Mövzu № Mülki müdafiənin yaranma tarixi, rolu və vəzifələri Plan

Güclü qar çovğunu  
Qar çovğunu  - güclü külək zamanı çoxlu qarın yağması, qarın yer üzərində külək  
vasitəsi ilə aparılaraq, yer səthinə çatıb hərəkətsiz qalmasıdır.   
24  m/san-dən  çox  sürətlə  hərəkət  edir.  Çovğun  yerüstü,  aşağı  və  ümumi  növlərə 
ayrılır.  Yerüstü  və  aşağı  çovğunlar  zamanı  yeni  yağmış  qar  sovrulur.  Ümumi 
çovğun zamanı isə yerdə olan qar sovrulmaqla eyni zamanda qar yağır.  
Ağacların  kökündən  çıxaraq  insanların  üzərinə  aşma  təhlükəsi  yarandığından, 
parklar    bağlanır,  təmir-tikinti  işləri  dayandırılır.  Güclü  külək  elektrik  dirəklərini 
aşırır,  naqilləri  sıradan  çıxarır,  ağacları  aşırır.  Kəndlərin  bəzilərində  evlərin  dam 
örtüyünü atır. Dağlıq  ərazilərində yerləşən yaşayış  məntəqələri isə 10 -25  sm qar 
yağır. Azərbaycanın  şimal bölgəsinə ən çox qar Qubanın Xinalıq kəndi  ərazisində 
yağır.  Qarın  qalınlığının  22  santimetr  olduğu  bildirilir.  Qusarın  Dağliqləzə 

---

kəndinin  ərazisində    isə  15  santimetr  qalınlığında  qar  yağır.    Şimal  bölgəsində 
havanın temperaturu 10 dərəcəyə qədər aşağı düşür.  
Şəki  ərazisi də güclü qar yağan  ərazi hesab edilir. Bəzi dağlıq hissələrdə qarın  
hündürlüyü  20  sm-ə  çatır.  Güclü  küləklə  müşayiət  olunan  qar  bölgədə  bəzi 
fəsadlara  da  səbəb  olur.  Regional  elektrik  şəbəkəsinin  məlumatına  görə,  güclü 
külək  və  əraziyə  düşən    yağıntı  bölgənin  bəzi  rayonlarında  elektrik  xəttlərinin 
qırılmasına səbəb olur.  
 
Güclü buzlaşma, donvurma 
Şaxtalı hava - havanın və torpağın temperaturu 0°S-dən aşağı düşən haldır.    
Buzlaşma - Buza dönmək:   
1) bərk üşümək, soyuqdan donmaq dərəcəsinə gəlmək;  
2) tamamilə soyumaq.   
İnsanlar  düşünür  ki,  qış  fəslində  əsasən  texnogen  xarakterli  baş  verə  biləcək 
fövqəladə  hallardan qorunmaq lazımdır. Onlar  əsasən qaz sobaları və elektrikdən 
istifadədə  təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməklə öz işlərini bitmiş hesab edirlər. 
Lakin  unutmaq      olmaz  ki,  texnogen  proseslərlə  yanaşı  təbiətdə  baş  verə  biləcək 
hər hansı bir fəlakət  onların sağlamlığına, həyat və təsərrüfat fəaliyyətlərinə mənfi 
təsir edə bilər.  Qış fəsli olduğundan insanlar soyuq hava  şəraitində sırsıra, sallaq 
buzlar,  donma,  nəqliyyatda  hərəkət  və  digər  təhlükəli  vəziyyətlərlə  rastlaşırlar. 
Havanın  kəskin    soyuması,    şaxtanın  düşməsi  və  qar  örtüyünün    əmələ  gəlməsi 
insanların sağlamlığına  mənfi təsir edir, onların şikəst olmasına və hətta ölümünə 
də  səbəb  ola  bilir.  Qış  fəslində  ənənəvi  xəstəliklərdən  (soyuqdəymə,  qrip)  əlavə 
müxtəlif qış zədələri də  geniş yayılır. Onların  əksəriyyəti bilavasitə sərt şaxtalarla  
əlaqədardır. Bu da sırsıra və  sallaq buzlar kimi zədə təhlükəsi yaradan faktorların 
əmələ gəlməsi ilə müşayiət olunur.  Bina və evlərin üzərində sallanan buz kütlələri 
insanlara  çox  ciddi  zərər  yetirə  bilər,  hətta  onların  ölümünə  də  səbəb  ola  bilər. 
Bunun  qarşısını  almaq  üçün  qış  və  yaz    aylarında  müntəzəm  olaraq  binaların 
damları vaxtı-vaxtında təmizlənməlidir.  Əhali isə  evlərin yaxınlığından keçdikdə 
xüsusən ehtiyatlı olmalı və təhlükəsizlik qaydalarına  riayət etməlidirlər.  
Sallaq buzlar qədər sırsıralar da insanların həyatı üçün çox təhlükəli hesab olunur.   
Belə ki, sırsıra döyəclənərək bərkimiş və sürüşkən səth və ya buz qatı  əmələ 
gətirməklə qış fəslində baş verən yol-nəqliyyat qəzalarının yaranmasına səbəb olur. 
Nəzərə  alsaq  ki,  soyuq  və  şaxtalı  havalarda  insanların  tələsməsi  və  sürüşkən 
yerlərdə    hərəkət  edərkən  yararlı  olmayan  ayaqqabıları  geymələri  müxtəlif 
sınıqların,  əzələ  dartınmalarının və kəllə-beyin travmalarının almaları ehtimalını 
daha da artırır.  Qarın yağması, külək, temperaturun tez-tez dəyişməsi və yolların 
buz bağlaması qış  zədələnmələrinin artması üçün münbit şərait yaradır.   
Sallaq buzun başınızın üzərinə düşməsi və ya sırsıraya yıxılaraq başın zədələnməsi  
beyin silkələnməsinə gətirə bilər.   
Müxtəlif  mexaniki zədələrlə yanaşı qış sizə həm də aşağı temperaturun təsirindən  
termik zədəni yetirə bilər. Söhbət donmadan gedir. Donma sizə yalnız  şaxtalı hava  
zamanı  deyil,  həm  də  temperaturun  sıfır  dərəcəyə  yaxın  olduğu  halda  belə  zərər 
yetirə    bilər.  Bunun  üçün  bir  neçə  amilin  olması  kifayətdir:  rütubətli  hava,  aşağı 
temperatur və  soyuq külək.  

---

Donmaya əsasən ayaq və əl barmaqları, burun, qulaqlar və yanaqlar məruz qalır.