Moddalar almashinuvining fiziologik as
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Q
о ndagi qand miqdori М uskullar- dagi glikogen Sut к islotasi Jigardagi glikogen 53 novateurpublication.org So’rilgan monosaxaridlarning, masalan glyukozaning 5% biologik suyuq- liklarda bo’ladi, ko’pchilik qismini, ya’ni 55% ni jigar qondan ajratib oladi, 15% skelet mushaklariga va yog’ to’qimasiga o’tadi, 25% asab to’qimalariga, qonning shaklli elementlariga va buyraklarga o’tadi. Jigar va mushaklarda glyukoza glikogenga aylanadi va uglevodlar zahirasini tashkil etadi. Uglevodlarning ba’zi birlari biologik faollikka ega, ular organizmda maxsus vazifalarni bajaradilar. Askorbin kislota, geparin va qon guruhlarini belgilovchi geteropolisaxaridlar ana shunday uglevodlarga kiradi. Karbonsuvlar organizmda asosan energiya manbai sifatida xizmat qiladi, bu vazifani bevosita qondagi glyukoza bajaradi. Glyukozaning shiddat bilan parchala- nishi, oksidlanishi va depolardan chiqarib olinishi tufayli emotsional qo’zg’alishi va og’ir jismoniy ish vaqtida organizmning oshib borayotgan energiya sarfi ta`min- lanadi.Qonda glyukozaning 80-120 mg % (4,4 - 6,7 mMol\ litr) bo’lishi muhim gomeostatik konstantadir. Qonda glyukoza miqdorining kamayishi (gipoglikemiya)ga ayniqsa markaziy asab tizimi juda sezuvchandir.Gipoglikemiyaning past darajasi ham umumiy xolsizlik va tez toliqishga sabab bo`ladi. Qonda glyukoza miqdori 50-40 mg % (2,8-2,2 mMol\l) gacha pasayganda mushaklar kuchli va uzoq qisqarib qotib qoladi, odam alahsiraydi, xushidan ketadi va kuchli terlash, oqarib yoki qizarib ketish kabi vegetativ reaktsiyalar kuzatiladi. Qonga glyukoza yuborilsa yoki qand edirilsa bu belgilar tez barham topadi. Ichakdan qonga o’tgan glyukoza jigarga boradi va undan glikogen sintez-lanadi. Organizmdan ajratib olingan jigardan glyukozali eritma o’tkazilsa jigar to`qimasida glikogen ko’payadi. Jigar glikogeni karbonsuvlar zaxirasidir. Uning miqdori katta kishidagi odamda 150-200 g bo’lishi mumkin. Glyukoza qonga asta-sekin kiritilganda tez glikogenga aylanadi va qonda glyukoza miqdorining oshishi- giperglikemiya kuzatilmaydi. Hazm yo’llariga ko’p miqdorda osonlik bilan parchalanadigan va tez so’riladigan karbonsuvlar kirganda qonda glyukoza miqdori tez oshadi. Bu holda kuzatiladigan giperglikemiyaga alimentar, ya`ni ovqatga doir deyiladi.Uning oqibatida qonda glyukoza 160-180 mg % ga etganda glyukozuriya, ya`ni glyukozaning siydik bilan chiqarilishi sodir bo`ladi. Ovqat tarkibida karbonsuvlar butunlay bo’lmaganda ular organizmda yog’lar va oqsillar parchalanish maxsu-lotlaridan hosil bo`ladi. Qonda glyukoza kamayib borgan sari jigarda glikogen parchalanadi va glyukoza qonga o’tadi, bunga glikogenning safarbar etilishi deyiladi. Mana shu jarayon tufayli qonda glyukoza miqdorining doimiyligi saqlanadi. Glikogen mushaklarda ham yig’iladi, uning miqdori ularda 3-5 % ga yaqin bo`ladi. Ko’plab ovqatlanganda mushaklardagi glikogen ko’payadi, ochlik vaqtida kamayadi. |