1
mxedriT svla.
saWadrako mxedarma Semoiara
mTeli dafa da dabrunda sawyis ujraSi. aRadgine
mxedris mTeli marSruti, Tu cnobilia mxolod misi
16 svla, romlebic mxedris svlis rigis Sesabamisad
dafaze naCvenebia ricxvebiT (sur. 10).
2
Seadgine:
a)
a)
a)
a)
a)
mesame rigis (n = 3) magiuri kvadrati
mxolod martivi ricxvebisagan, ise rom centrSi moTavsdes
ricxvi 73.
b)
b)
b)
b)
b)
mesame rigis magiuri kvadrati, mxolod martivi
ricxvebisagan, minimaluri mudmivaTi _
C = 111.
3
ricxvebiani seqciebi Casvi kvadratSi (sur. 11) ise, rom
miiRo magiuri kvadrati
n = 8,
C = 260 (yvela striqonSi,
svetSi da diagonalSi ricxvebis jami udrides 260-s).
4
mravlobiTi magiuri kvadrati.
Seavse bade
(sur. 12) darCenili ricxvebiT 1-dan 81-mde, rom miiRo:
a)
a)
a)
a)
a)
Sinagani magiuri kvadrati (SuaSi) 3 ×
×××× 3, C = 123;
b)
b)
b)
b)
b)
Sinagani magiuri kvadrati (SuaSi)
5 ×
×××× 5, C = 205;
g)
g)
g)
g)
g)
Sinagani magiuri kvadrati (SuaSi) 7 ×
×××× 7, C = 287;
d)
d)
d)
d)
d)
mTeli magiuri kvadrati
9 ×
×××× 9, C = 369.
5
Casvi darCenili ricxvebi 1-dan 25-mde (sur. 13 a,b),
rom miiRo magiuri kvadratebi
C = 65.
Tavsatexi
sur. 10
sur. 11
sur. 12
sur. 13
a
b
49
dedamiwis radiusis gazomva
dedamiwis radiusis gazomva
dedamiwis radiusis gazomva
dedamiwis radiusis gazomva
dedamiwis radiusis gazomva
* astronomia _ (berZ. astron _ varskvlavi da nomos _ kanoni) _ mecniereba ciuri sxeulebis moZraobisa da
Tvisebebis Sesaxeb.
** zeniti _ umaRlesi wertili cis sferoze. Tu mnaTobi (varskvlavi) imyofeba zenitSi, maSin is anaTebs pirdapir
damkvirveblis Tavze, vertikaluri mimarTulebiT.
dedamiwis or wertilSi, romlebic mdebareobdnen
egviptis CrdiloeTiT da samxreTiT (qalaqebi:
aleqsandria da siena _ axlandeli asuani), erTi
da igive dRes _ SuadRisas gaezoma mzis
zenituri** manZili gradusebSi (sur. 2). es
manZili dakvirvebis punqtebis geografiuli
ganedebis sxvaobis tolia. Semdeg saWiro iyo
dakvirvebis punqtebs Soris manZilis gansazRvra.
am manZilis gradusebis ricxvze gayofiT
ganisazRvreba dedamiwis wrewiris sigrZis nawili,
romelic modis erT gradusze. Semdeg advilad
ganisazRvreba dedamiwis wrewiris sigrZe da misi
radiusi.
mnaTobis zenituri manZili ewodeba kuTxes
vertikalur mimarTulebasa da mnaTobidan
damkvirveblis Tvalisaken mimarTuli sxivs Soris
(sur. 3).
mzis zenituri manZilis gansazRvrisaTvis
eratosTenem gamoigona specialuri xelsawyo _
skaTisi.
skaTisi warmoadgens naxevrsferel Tass,
romlis fuZeze xistad mimagrebulia liTonis
Rero naxevarsferos radiusis gaswvriv (sur. 4).
skaTisis Siga zedapirze datanilia danayofebi
gradusebSi. skaTiss ayeneben Sveulis (Zafze da-
astronomiuli* dakvirvebebis safuZvelze jer
kidev Zv. w. IV saukuneSi Zvelma berZenma
mecnierebma daamtkices, rom dedamiwas aqvs
birTvis forma (sur. 1). am daskvnis safuZvelze
eratosTenma gadawyvita gaezoma dedamiwis sferos
wrewiris sigrZe da radiusi.
eratosTene (Eratosthenes daaxl. Zv. w. 276-
194) Zv. berZeni mecnieri. daibada kireneSi,
ganaTleba miiRo aleqsandriasa da aTenSi. kali-
maqes sikvdilis Semdeg ganagebda aleqsandriis
biblioTekas. dainteresebuli iyo filologiiT
(es sityva pirvelad man ixmara
`gramatikis~
nacvlad), maTematikiT, astronomiiT, qrono-
logiiT, geografiiT, filosofiiT, musikiT. era-
tosTenem pirvelma gazoma dedamiwis wrewi-
ris (meridiani) sigrZe (aqedan dedamiwis radi-
usis sigrZe); Camoayaliba maTematikuri geogra-
fiis safuZvlebi; SeimuSava martiv ricxvTa
moZebnis meTodi (e-s saceri); daadgina saber-
ZneTis istoriis ZiriTadi TariRebi (termini
`geografia~ mis mier aris SemoRebuli). mas
ekuTvnis sxvadasxva naSromebi (sul 24 wignad);
misi nawerebidan nawyvetebia SemorCenili.
eratosTene cxovrobda egvipteSi, q. aleqsan-
driaSi. misi idea SemdegSi mdgomareobda:
sur. 1
sur. 2
zeniti
zeniti
aleqsandria
siena
(asuani)
800 km
dedamiwis
zedapiri
mzis sxivebi
~
zenituri manZili
ϕ = 7,2
0
ganedebis sxvaoba
ϕ = 7,2
0
A
B
R
O
4. j. kiknaZe
50
dedamiwis radiusis gazomva
ki
debuli tvir-
Ti) gaswvriv ise,
rom Rero mi-
mar-
Tuli iyos sfe-
r o s r a d i u s i s
gas
wvriv, zustad
verti
kalu
rad, e.
i. mi
marTuli iyos
zeni
tisaken. mzis
sxivebze ganaTebisas
liTonis Rero ska-
Tisis fuZeze iZl-
eva Crdils. Reros
fu
Zidan Crdilis
bo
lomde
gazo mili
rka
lis sigrZe gra-
du
sebSi mzis zeni-
turi man Zilis to-
lia.
eratosTene eg
-
viptis Crdi loeTiT
cxov
robda. vaWre-
bisagan da aqle-
mebis gamci
leb-
lebisagan man ico-
da, rom egvi
p
tis
samxreTiT qalaq
sienaSi (axlandeli
asu
anSi) mze, 22
iv
niss SuadRisas
ana
Tebda Rrma Webis
fu
Zeebs. maSasdame
mze imyofeboda ze-
nitSi. imave dRis SuadRisas aleqsandriaSi
era
tos
Tenes gazomvis mixedviT mze zeniti-
dan daSorebuli iyo daaxloebiT 7,2
0
-iT. man
agreTve icoda, rom am qalaqebs So ris manZili
iyo 5 000 berZnuli stadia
*
. aRniSna dedamiwis
wrewiris sigrZe
x-iT da Seadgina proporcia
im mosazrebis safuZvelze, rom dedamiwis
wrewiris sigrZe imdenjer metia mocemul
qalaqebs Soris manzilze, ramdenjerac 360
0
metia 7,2
0
-ze:
0
0
360 .
5000
7, 2
=
x
aqedan gamodis, rom dedamiwis sferos
wrewiris sigrZe tolia 250 000 stadias.
berZnuli stadia zustad araa cnobili Tu
ra sigrZis tolia, magram Tanamedrove gazom-
vebiT aleqsandriasa da asuans Soris manZili
800 kilometria. maSin
0
0
360 .
800
7, 2
=
x
aqedan x = 40 000 km.
amrigad, dedamiwis sferos wrewiris sigrZe
(meridianis sigrZe) daaxloebiT tolia 40 000km-s.
XVIII saukunis bolos safrangeTis mecnie-
rebaTa akademiam moamzada ori eqspedicia
eratosTenes gazomvebis Sesamowmeblad. erTi
eqspedicia muSaobda fineTSi da SveciaSi, Crdi-
loeTis polaruli wris maxloblad, xolo
meore _ peruSi ekvatoris ganedze. gamoirkva,
rom eratosTenes gazomvebi mTlianad eTanxme-
bodnen eqspediciebis miRebul Sdegebs.
amave dros gamoirkva, rom dedamiwis pola-
ruli radiusi 21 kilometriT pataraa ekva-
torul radiusze. amrigad dedamiwa aris odnav
Sebrtyelebuli sfero _ brunvis elif
soidi.
Teoriulad aseTi Sedegi miRebuli hqonda yve-
la drois erT-erT udides inglisel fizikossa
da maTematikoss isaak niutons (1642-1727).
1
jer kidev arqimedem icoda, rom wrewiris sigrZe (l) SeiZleba vipoviT, Tu
mis diametrs (AB) gavamravlebT 22/7-ze (sur.2). am monacemis safuZvelze
ras udris dedamiwis sferos R radiusis sigrZe?
2
daamzade skaTisi (sur. 4) an sur. 3-ze asaxuli xelsawyo. misi saSualebiT gazome mT-
varis zenituri manZili saRamos da Ramis sxvadasxva dros, magaliTad 20 sT-ze; 22 sT;
6 sT; 8 sT; gazomvebi Caatare savse mTvaris dros.
3
Zvelad sigrZis erTeulad iRebdnen manZils, romelsac mozrdili adamiani gaivlida
mzis badros horizontze mTlianad amosvlis drois ganmavlobaSi. mas `stadias~ uwo-
debdnen. SeiZleboda aseTi sigrZis erTeuli zusti yofiliyo?
*
stadia _ (berZ. Stadion) ZvelberZnuli sigrZis sazomi erTeuli, igi icvleba adgilmdebareobis mixedviT
150-dan 190 metramde. aqedanaa sityva `stadioni~.
sur. 3
zenituri
manZili
mnaTobi
vertikaluri
mimarTuleba
Sveuli
Z
Z
Rero
Reros Crdili
zeniti
7,2
0
sur. 4
Z
Z
7,2
0
20
10
0