən əvvəl, məqsədyönlü 
prosesdir. 
Ali məktəb pedaqogikasında nəzərdən keçirilən əsas an-
layış və kateqoriyalarla yanaşı, digər kateqoriyalardan da isti-
fadə edilir (təlim və tərbiyənin məqsədi, qanun və prinsipləri, 

---

9 
məzmunu, vasitə, metod və formaları və s.). Bütün bunlar bir-
birilə qarşılıqlı əlaqədə olub, birlikdə vahid və bütöv pedaqoji 
prosesi təşkil edir və ümumi məqsədə - şəxsiyyətin ahəngdar 
inkişafına xidmət göstərir.
3. Ali məktəb pedaqogikasının metodoloji əsasları,
digər elmlərlə əlaqəsi 
Pedaqogika, o cümlədən ali məktəb pedaqogikası tədqiqat 
işində müəyyən metodoloji ideya və baxışlara, nəzəriyyələrə 
istinad edir. Pedaqogikanın metodoloji əsası dedikdə, elmin nü-
vəsini təşkil edən və onun inkişafına güclü təsir göstərən mü-
hüm fəlsəfi müddəalar, ideya və prinsiplər sistemi başa düşülür. 
Metodoloji müddəa və prinsiplər alimin tədqiqat mövqeyini, 
tədqiqatın istiqamətini müəyyən edir, onun səmərə və keyfiy-
yətini yüksəltməyə imkan verir. 
Ali məktəb pedaqogikasının metodoloji müddəaları ara-
sında pedaqoji məsələlərin öyrənilməsinə dialektik yanaşma 
prinsipi, idrak nəzəriyyəsi (qnoseologiya) ümumi, fundamental 
səciyyə daşıyır, pedaqoji tədqiqatların strategiyasını müəyyən-
ləşdirməyə kömək göstərir. Dialektik yanaşma prinsipi pe-
daqoji fakt, hadisə və prosesləri hərtərəfli öyrənməyi, dəyişmə 
və inkişaf halında götürməyi, onlar arasında qarşılıqlı əlaqələri 
və daxili ziddiyyətləri aşkara çıxarmağı, inkişafın hərəkətverici 
qüvvələrini müəyyənləşdirməyi nəzərdə tutur.
Pedaqoji tədqiqatda ümumi metodoloji prinsiplə yanaşı, 
xüsusi metodoloji prinsiplərə də istinad edilir: sistemli-struktur 
yanaşma prinsipi, fəaliyyət prinsipi, şəxsiyyət baxımından 
yanaşma prinsipi.