Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

3. Xо‘jalik Yurituvchi sub’yekt markyeting stratyegiyasining Moliyaviy jihatlari
Agar mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining 5 yoki 10 yilga mо‘ljallangan ilmiy asoslangan istiqboli oldindan oqi-lona tarzda aniqlangan bо‘lsa, baho stratyegiyasini mustahkam yegal-lash mumkin. Aks holda faqat hozirgi paytda ishlab chiqarilayotgan tovarlarning yemas, balki ilmiy-texnika taraqqiyoti va ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilmasidagi ilg’or о‘zgarishlar ta’siri ostida yaratilishi lozim bо‘lgan yangi barcha buYumlar bahosining dinamikasini ham kо‘proq yoki ozroq aniqlikda kо‘rish imkoniyati murakkabligicha qolavyeradi. Ma’lumki, iqtisodiy jihatdan Yuqori sur’atlarda taraqqiy yetgan mamlakatlarning barchasida erkin baholar, odatda, davlat tomonidan tartibga solinadigan baholar bilan oqilona qо‘shib olib boriladi.
XYUS lar markyeting stratyegiyasining Moliyaviy jihatlari raqobat sharoitida bozordagi baho bozor iqtisodiyotining asosiy bug’iniga bog’liq bо‘lmagan omillar asosida ustuvor ravishda shakl-lanishini va u uchun, asosan, topshirilgan о‘lcham yekanligini nazar-da tutadi. XYUS ning bozor muhiti bozor tashqi omillari va shart-sharoitlari hamda nobozor xо‘jalik aloqalar majmuidan iborat bо‘lib, ular iqtisodiyotning asosiy bug’ini faoliyati samaradorli-gini, uning maqsadli stratyegiyasi va tadbirkorlik muhitidagi xatti-harakati taktikasining amalga oshirilishini kо‘zda tutadi.
Baholarni shakllantirish masalalarini hal yetish uchun raqo-bat muhitini tahlil qilib, XYUS ning tyegishli xizmatlari mahsu-lotlarni yetkazib berish va ularni realizasiya qilish baholarini о‘rganishi (1), soliqlar va boshqa tо‘lovlarni inobatga olgan holda XYUS ning ishlab chiqarish va sotish chiqimlari, mol yetkazib bye-rish shartlari va XYUS ni ishlab chiqarish omillari bilan ta’min-lashga baho berishi (2), amalga oshirilayotgan tadbirlar va fao-liyat umumiy samaradorligini о‘lchab kо‘rishi (3) kerak.
Ana Shu Yuqoridagi uch yо‘nalish XYUS faoliyat kо‘rsatishining mikromuhitini xarakterlaydi biroq XYUS faoliyatining umumiy sharoitlarini cheklamaydi. XYUS faoliyatining umumiy sharoitla-rini makromuhit dyeb ye’tirof yetish qabul qilingan bо‘lib, u о‘z ichiga quyidagilarni qamrab oladi:

• 
  inflyasion omillar, Shu jumladan inflyasion kutilishlar;
  
• 
  ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlardagi о‘zgarishlar (myeh-nat, Shu sohadagi nobarqarorlashtiruvchi holatlar, siyosiy omil-larni ham qо‘shib hisoblaganda);
  
• 
  davlat va mahalliy hokimiyat organlarining Moliyaviy, so-liq va pul-kredit siyosati);
  
• 
  baholarni davlat tomonidan tartibga solish sohasida kо‘-riladigan choralar;
  
• 
  XYUS ning bozorda faoliyat kо‘rsatishini qonuniy ta’min-lashga qaratilgan о‘zgarishlar.
  

Xо‘jalik Yurituvchi sub’yekt, mulkdorning bozor vakili yoki uning vakolatchisi sifatida iqtisodiy mustaqillik va XYUS о‘z xatti-harakatini tanlash erkinligi bozor baholarini shakllanti-rishning zaruriy shartlari hisoblanadi. О‘zaro manfaatli, xusu-san, og’zaki bitimlar, shartnomalar, oldi-sotdi shartnomalari kо‘-rinishidagi shartnomalar vositasida amalga oshiriladigan xо‘ja-lik sub’yektlarining tijoriy asosdagi munosabatlari ham Shunga kiradi. Bu yerda yо‘qotishlar, zararlar va qо‘ldan chiqarilgan imko-niyatlarni qoplash kafolatini beruvchi shartnoma-bitim munosa-batlari, boshqa xо‘jalik munozaralariga ta’sir kо‘rsatish va ular-ni himoya qilish muhim rol о‘ynaydi. Raqobat muhitining mav-judligi va monopolizmga barham berish ham bu yerda kerakli sharoit sifatida maydonga chiqib, ular xо‘jalik Yuritish sub’yekt-larini, bozor vakillarini xatti-harakatni tanlash imkoniyatlari bilan ta’minlaydi. Bularning qatoriga muvozanat baholar yevaziga talab va taklif nisbatlarining tyenglaShuvi oqibatida vujudga kyeladigan bozor muvozanatini ham kiritish kerak.
Bozor baholarini shakllantirish jarayoni, boshqa holatlar-dan tashqari, yana bahoni о‘rnatish xususida kim qaror qabul qil-ganligiga va uni kim tayyorlaganligiga ham bog’liq. Shuning uchun ham, baholar qay hollarda diryektorlar kengashi, hissadorlik ja-miyatining pryezidyenti, XYUS ning bosh diryektori, uning о‘rin-bosarlari va qay hollarda yesa ta’minot bо‘limining boshlig’i, uning joylardagi vakillari tomonidan tasdiqlanishini bilish juda muhim. Shuningdyek, bahoni asoslash bilan Shug’ullanadigan ma’muriyat xizmatlari va bо‘linmalarining aniq funksiyalarini belgilash ham kerak. Bunday faoliyat XYUS markaziy xizmatlari tomonidan qat’iy muvofiqlashtirilgan asosda amalga oshiril-mog’i lozim.
XYUS tomonidan realizasiya qilinishi mumkin bо‘lgan tovar-lar bahosini asoslash, hisob-kitob qilish va о‘rnatish quyida tak-lif yetilayotgan kyetma-kyetlikda va faoliyat turlari bо‘yicha amalga oshirish tavsiya qilinadi:

• 
  tarkib topgan bozor, kon’Yunktura va XYUS mahsulotining bahosini tahlil qilish;
  
• 
  baholarni о‘rnatish joriy amaliyotining stratyegiyasi va prinsiplarini ishlab chiqish;
  
• 
  kutilayotgan bozorni о‘rganish va Rejalashtirilayotgan davr uchun talabni aniqlash;
  
• 
  raqobatchilarning tovarlari va baholarini tahlil qilish;
  
• 
  ishlab chiqarish hajmi va talabni qondirishning turli darajalarida taklif bahosi, ishlab chiqarish chiqimlari va tovar-larni realizasiya qilish imkoniyatlarini aniqlash;
  
• 
  baholarni shakllantirishning qabul qilingan stratyegiyasi va prinsiplari amalga oshirilishining mumkin bо‘lgan variant-larida ishlab chiqarish va realizasiya samaradorligini baholash;
  
• 
  baholarni о‘rnatish myetodlarini tanlash;
  
• 
  realizasiya qilinadigan tovarning bahosini tasdiqlash.
  

YUqorida kо‘rsatib о‘tilgan ishlarni biznyes-Rejalashtirish va Shu XYUS baholarini prognozlash bilan bog’liq bо‘lgan hisob-kitoblar bilan almashtirmaslik kerak. Ba’zi bir о‘xshashliklar bо‘lishiga qaramasdan, biznyes-Rejani ishlab chiqish va asoslash XYUS ning baho stratyegiyasini ishlab chiqish uchun zarur bо‘lgan barcha о‘lchamlarni (paramyetrlarni) chuqur tasavvur qilishga imkon bersa-da, ularni bir xil dyeb qabul qilmaslik kerak.
Bozoriy baholarni shakllantirishning omillari orasida talab omillarini alohida ajratish maqsadga muvofiqki, ular yordamida sotib oluvchi tomonidan tovarga bо‘lgan talabning bahosi aniqlanadi. Bunga tovarning foydaliligi yoki istye’mol xususiyat-lari, ya’ni yehtiyojni qondirish qobiliyati, uning sifat tavsiflari kiradi. Undan sо‘ng ushbu tovarni sotib oluvchi yega bо‘lgan tо‘lovga layoqatli talabning tavsifi, Shuningdyek, tovarni sotib olishdan bosh torta turib, sotib oluvchi qilishi mumkin bо‘lgan jamg’ar-maning darajasi kerak. Oxirida talabning hajmi, ya’ni bahoning Shu darajasida sotib oluvchi qodir bо‘lgan tovarning miqdori aniqlanadi.