Moliyaviy va boshqaruv hisobi

3 -BOB. PUL MABLAG’LARI VA HISOB–KITOBLAR HISOBI 
3.1. Pul mablag’lari va hisob–kitoblarning mazmuni hamda ularni 
hisobga olishning vazifalari 
Bozor munosabatlari sharoitida xo’jalik yurituvchi subyektlarning ishlab 
chiqarish jarayonida doimo boshqa xo’jaliklar bilan iqtisodiy aloqada bo’ladilar. 
Bunday aloqalarini olib borish xo’jaliklarning asosiy faoliyati hisoblanadi va 
ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligi, mahsulotlarni o’z vaqtida jo’natish 
hamda sotish jarayoni ta’minlanadi. Хo’jalik aloqalari shartnomalar bilan 
rasmiylashtirilib, ularga asosan bir tomon mahsulot (ish va xizmat) larni taklif 
etuvchi (sotuvchi), ikkinchi tomon esa – xaridor sifatida qatnashib, to’lovni 
amalga oshiruvchi bo’lib qatnashadi. 
Mahsulot (ish va xizmat) larni yetkazib beruvchi bilan uning haqini 
to’lovchilar orasidagi hisoblashishlar o’z vaqtida tashkil etilishi aylanma 
mablag’larning aylanish tezlashishiga ta’sir qilib, olinadigan va to’lanadigan 
mablag’larning paydo bo’lishiga barham beradi. 
Shuningdek, xo’jaliklarning budjet va budjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha 
tegishli idoralar hamda ishlab chiqarishda, boshqaruv apparatida faoliyat 
ko’rsatayotgan xodimlar bilan hisoblashishlar vujudga keladi. 
Хo’jalikning boshqa tashkilotlar bilan o’zaro hisoblashishlari naqd pullik yoki 
naqd pulsiz, ya’ni pul o’tkazish yo’li orqali to’lovni oluvchining hisob raqami 
ochilgan bankka o’tkazib beriladi. Bugungi kunda subyektlar o’rtasida o’zaro 
hisob-kitob operatsiyalari bo’yicha hisoblashishlar nizomga
4
ko’ra pul o’tkazish 
yo’li orqali amalga oshiriladi. 
Тijorat banklari yuridik va jismoniy shaxslarning bo’sh turgan mablag’larini 
jalb qilish, ularning boshqa xo’jalik hamda tashkilotlar o’rtasidagi o’zaro hisob – 
4
“Ўзбекистон Республикасида нақд пулсиз ҳисоб-китоблар тўғрисидаги” Низом. ЎзР АВ томонидан 
13.12.2004 йилда 1122-2-сон билан рўйхатга олинган.

---

92 
kitoblarini amalga oshirish, shuningdek, qaytarib olish to’lovlilik va muddatlilik 
sharti bilan bo’sh mablag’larni joylashtirish maqsadida tashkil etilganligidir. 
Bank ishini yanada takomillashtirish, aholi va xo‘jalik yurituvchi 
sub’yektlarning bo‘sh mablag‘larini tijorat banklari depozitlariga jalb qilishni 
rag‘batlantirish ishlari ham 2009 yilda ustuvor vazifa bo‘lib qoladi.