Modellashtirilgan raqamli resurslardan foydalanish metodikasi

Methodology of using modeled digital resources.

Urazmetova SH.A-TATU Urgench branch senior teacher

Annotation. This article examines the importance of modeled digital resources, modeling pedagogical processes.

Keywords. Digital resource, modeling, modeling of pedagogical processes

Prezidentimizning 2017-yil 20-apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2909 sonli hamda O‘zbekiston respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 23-sentabrdagi 797-sonli qaroroda belgilangan ustivor vazifalar mazmunidan kelib chiqan holda, O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlanish konsepsiyasi tuzildi.[1]. Konsepsiya doirasidagi mazmuni O‘zbekistonning milliy tiklanishdan milliy yuksalish bosqichida oliy ta’lim vazifalari, ta’lim-tarbiya jarayonlarini tashkil etishning normativ-huquqiy hujjatlari, ilg‘or ta’lim texnologiyalari va pedagogik mahorat, ta’lim jarayonlarida AKTni qo‘llash, o‘quv jaroyonini tashkil etishning zamonaviy uslublari bo‘yicha so‘ngi yutuqlar, pedagogning kreativ komponentligini rivojlantirish, global Internet tarmog‘i, multimediya tizimlaridan foydalanish va masofaviy o‘qitishning zamonaviy shakllarini qo‘llash bo‘yicha tegishli bilim, ko‘nikma, malaka va kompitensiyalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan[1].

Respublikamiz ta'lim tizimida yuz berayotgan shiddatli o'zgarishlar, ta'lim sohasiga kirib kelayotgan zamonaviy axborot texnologiyalar va ulardan foydalanishning samarali usullari natijasi o'laroq oliy ta'limda o'qitiladigan fanlarning mazmuniga, xususan uslubiyatiga nisbatan yangicha talablarni qo'ymoqda.

Ma'lumki, darsliklar va o'quv-metodik qo'llanmalar hamda boshqa o'quv-metodik majmualar ta'lim sifatini oshirishda katta ahamiyatga ega. Bosma nashr asosida yaratilgan mavjud an'anaviy darsliklar ta'limga axborot texnologiyalarini tatbiq etish bilan bog'liq axborotlashtirish maqsadlariga erishish uchun etarli bo'lmay qoldi. Shu bois yangi elektron resurslarni yaratish va uni ta'lim jarayoniga tatbiq etish ta'limni axborotlashtirishning dolzarb muammosiga aylandi. Bu borada elektron o'quv adabiyotlarini yaratish va ularni ta'lim jarayonida qo'llash katta ahamiyat kasb etadi[2, 17-b].

“XXI asr – axborotlashtirish asri”da ta’lim sohasiga elektron ta’limni joriy etish, har bir ta’lim muassasasida:

• 
  o‘qitish va o‘qitish jarayonini
  
• 
  ta’lim muassasasini boshqarishni
  
• 
  ta’lim muassasasi bo‘linmalarining
  
• 
  ta’lim muassasasi faoliyati muhitining axborotlashtirilishini talab etadi.
  

O‘quv jarayonini masofaviy yoki elektron shaklida tashkil etish uchun ta’lim jarayonini boshqaruvchi tizimlar LMS(Learning Management Systems) ishlatiladi[3,40-b].

Zamonaviy oliy ta'lim muassasasini bitiruvchisi nafaqat ma'lum bilim, ko'nikma va malakalar to'plamiga ega bo'lishi, balki butun hayoti davomida o'z-o'zini tarbiyalab, rivojlantirib va takomillashtirib borish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak, shunday holdagina, u ish beruvchi talabiga javob bera oladi [4,26-b].

Oliy ta'limda fanlar uslubiyatining asosiy maqsadlaridan biri, fanlarning rivojlanishini hisobga olgan holda, mazmunan yangilangan, zamonaviy raqamli texnologiyalarni keng joriy etilgan modellashtirilgan raqamli ta'lim resurslarini yaratishdan iboratdir.Oliy ta'limda fanlar uslubiyatining asosiy maqsadlaridan biri, fanlarning rivojlanishini hisobga olgan holda, mazmunan yangilangan, zamonaviy raqamli texnologiyalarni keng joriy etilgan modellashtirilgan raqamli ta'lim resurslarini yaratishdan iboratdir.

Modellashtirish va loyihalashtirish metodlari uzoq tarixga ega. Xususan, mazkur metodlar o'n to'qqizinchi asrning ikkinchi yarmida Amerika Qo'shma Shtatlarda paydo bo'lgan va unga amerikalik idealist faylasuf jon Dyui asos solgan. Jon Dyui bilimlarni o'zlashtirishda tabiiy yondashuvni hisobga olgan holda, ishlab chiqib, taqdim etgan g'oyasiga ko'ra, u bolalar bilimlarni o'zlashtirishlari uchun ularning tabiatiga mos keladigan bilimlarni taqdim etish usullarini izladi. Bu atrof-muhit va uni o'zgartirishga qaratilgan bilimlarni insonning adaptiv tajribasi sifatida qabul qilishdan boshlandi. Jon Dyuining g'oyasiga ko'ra, faoliyatni modellashtirish yoki loyihalashtirish metodi ta'limni o'zgartirish vositasi bo'lib xizmat qiladi va u sanoat va tijoratda sodir bo'layotgan voqealarga o'xshab o'zgargan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning mahsulidir [5,120-b].

Modellashtirish metodiga murojaat qilish uning ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlarga ta'sir ko'rsatish qobiliyati bilan izohlanadi, bu davlatning ijtimoiy va ishlab chiqarish hayotida ta'lim tizimining ishtiroki orqali amalga oshiriladi. [6,84-b].

Modellashtirilgan raqamli ta'lim resurslaridan dars mashg'ulotlarida foydalanish metodikasini qarab chiqamiz.

Raqamli resursdan foydalangan darsda o'qituvchi butun darsning tashkilotchisi va maslahatchisidir. Raqamli resurslar o'qituvchi yoki darslikning o'rnini bosmaydi, balki pedagogik faoliyat xususiyatini tubdan o'zgartiradi. Raqamli resurslarning ta'lim jarayoniga joriy etilishi o'qituvchining imkoniyatlarini kengaytiradi, unga ilgari echilmagan muammolarni hal qilish imkonini beradigan shunday vositalar bilan ta'minlaydi, masalan:

- o'qitishni tashkil etishni takomillashtirish, ta'limni individuallashtirishni oshirish (har bir talaba bilan maksimal ishlash);

- Raqamli resurs o'qituvchi dars o'tish tufayli yuzaga kelgan bo'shliqlarni to'ldirish uchun etarli vaqtga ega bo'lmagan joyga yordam berishi mumkin;

- darslardan so'ng o'z-o'zini o'qitish unumdorligini oshirish;

- o'qituvchining o'z ishini individuallashtirish vositasi (markaz o'qituvchining ijodiy faoliyati natijalarining ombori: qiziqarli vazifalar va u tomonidan ixtiro qilingan mashqlar-standart darsliklarda etishmayotgan va boshqa o'qituvchilar uchun qadrli bo'lgan hamma narsa);

- replikasiya va pedagogik amaliyotda to'plangan barcha narsalarga kirishni tezlashtiradi.

Ma'lum bir fan bo'yicha o'quv mashg'ulotlari tizimiga raqamli resursni kiritish modelini loyihalash:

1-bosqich (maqsadni belgilash) - didaktik modul mavzusini tanlashni asoslash, loyihalashtirilgan tizimning metodik xususiyatlarini tavsiflash, ta'lim muhitida nuqsonlarni aniqlash va modelning samaradorligini oshirish ehtiyojlari auditoriyada raqamli resurslarning bilish vazifasi va faoliyat turlari talablariga muvofiq va ularni to'ldirish imkoniyatlari.

2-bosqich (kontseptual) - didaktik modul va stsenariylarning pedagogik maqsadlariga erishish bo'yicha elektron o'quv materiallari.loyiha rejasini ishlab chiqish

3-bosqich (texnologik) - loyiha vazifalarini rejaga muvofiq amalga oshirish: axborot ob'ektlari majmuasini yaratish, darsning tarbiyaviy muhitining belgilangan pedagogik vazifalari va xususiyatlari to'g'risida xilma-xil o'quv materiallari va kerakli axborot ob'ektlarini loyihalash va yaratish, muammoni echishda talabaning faoliyati modeli, muammoni echish jarayonida talaba faoliyatini boshqarishning didaktik modeli.

4-bosqich (korrektsion, refleksiv) - ishlab chiqilgan modelni haqiqiy ta'lim muhitida tasdiqlash. Modelni baholash (xususan, an'anaviy metodik tarbiya tizimiga qo'llaniladigan vositalarning didaktik mos kelishi, shakllangan ko'nikma va ruhiy o'smalarni Real o'quv faoliyatiga o'tkazish imkoniyati to'g'risida), modelni toblash va tuzatish (refleksiv bosqich).

Raqamli resursni qo'llash natijalari o'qituvchining AKT kompetentligiga to'liq bog'liq, raqamli resursga e'tibor qaratish va kompyuter effektlari bilan olib borish shart emas, pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va takomillashtirish kerak.

Pedagogik jarayonlarni modellashtirish-yakuniy maqsadni ko'rish, oraliq natijalarni rejalashtirish, mashg'ulotning har bir bosqichida qiyinchiliklarni bashorat qilish, mashg'ulot shakllari, usullari, usullarini tanlash va qiyinchiliklarni to'g'rilash demakdir.

Ko'rgazmali modellar ko'pincha o'quv jarayonida qo'llaniladi, bu esa o'rganishga bo'lgan qiziqishni oshirishga yordam beradi. Axborot modellarining eng ko'p ishlatiladigan turlaridan biri to'g'ri burchakli jadvaldir.

"mnogestvo.exe" dasturi talabalarga diskret matematikada murakkab bo'lmagan masalalarning echimini model ko'rinishida aniq ko'rish imkoniyatini beradi.

"mnogestvo.exe" " dasturini ishga tushirishda ekranda dastur nomi va bosh menyuni o'z ichiga olgan darcha hosil bo'ladi, to'plamlar ustida amallar to'plamlari va turlari bilan ishlash uchun zarur bo'lgan bandlar bilan. To'plamlar ustida ishlash uchun 1-rasmda ko'rsatilganidek, bosh menyudan "fayl" ni tanlab "yaratish" to'plamlari kerak.

1-rasm.

Oynada (2-rasm) "elementlar soni" va "to'plamlar soni" maydonlariga sonli qiymat kiritish kerak va "yaratish" tugmasini bosish orqali ekranda jadvalli quyidagi oyna hosil bo'ladi: vertikal, to'plamlar soni, gorizontal, ko'rsatilgan to'plamlardagi elementlar soni.

2-rasm.

Bosh menyudagi "barcha amallar" bandini tanlaganingizda ekranda asosiy operasiyalar tugmachalarining har ikki tomonidagi to'plamlar ustunlari bo'lgan oyna ko'rinishida axborot modeli hosil bo'ladi. 3-rasm.

3-rasm.

Imitasion kompyuter modelining vazifasi bular: talabalarga fanning nazariy asoslarini o'rgatish, amallar bajarish usullarini o'zlashtirish, matematik va axborotlarni rivojlantirishni jadallashtirish uchun kompyuter dasturi yordamida amaliy amallar bajarish imkoniyatlarini ko'rsatib berish.

Хulosa qilib aytganda modellashtirilgan raqamli resurslar orqali dars mashg`ulotlarini tashkillashtirish bu kutilgan natijaga erishish imkonini beradi.