Moliya va boshqaruv hisobi

To‘g‘ri chizikli usul. Amortizatsiyani hisoblab yozish usullaridan birortasini qo‘llashni aniqlash kiyin bo‘lgan lollarda hisoblab yozishning to‘g‘ri chizikli usulidan foydalaniladi.
Amortizatsiyani hisoblashishda uning tugatilish qiymatiga e’tibor berish lozim. Agar boshqa summani ishonchli tarzda hisob-kitob qilish mumkin bulmasa, nomoddiy aktivning qoldik qiymati nolga teng bo‘ladi
Misol. «Bobur» xissadorlik jamiyatida nomoddiy aktivga eskirish hisoblashish bo‘yicha quyiidagi ma’lumotlar mavjud:

• 
  Nomoddiy aktivning balans qiymati - 1000 ming sum;
  
• 
  Tugatilish qiymati - 100 ming sum;
  
• 
  Xizmat muddati - 5 yil.
  

Yillik amortizatsiya summasi = (10000-1000)/5= 180 ming sum.
Amortizatsiyani to‘g‘ri chizikdi usulda hisoblash jadvali

Yillar	Balans qiymati	Yillik amortizatsiya summasi	Jamgarilgan amortizatsiya	Qoldiq qiymati
1-yil	1000	180	180	820
2-yil	1000	180	360	640
3-yil	1000	180	540	460
4-yil	1000	180	720	280
5-yil	1000	180	900	100

Bajarilgan ish hajmiga ko‘ra amortizatsiya hisoblash.
Korxonada shu davr mobaynida 90000 sumlik mahsulot ishlab chiqarildi. 1-yilda 20000, 2-yilda - 30000, 3-yilda - 10000, 4-yilda - 20000, 5-yilda - 10000 ming sumln mahsulot ishlab chiqarildi.
Mahsulot birligiga taksimlanadigan amortizatsiya harajatlari quyidagiga teng: (10000-1000)/90000=0,1 har bir sumlik mahsulot uchun

Bajarilgan ish		hajmiga ko‘ra	amortizatsiya hisoblash jadvali
Yillar	Balans qiymati	Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi	Yillik amortizatsi ya summasi	Jamgarilgan amortizatsiya		qoldik qiymati
1-yil	1000	2000	200	200		800
2-yil	1000	3000	300	500		500
3-yil	1000	1000	100	600		400
4-yil	1000	2000	200	800		200
5-yil	1000	1000	100	900		100

sof Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiya hisoblash. Bu usulda amortizatsiya Hisoblashishda amortizatsiya me’yori 2 xissaga orttiriladi va amortizatsiya me’yor 40%(2*20%)ga teng bo‘ladi.
Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiya hisoblash jadvali

Iillar	Balans qiymati	Yillik amortizatsiya summasi	Jamgarilgan amortizatsiya	Qoldik qiymati
1 -yil	1000	(40%*1000)=400	400	600
2-yil	1000	(40%*600)=240	640	360
3-yil	1000	(40%*360)=144	784	216
4-yil	1000	(40%*2160)=864	8704	1296
5-yil	1000	296	9000	100

Xulosa
Hujjatlar bir necha хususiyatlarga kura turkumlarga ajratiladi, bunday
guruhlashga sabab, hujjatlashtirish ishlarini, ulardan hisob ishlarida foydalanishni hamda ular aylanishini, saqlashini osonlashtirishdir.
Hujjatlar tuzilishi tartibiga, vazifasiga, хo’jalik jarayonini aks ettirishiga qayerda tuzilishi хususiyatlariga ko’ra turkumlarga ajratiladi.
Hujjat aylanishi birlamchi hujjatlarni tuzilib, ularni qayta ishlab va umumlashtirib, guruhlashdan so’ng, arхivga topshirilguncha хarakatidir. 
Buхgalteriyaga kelib tushgan hujjatlar majburiy tekshiruvdan o’tishi kerak. 
Korхona bo’yicha hujjat aylanishi ro’yхati bo’yicha ishlar o’z vaqtida bajarilishini bosh buхgalter nazorat etib boradi. 
Korхonada mavjud bo’lgan mulkliklar saqlanishini ta’minlash, ular   nazoratini yaхshilash maqsadida, yuritilayotgan hisob ma’lumotlari nechoғlik хaqiqiyligi, to’g'riligini tekshirish maqsadida inventarizatsiya o’tkaziladi. 
Inventarizatsiya - korхona mablaғini tekshirib, ro’yхatga olish va olingan 
ma’lumotlarni hisob ma’lumotlari bilan solishtirish demakdir. 
Inventarizatsiya o’tkazish muddati va ob’ekti ko’rsatilgan ro’yхat ham, korхona rahbariyati tomonidan mustaqil ravishda yil boshiga tuziladi.


Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi qonuni, “Xalq so’zi” 1996 y. 16 sentyabr.
   
2. 
   Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida. Toshkent 1998 y.
   
3. 
   «Yangi hisobvaraqlar rejasi» (loyixa) 1999 yil 2 aprel O’z. R. Moliya vazirligining 84- sonli buyrug’i.
   
4. 
   «Yillik (chorak) hisobot shakllarini to’ldirish tartibi to’g’risida» gi O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 1997 yil 15 fevral 5-sonli Yo’riqnomasi.
   
5. 
   “Yuridik shaxslarda kassa va kassa muomalalarini yuritish qoidasi” O’zbekiston Markaziy banki (1998 yil 24 yanvar 46- son).
   
6. 
   Umarova M. Eshboev O’. Axmadjonov K. “Buxgalteriya hisobi” Toshkent “Mehnat” 1999 yil.
   
7. 
   Itkin Yu.M. Sotivoldiev A.S. “Buxgalterskiy uchet v usloviyax ro’nochnoy ekonomiki Respubliki Uzbekistan” Assotsiatsiya Buxgalterov i auditorov, T. 2000 g. 1-2 tom.
   
8. 
   A.S. Sotivoldiev, Yu.M. Itkin. Zamonaviy buxgalteriya hisobi. O’zbekiston buxgalterlar va auditorlar Milliy Assotsiatsiyasi, T.:2002, 1-2 tomlar.
   
9. 
   Zarabotnaya plata na predpriyatii / Xasanov N.A., Xaydarov Sh.U., Yugay L.P. - T.:Izdatelskiy dom «Mir ekonomiki imtiyoz prava», 2003. - 288s.
   
10. 
    A.Ibroximov, A.Karimov "Xorij sarmoyalari buxgalteriya hisobi". Toshkent "Uzbekiston" 1999 yil.
    
11. 
    M.Umarova, U. Eshboev, K Axmadjonov "Buxgalteriya hisobi" Toshkent "Mexnat"-1999 yil.
    
12. 
    Qodirxonov S.B. "Chet el firmalari boshqaruv hisobini yuritish asoslari" TDIU (o’quv-uslubiy qo’llanma - 1995 yil).
    
13. 
    F.A.G’ulomova. Buxgalteriya hisobi bo’yicha mustaqil o’rganish uchun qo’llanma /«Iqtisodiyot va huquq dunyosi» nashriyot uyi, 2000. - 368b.
    
14. 
    Pardaev A.X. Boshqaruv hisobi. T.: «Akademiya nashriyoti», 2002, 176 b.
    
15. 
    O’zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi Buxgalteriya hisobining milliy standartlari. O’zbekiston Respublikasi buxgalterlar va auditorlar Milliy Assotsiatsiyasining to’plamlari. T.: -2002 -190 b.
    
16. 
    E.Gadoev, L.Yugay. Buxgalteriya hisobi: Savollar va javoblar. (kapital, asosiy vositalar, mehnatga haq to’lash, ishlab chiqarish zahiralari BK/5) -T.: «Iqtisodiyot va huquq dunyosi» nashriyot uyi, 1996. -304 b.
    
17. 
    E.Gadoev va boshqalar. Buxgalteriya hisobi. (Ta’sis hujjatlari hisob shakllari, hujjatlar aylanishi BK/4) savol va javoblar. -T.: «Iqtisod va huquq dunyosi, 1996. - 256 b.
    
18. 
    I.A.Zavalishina. «Prakticheskoe nalogooblojenie», Izdatelskiy dom «Mir ekonomiki imtiyoz prava». -T.: -2003 -430 s.
    

Internet saytlari

1.www.bankir.ru

2.www.state.us
3.www.cer.uz.
4.www.nbu.com
5.www.bir.uz
6.www.cbi.uz

1^ Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 2014; 116 bet.