M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

 
2. Ali məktəb pedaqogikasının kateqoriyaları 
Ali məktəb pedaqogikası ümumi pedaqoji anlayış və ka-
teqoriyalara istinad edir. Pedaqoji anlayış və kateqoriyalar pe-
daqoji faktların, hadisə və proseslərin ümumi və mühüm əla-
mətlərini əks etdirən təfəkkür formalarıdır. Kateqoriyalar nisbə-
tən geniş anlayışlar olub, bir neçə anlayışı özündə birləşdirir. 
Məsələn, “şəxsiyyətin inkişafı” kateqoriyası şəxsiyyət, psixi 
inkişaf, şəxsiyyətin təşəkkülü və formalaşması kimi anlayışları 
özünə daxil edir. 

---

7 
Pedaqogikanın, o cümlədən ali məktəb pedaqogikasının 
kateqoriyalarına pedaqoji proses, tərbiyə, təhsil, təlim, tədris-
etmə, öyrənmə, özünütəhsil, özünütərbiyə, şəxsiyyətin inkişafı 
və s. daxildir. Onların mahiyyətini qısaca nəzərdən keçirək. 
Pedaqoji proses daha geniş kateqoriya olub, bir çox ka-
teqoriya və anlayışları (tərbiyə, təhsil, təlim, şəxsiyyətin inki-
şafı, özünütəhsil, özünütərbiyə və s.) özündə birləşdirir, onların 
vəhdətini nəzərdə tutur. O, pedaqoji fəaliyyətin nüvəsini, baş-
lıca şərtini təşkil edir: pedaqoji proses düzgün qurulduqda təhsil 
müəssisəsində yüksək səmərə və keyfiyyət əldə etmək müm-
kündür və əksinə. Pedaqoji prosesin hər hansı bir komponen-
tinə (məsələn, özünütəhsil və ya özünütərbiyəyə) lazımı diqqət 
yetirilmədikdə digər komponentlərdə də uğur qazanmaq müm-
kün deyildir.  
Tərbiyə – insan şəxsiyyətinin məqsədyönlü, sistemli və 
planlı şəkildə formalaşması prosesinin idarə edilməsi və onun 
nəticəsidir. O, iki mənada – geniş və dar mənada işlənir. Geniş 
(sosial) mənada tərbiyə sosial təcrübənin (əvvəlki nəsillərin əl-
də etdiyi bilik və bacarıqların, ideya və baxışların) gənc nəslə 
verilməsi prosesi kimi başa düşülür. Bu halda tərbiyə bioloji, 
sosial təsirləri, o cümlədən tərbiyə, təhsil və təlimi də özündə 
birləşdirir. Dar (pedaqoji) mənada tərbiyə dedikdə isə məktəbdə 
və ailədə verilən tərbiyə (o cümlədən təlim və təhsil) başa dü-
şülür.