Монография toshkent «malik print co»

Ikkinchibosqich

Jarayon harorati oralig‘i, ^oS	653-788	570-658
Maksimal jarayon tezligi, %. da.	0,20	0,37

3.4 jadval

Olovbardosh tarkib bilan ishlov berilgan yog‘och qurilish materiali namunalarining yonish ko‘rsatkichlari

№	Yog‘och qurilish materiali namunalari	Yonish tezligi, s	Tutun va zaxarli gazning xosil bo‘lishi, %	Vazn yo‘qotishi, %	K.I. %
1.	antipirensiz	56	84	74	18,2
2.	0,5%.	72	63	52	20,4
3.	1%.	86	46	32	25,2
4.	1,5%	94	35	24	28,0
5.	2 %.	120	26	18	29,6
6.	3 %.	144	18	11	32,2
7.	5 %.	167	12	8,2	34,6

Shunday qilib, eksperimental laboratoriya, tajriba-sanoat va O‘zR FVV Yong‘in havfsizligi institutining maxsus sinov laboratoriyasida olib borilgan tadqiqotlar natijalari asosida biz sintez qilingan po- limer tabiatli olovbardosh tarkib bilan yog‘och qurilish materiali va konstruksiyalarini yong‘inga qarshi modifikatsiya qilish, shuning- dek, yog‘och qurilish konstruksiyalarini va materiallarini amaliy qo‘llash soxalarini aniqlab, samarasi yuqori bo‘lgan olovbardosh tarkiblarni ishlab chiqarishga tavsiya etamiz.

2. BOB. OLOVBARDOSH YOG‘OCH-QIPIQLI PLITA MATERIALLARINING OLISH TEXNOLOGIYASINI ISHLAB CHIQISH.

1. 
   Ishlab chiqarish jarayonining optimal parametrlarini va olovbardosh yog‘och-qipiqli materiallarining xususiyatlarini
   

o‘rganish

Yog‘och-qipiqli plita materiallarining yonuvchanligini pasaytir- ish, ularni qurilishda qo‘llash sohasini kengaytiradi [76; 34-36 b].

Yog‘och-qipiqli materiallarni olovdan himoya qilishning an’anaviy usullari – olovbardosh tarkib eritmasini shimdirish va surtish - texnologik qulay emas va plitalarning tashqi tuzilishini bu- zadi. Yog‘och-qipiqli plita materiallarining yonuvchanligini kamay- tirishning eng samarali usuli bu ishlab chiqarish jarayonida ularni yong‘indan himoya qilishdir. Ushbu usul antipirenning suvli eritma- sini yog‘och zarralari yoki tola tarkibiga kiritishni, so‘ngra kerakli namlik darajasiga qadar quritishni o‘z ichiga oladi. Antipiren zarralar issiq zarba paytida yog‘och zarralari yoki tola tarkibida bo‘lganligi sababli, bu plita tuzilishiga va tayyor materialning fizik-mexanik xususiyatlariga ta’sir qiladi. Bu olovdan himoya qiluvchi maxsus vositalardan foydalanishni taqozo etadi, ular yonuvchanlikni sama- rali kamaytirish bilan bir qatorda, tolalararo o‘zaro ta’sirlashishda va yog‘och-qipiqli plita materiallarining tarkibini shakllantirishda faol ishtirok etadilar. Bunday olovdan himoya qilish vositalari sifatida ma’lum kimyoviy tarkib va tuzilishga ega bo‘lgan fosforni o‘z ich- iga olgan birikmalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir, chun- ki ular o‘zgaruvchan kislotalikka xususiyatiga ega va ma’lum bir yog‘och-qipiqli plita materialini ishlab chiqarish sharoitlariga qarab maxsus sintez qilinishi mumkin [179; 90-94 b].
Tabiiy geografik joylashgan sharoitlar tufayli O‘zbekistonda o‘rmon maxsulotlari, ya’ni ishga yaroqli yog‘och, xoda, ustun va bosh- qa xom ashyolarga, shuningdek yog‘och-qipiqli plitalarga taqchilligi sezilmoqda. Shu munosabat bilan, maydalangan g‘o‘zapoyalardan mebel sanoati va qurilish uchun qipiqli plitalarni ishlab chiqarishda foydalanish juda muhim masala hisoblanadi [180; 42-43 b].
Paxta g‘o‘zapoyalaridan yasalgan yog‘och plitalardan keng foy- dalanish ilmiy va texnik taraqqiyotning rivojlanishiga mos kela- di, ammo shu bilan birga, ular ishlab chiqarilgan mahsulotlar va konstruksiyalarning yong‘in xavfining oshishidan iborat bo‘lgan uning salbiy tomonini ham ochib beradi [184; 185-190 b]. Ushbu yo‘nalishda biz hosil bo‘lish paytida ham, tayyor mahsulotda ham maydalangan g‘o‘zapoyalaridan yasalgan yog‘och-qipiqli plitalariga olovdan himoya qiluvchi xususiyatlarni berish jarayonlarini o‘rgan- ib chiqdik.
Ma’lumki [186; 23-25 b], plitaning butun qismida bir xil bo‘lgan yong‘indan himoya qilish xususiyatiga ega bo‘lgan yog‘och-qip- iqli plitalarini olish uchun, gilam shakllanishidan oldin qipiqlarga olovdan himoya qiluvchi tarkib kiritiladi. Shu maqsadda, «Mak- sam-Ammofos»OAJ chiqindilari asosida olingan epixlorgidrinni (EXG) fosfor kislotasi bilan o‘zaro ta’siri asosida olingan fosfor polimerli olovdan himoya qiluvchi tarkiblarini karbamid-formalde- gid qatronlar bilan modifikatsiyasini, shuningdek, ortofosforik kis- lota va karbamid asosidagi past molekular og‘irlikdagi antipirenni qiyosiy tahlil qilish uchun, hozirgi paytda sanoatda keng yong‘inda olovgabardoshli yog‘och plitalarini ishlab chiqarishda qo‘llaniladi- gan olovdan himoya qiluvchi tarkibni o‘rganib chiqdik. Shunday qilib, bajarilgan ishlardan ko‘rish mumkinki, polimer modifikatori
– S-R-S1, -O-C-R-Br, -C-O-C- kabi faol funksional guruhlarga ega. Birlashtiruvchiga polimer modifikatorini kiritish uning asosiy ko‘rsatkichlarining o‘sishiga olib kelishi aniqlandi. Bunday holda, bu qotirilgan karbamid-formaldegid bog‘lovchisining jipslashish kuchini va suv o‘tkazuvchanligini oshirishi mumkin.
Yangi ishlab chiqilgan olovdan himoya qiluvchi tarkiblar, antip- iren-lar va yog‘och-qipiqli plitalarini ishlab chiqarishda ishlatiladi- gan yelimlashtiruvchi (bog‘lovchi) moddalar juda qattiq va qat’iy talablarga javob beradi, asosiysi qotib qolish vaqti hisoblanadi.
Buning sababi, ushbu omil korxonaning rentabelligini belgilay- di. Shuning uchun qotib qolish vaqtiga qarab modifikatsiya shart- lari aniqlandi. Karbamid-formaldegid qatronini modifikatsiya qilish maqsadida maqbul sharoitlarni aniqlash uchun qotib qolish vaqtin- ing haroratga, modifikatsiyalash vaqtiga va modifikator tarkibiga bog‘liqligi o‘rganildi. Modifikatsiyaning optimal vaqti va harora-
tini aniqlash uchun quyidagi qiymatlar, chiquvchi omillar tanlandi: modifikatsiya vaqti 60 daqiqa, 120 daqiqa, 180 daqiqa, 240 daqiqa,
reaksiya harorati 50 ^oS, 60 ^oS, 70 ^oS, 80 ^oS haroratda qotib qol- ish vaqti GOST 14231-78 bo‘yicha aniqlandi. Tajribalar natijasida maqbul modifikatsiya shartlari aniqlandi, bu yerda modifikatsiya vaqti 180 daqiqa, harorat 60 ^oS edi. Polimer modifikator va olo- vdan himoya qiluvchi tarkibning 5 %-li tarkibi kompozitsiyaning eng maqbul tarkibi hisoblandi. Eng maqbul kompozitsiya olovdan himoya qiluvchi tarkib va polimer modifikatorining 5 %-li tarkibi. Tarkibdagi polimer olovdan himoya qiluvchi tarkibini oshishi bi- lan bog‘lovchining molekular og‘irligi oshishi va o‘zaro bog‘lanish va murakkablashuv reaksiyalariga hissa qo‘shadigan kam moleku- lar og‘irlikdagi moddalar miqdori kamayishi aniqlandi. Ma’lumki, bog‘lovchi uchun asosiy talablar bu yashovchanlik va yopishqoq- likdir. Quyi molekular og‘irlikdagi modifikator bilan o‘zgartirilgan bog‘lovchining hayotiyligi past vaqt qiymatlariga ega. Shu sababli, NH₄OH yoki NaOH noorganik birikmalar hayotiylikni oshirishga qodir moddalar sifatida ishlatilgan. Tajribalar natijalaridan ko‘rinib turibdiki, eng mos reagent NH₄OH 2 %. Qotib qolish vaqti kamligi sababli kelajakda 25 va 20 % modifikatorli tarkibiy qism o‘rganil- madi, ammo tadqiqotlar 5,10 va 15 % modifikatorli tarkib bilan davom ettirildi. Olingan natijalar (4.1-jadval, 4.1-4.3-rasmlar) ush- bu kompozitsiyani qipiqli plitalarni ishlab chiqarishda foydalanish mumkinligi to‘g‘risida ma’lumot beradi. KFMT qatroni tarkibiga biz chiqindilarga asoslangan olovdan himoya qiluvchi tarkibni kirit- ish bilan, NH₄OH qotiruvchisini qo‘shishning hojati yo‘qligi, bu bi- zning ishlanmamizning muhim afzalligi hisoblanadi.
4.1-jadval va 4.1-4.3-rasmlarda o‘zgartirilgan qatronlarning ba’zi fizik-kimyoviy xususiyatlari ko‘rsatilgan. 4.1-jadvaldan va 4.1-4.3-rasmlardan ko‘rinib turibdiki, karbamid-formaldegid qatro- niga polimer olovdan himoya qiluvchi tarkiblarini qo‘llash orqali ishlov berilgan namunalarning qo‘llaniladigan xususiyatlari past molekular og‘irlikdagi modifikatorlarga nisbatan yaxshilanadi. Bu, ehtimol, modifikatorning polimer tabiati, shuningdek qatron- lar-modifikator tizimining mosligi bilan bog‘liq. Bu, shuningdek, past molekular og‘irlikdagi modifikatorlarga xos bo‘lgan material- lar yuzasiga ko‘chish, uchish va terlash kabi istalmagan jarayonlar-
ni yo‘q qilishga olib keladi. Eksperimental tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, modifikatsiyalashning maqbul sharti 100 ^o S haroratda qa- tronlar massasining 5% miqdorida olovdan himoya qiluvchi takri- blarni kiritishdir. Biz olingan parametrlardan modifikatsiyalangan qatronlarning yog‘och-qipiqli plitalarning fizik-mexanik xususiyat- lariga va olovbardoshligiga hamda issiqlikka chidamliligiga ta’sirini aniqlash uchun foydalandik.
Paulik - Paulik - Erdey derivatografida modifikatsiyalangan na- munalarning DTA va DTG usulida termik parchalanishini o‘rganish biz ishlab chiqqan olovdan himoya qiluvchi tarkibning samarador- ligini tasdiqladi [184; 185-190 b]. To‘ldiruvchi sifatida laboratoriya sharoitida maydalangan g‘o‘zapoyasi olingan.
4.1-jadval.