16.3. Risk va noaniqlik sharoitida investitsiya loyihalarini tahlil qilish va baholash usullari. Investitsiya risklarini tahlil qilish va baholash usullariga quyidagilar kiradi:
-Sezgirlik tahlili usuli;
-“Zararsizlik nuqtasi”ni aniqlash usuli;.
-Barqarorlikni tekshirish usuli;
-Matematik usullar (o’rtacha kvadratik chetlanish, dispersiya va variatsiya);
-“Qarorlar daraxti” barpo etilishi usuli;
-Stsenariylar usuli;
-Monte-Karlo usuli.
Loyiha sezgirligi tahlili quyidagi tartibda olib boriladi:
Investitsiya loyihasining asosiy parametrlarining ( ya’ni sotish hajmi, sotish bahosi, ishlab chiqarish harajatlari va h.k.) bazaviy qiymatlarini aniqlash;
Shu qiymatlar asosida loyiha samaradorligini hisob-kitobini amalga oshirib, ularni NPVo yoki IRRo deb belgilash;
Loyiha samaradorligiga eng ko’p ta’sir etuvchi, uning asosida loyiha sezgirligini tahlil qilinuvchi ko’rsatkichlardan birini tanlash (NPV yoki IRR);
Samaradorlik ko’rsatkichiga eng ko’p darajada ta’sir etuvchi omillarni aniqlash. Bunday o’zgaruvchan omillar ikki guruxga bo’linadi: - to’g’ridan-to’g’ri daromad va harajatlarga ta’sir etuvchi omillar: sotish hajmi, mahsulot sotish bahosi, ishlab chiqarish harajatlari, investitsiya xajmi, qarz mablag’lariga to’lovlar va boshqalar. - bilvosita ta’sir etuvchi omillar: qurilishning davomiyligi (muddati), ishlab chiqarish tsiklining davomiyligi, to’lovlarning kechikishi, tayyor maxsulotni sotish muddati, inflyatsiya darajasi, daromad solig’i stavkasi va boshqalar.
