“moliya” fanidan O’quv-uslubiy qo'llanma bilim sohalari

qarzni ta’minlash
(collateralization) 
prinsipidan keng foydala-niladi. Shunday yondashuv tufayli, kreditorning qarz 
oluvchining faoliyati ustidan nazorat bo‘yicha xarajatlari sezilarli darajada 
kamayadi. Bu holatda unga faqat, qarzni ta’minlash sifatida taqdim qilingan aktiv-
larning bozor qiymati qarzning asosiy summasi va uning foizini to‘lashga yetarli 
bo‘lishining tashvishini qilish qoladi, xolos.
Texnologiyalar rivojlanib borgan sari qarzning ta’minlanishi uchun xizmat 
qiladigan turli xil ish aktivlari (masalan, qarz oluvchining tovar-moddiy zahirasiga 
kiruvchi tovarlar)ni baholashga, shuningdek, ular ustidan nazoratga ketadigan 
xarajatlar doimiy ravishda kamayib bormoqda. Buning natijasida bu kabi 
kelishuvlardan foydalanish sohasi kengay-moqda. 
Yo‘lga qo‘yilgan moliyaviy tizim tufayli komitent va komissioner 
o‘rtasidagi muammolarni ham yumshatish mumkin. Jumladan, agar perso-nal
45
ni 
boshqarish ishi uchun mukofotlash firma aksiyalarining bozor bahosi 
ko‘rsatkichiga bog‘liq bo‘lsa, menejerlar va aksionerlar manfa-atlarini aniqroq 
muvofiqlikka keltirish mumkin. Shuningdek, masalan, kredit shartnomasiga 
kreditorning huquqini qo‘shimcha sug‘urtalovchi ("equity kicker") alohida bandni 
kiritish imkoniyatini ham ko‘rib chiqamiz. Bu esa korporatsiya aksiyadorlari va 
kreditorlari manfaatlari o‘rtasida zid-diyatlar kelib chiqishi riskini kamaytirish 
imkonini beradi. Bu maqsadga erishishga kreditorga aksiyadorlar o‘rtasida 
taqsimlash uchun hisob-lanadigan foydalarda ishtirok etishiga yo‘l beradigan 
kredit keli-shuvining har qanday tartibi (alohida band) yordam beradi. Mazkur 
turdagi kengroq qo‘llaniladigan uslublardan biri, qarz to‘lanmagan holatda 
kreditorlar o‘rtasida foydadan ma’lum bir foizning taqsimlanishini o‘z ichiga oladi; 
boshqasi – kreditor o‘zining qarz summasini korporatsiya aksiyalarining oldindan 
kelishib olingan soniga konvertatsiya qilish huquqiga egaligidir.
Boshqaruv personali firmaning aksiyadorlari tomonidan saylani-shini hisobga 
olish kerak. Bu shunga olib keladiki, aksiyadorlar va kreditorlar manfaatlarining 
ziddiyatlari yuzaga kelgan holatda mene-jerlar odatda, aksiyadorlar manfaatlarini 
qondirish uchun mumkin bo‘lguncha harakat qiladilar, va ko‘pincha buni firma 
kreditorlari hisobidan amalga oshiradilar. Bunday holatlarda yuzaga keladigan 
ma’naviy risk muammosi boshqa sharoitlarda ikki tomonlama foyda keltiradigan 
qarz kelishuvining tuzilishiga xalaqit berishi mumkin. Kelishuvga qo‘shimcha 
qilib, "equity kicker" bandini kiritib, bu muammoni yumshatish yoki hatto butkul 
hal qilish mumkin. Buning natijasida firmaning aksiya-dorlari ham, uning 
45 
“Personal” lotincha “personalis” – shaxsiy. Korxona, muassasa xodimlari yoki ularning ixtisosiga ko‘ra bir 
guruhi. Qarang: o‘sha manba. J.III. - B.247. 

---

50 
kreditorlari ham yutadilar, xolos. Axir o‘zbeklarda “Qars” ikki qo‘ldan chiqadi”, 
“Sizdan – ugina, bizdan – bugina”, “Six ham kuymasin, kabob ham”, deb 
bekordan-bekorga aytilmagan.