Moliyaviy tahlil

2	3

4	5=4-2
6=4-3
Mehnat haqi fondi	4000	4200	4150	+150	-50

Hisob-kitoblar:

Shartli ko’rsatkich (X) quyidagicha aniqlangan:

3-jadval ma’lumotiga binoan, xo’jalik yurituvchi sub’ekti hisobot yilida 4000 ming so’m miqdorida ish haqi fondini shakllantirgan. Yil yakunidagi hisob kitoblarga ko’ra bu ko’rsatkich 4150 ming so’mni tashkil etgan. Natijada mutlaq farq 150 (4150 – 4000) ming so’mni tashkil etgan. Lekin, mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish hajmining rejalashtirilganidan 105 foizga ortig’i bilan bajarilgani bois, Shu darajada ish xaqi fondi oshirilganda uning korrektirovka summasi 4200 ming so’m bo’lgan. Natijada, nisbiy farq -50 ming (4150-4200) so’mni tashkil etib, bu ish xaqi fondining rejalashtirilganidan Shu miqdorgacha iqtisod qilinganligini anglatadi.

Iqtisodiy tahlilda xususiydan umumiyga, tasodifdan qonuniyatga o’tishda mutlaq, nisbiy ko’rsatkichlar bilan birgalikda o’rtacha miqdorlar asosida voqeliklarni o’rganish ham muhim rol o’ynaydi. Chunki, ushbu usulda bir xil turdagi yalpi, ya’ni ko’p sonli iqtisodiy voqeliklar matematik hisob-kitoblar bilan yagona o’rtacha miqdorga keltiriladi. Bu jarayonda bir turdagi yalpi voqeliklarni o’ziga xos xususiyati hamda jihatlariga jiddiy e’tibor qaratiladi. Chunki, voqeliklarni har tomondan bir xil bo’lishi bu borada kelib chiqishi mumkin bo’lgan tasodifiy holatlarni oldini oladi. Natijada, o’rtacha miqdorlarning aniqligi yanada oshadi. O’rtacha miqdorlarni keltirib chiqarishda zaruriyat yoki talabga ko’ra turli xil hisob-kitob shakllari – o’rtacha arifmetik, o’rtacha kvadratik, o’rtacha xronologik, o’rtacha geometrik va Shu kabilardan foydalaniladi. Bir turdagi ko’p sonli voqealarni o’rtacha miqdori va ularni o’zgarishini bilish o’rganilayotgan iqtisodiy jarayonlar rivojlanishining umumiy yo’nalishi hamda qonuniyligini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
IT da turli o’rtacha miqdorlar qo’llaniladi. Ular quyidagilardir (6-jadval):