ModelləŞMƏNİn qisa tariXİ

Agentlərə əsaslanan modellərin qurulması
Agent əsaslı modelləşdirmə sistem dinamikasından fərqli prinsiplərə əsaslanır. Agentə əsaslanan iki əsas model var:
• proqram kodu əsasında (nümunə NetLogo proqramıdır);
• vəziyyət xəritəsi (cteytçart) əsasında və vəziyyətlər arasında keçidlərə əsaslanaraq (belə bir yanaşmanın nümunəsi Anylogic proqramdır).
Tədqiqatçıların fikrincə agent əsaslı modelləşdirmə modelin işlənib hazırlanma mərhələsində ortaya qoyulmuş davranış məntiqinə əsaslanır. Məsələn, bir avtomobil alıcısı üçün agentə əsaslanan davranış modeli, yəni bəyəndiyi bir avtomobil markasını satan bir diler seçmək üçün bir model hazırlayırıq. Bu vəziyyətdə, alıcının qərar vermə modelində bir qaydalar və satıcını seçdiyi əsas meyarlar əsasında müəyyən qərar vermə modelini ortaya qoymalıyıq. Bunlar satıcının müştərinin bəyəndiyi avtomobili satdığı qiymət, endirimlərin miqdarı, satış salonunun alıcının evinə yaxınlığı, dilerin nüfuzu, zəmanət xidməti şərtləri və s. olacaq. Keçmiş alış -veriş təcrübələrinin gələcək qərarlara necə təsir edə biləcəyi haqqında yaddaşı daxil etməklə modeli mürəkkəbləşdirmək olar.

27. 
    Simulyasiya fəaliyyət prosesində
    

Modelləşdirmə praktik problemləri həll etməyin yollarından biridir. Çox vaxt problemi həll etmək üçün sahə təcrübələri aparmaq mümkün deyil: yeni obyektlər tikmək, mövcud infrastrukturu məhv etmək və ya dəyişdirmək çox bahalı, təhlükəli və ya sadəcə qeyri -mümkün ola bilər. Belə hallarda biz əsl sistem modelini qururuq, yəni onu modelləşdirmə dilində təsvir edirik. Bu proses müəyyən bir abstraksiya səviyyəsinə keçidi nəzərdə tutur: əhəmiyyətsiz detalları atmaqla yalnız vacib hesab etdiyimizi nəzərə alırıq. Real dünyada bir sistem həmişə modelindən daha mürəkkəbdir.

Modelləşdirmə elmdən daha çox sənətdir. Bir model yaratdıqdan sonra - və bəzən inkişaf əsnasında - sistemin quruluşunu araşdırmağa və davranışını anlamağa, müəyyən şərtlərdə necə davrandığını yoxlamağa, fərqli ssenariləri müqayisə etməyə və optimallaşdırmağa başlayırıq. Optimal həll tapıldıqda onu real dünyada tətbiq edə bilərik. Əslində, modelləşdirmə səhv edə biləcəyimiz, əməliyyatları ləğv edə biləcəyimiz, geriyə dönüb yenidən başlaya biləcəyimiz modellərin risksiz dünyasında problemin həllini axtarır.
Yollarda qəzalar nə qədər çox olarsa ölüm halları da daxil olmaqla həm sürücülər, həm də piyadalar arasında yol qəzalarının qurbanlarının sayı artar. Yol qəzası qurbanlarının sayı nə qədər çox olarsa, avtomobil dizaynerləri nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsizlik sistemlərini (təhlükəsizlik kəmərləri və təhlükəsizlik yastıqları, təcili əyləc sistemləri və s.) təkmilləşdirmək üçün daha çox səy göstərirlər. Buna görə dizaynerlər nə qədər çox səy göstərsələr avtomobil daha təhlükəsiz olar və yollarda qəzalar az olar. Zaman keçdikcə təhlükəsizlik sistemləri davamlı olaraq təkmilləşdirildiyi üçün avtomobil nə qədər köhnə olsa o qədər də təhlükəsiz deyil. Elə görünür ki, həll yalnız avtomobilin təhlükəsizlik sistemlərinin daha da təkmilləşdirilməsindədir. Ancaq təcrübə göstərir ki, əslində vəziyyət fərqlidir. Bütün avtomobillərin birdən -birə 2 dəfə daha təhlükəsiz olacağını təsəvvür etsək sürücülər arasında xəsarətlər azalsa da (lakin araşdırmaların göstərdiyi kimi 2 dəfədən az - asılılıq birbaşa proporsional deyil) piyadalar arasında yaralanmalar xeyli artacaq. Bu vəziyyətdə, 1975 -ci ildə iqtisadçı Sam Peltzman tərəfindən kəşf edilən və daha sonra psixoloq Gerald Wilde tərəfindən yenidən formalaşdırılan risk kompensasiyası qaydası qüvvəyə minir. Onun mahiyyəti daha təhlükəsiz bir avtomobilin sürücünü daha riskli idarə etməyə təhrik etməsindədir.

28.