Mövzu № Mülki müdafiənin yaranma tarixi, rolu və vəzifələri Plan

Birinci mərhələdə  
Əhalinin qorumaq, fövqəladə hadisənin təsirinin genişlənməsinin qarşısını almaq, 
yaxud onu zəiflətmək, habelə qəza-xilasetmə, qəza-bərpa və digər təxirəsalınmaz 
işlərin başlanması (genişlənməsi) üçün bu təcili tədbirlər tədbiq edilir:  
  
> təhlükə barədə xəbərdarhq;  
> mühafizə vasitələrindən istifadə;  
> davranış rejiminə riayət etmək; 
> əhalinin zədələnməsi qorxusu yaranan sahələrdən və rayonlardan insanları 
köçürmək;  
> tibbi-profilaktika vasitələri işlətmək və zədələnmiş şəxslərə ilk tibbi, habelə  hər  
növ yardım göstərmək; 
 > qəzanı məhdudlaşdırılması istehsal prosesinin dayandırılması və ya texnoloji 
prosesin dəyişdirilməsi, yanğımn qarşısının alınması və söndürülməsi;  
> xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlərə hazırhq üzrə əsas tədbirlərin icrası;  
> idarəetmə orqanlan və qüvvələrin hazır vəziyyətə gətirilməsi;  
> kəşfiyyat və nəzarət aparılması;  
> yaranmış vəziyyətin qiymətləndirilməsi və əhalinin mühafizəsi üzrə digər 
tədbirlər yerinə yetirilməsi haqqında qərar qəbul edilməsi. 
 
Fövqəladə hallar komissiyası hazır vəziyyətə gətirildikdən sonra, planda nəzərdə 
tutulan bütün tədbirlərin icrasım təşkil edir, lazımi hallarda planı dəqiqləşdirir 
(korrektə edir). Komissiya öz fəaliyyətini MM qərargahı (komissiyasının aparatı) 
və operativ qrup vasitəsilə yerinə yetirir. Qüvvələr növbə üzrə hazır vəziyyətə 
gətirilir. İlk növbədə kəşfiyyat bölmələri və əhalinin mühafizəsi zədələnmə 
ocaqlarının məhdudlaşdırılması və xilasetmə işlərini hazırlamaq üzrə vəzifələrin 
həlli üçün vacib olan qüvvələr (ictimai asayişi mühafizə dəstələri, sahə xilasetmə 
xidmətlərinin tibbi, yanğınsöndürmə, nəqliyyat bölmələri) hazır vəziyyətə gətirilir. 
Qüvvələrin hazır vəziyyətə gətirilməsi şəxsi heyəti xəbərdar etmək və 
toplamaqdan, texnikam cəmləşdirməkdən, şəxsi heyəti mühafizə vasitələri və 
əmlakla təchiz etməkdən və heyətin çıxış rayonlarına gəlməsindən ibarətdir. 
Qüvvələrin hazır vəziyyətə gətirilməsinə MM qərargahlan nəzarət edirlər. İlk 
növbədə ictimai asayişin qorunması təşkil edilir.  
Qəza və ya təbii fəlakət rayonu əhatəyə ahmr, hərəkət tənzimlənir. Çaxnaşmanın 
qarşısımn alınmasma, yaranımş vəziyyət barədə əhaliyə informasiyalar 
verilməsinə, davramş qaydaları haqqında göstəriş və məsləhətlər verilməsinə 
xüsusən diqqət yetirilir. Kəşfiyyat qəza (təbii fəlakət) yerini müəyyən edir, 
hadisənin xarakteri, zədələnmələrin (dağıntıların, daşqınların) miqyası haqqında, 
habelə digər məlumatlar qərargaha təqdim edilir. MM qərargahı kəşfiyyat 
məlumatlanm təhlil edir, ümumiləşdirir və qərar qəbul etmək üçün fövqəladə hallar 
komissiyasımn sədrinə təkliflər hazırlayır. Qərar qəbul edilərkən hadisənin inkişafı 
barədə proqnoz nəzərə almır. Qərarda aşağıdakılar göstərilir: 

---

• Hadisənin inkişafı da nəzərə alınmaqla, yaranmış şəraitin qiymətləndirilməsindən 
çıxarılan qısa nəticələr; əhalinin mühafizəsi, qəza xilasetmə, qəza-bərpa və digər 
təxirəsalınmaz işlərin aparılması üzrə əsas vəzifələr; 
 • Cəlb olunan qüvvələrin tərkibi və vəzifələri;  
• Qarşılıqlı fəaliyyətin, maddi-texniki təminatın və idarəetmənin təşkili. 
 Fövqəladə hadisələrin qarşısının alınması və aradan qaldırılması üzrə mövcud olan 
fəaliyyət planları bu qərara uyğun surətdə dəqiqləşdirilir. 
 İkinci mərhələnin əsas vəzifələri - qəza-xilasetmə, qəza- bərpa və digər 
təxirəsalınmaz işlərin yerinə yetirilməsindən ibarətdir. Eyni zamanda, birinci 
mərhələdə başlanmış əhalinin mühafizəsi və fövqəladə hadisə nəticələrinin 
təsirinin zəiflədilməsi üzrə tədbirlər davam etdirilir .  
İşləri şəxsi heyət növbələrlə və müvafiq təhlükəsizlik qaydalarını gözləməklə icra 
edir.  
Xilasetmə işlərinin gedişində aşağıdakı tədbirlər yerinə yetirilir:  
• Zədələnmiş insanlann axtaniması, onların uçqunlardan, dağılmış binalardan, 
xarab edilmiş nəqliyyat vasitələrindən çıxarılması; 
 • Təhlükəli rayonlardan (zonalardan, yerlərdən) insanlann köçürülməsi 
(çıxarılması, daşınması); 
 • Zərərçəkənlərə tibbi yardım və digər növ yardımlar göstərilməsi. Digər 
təxirəsalınmaz tədbirlər bunlardır:  
• Yanğın ocaqlarının məhdudlaşdırılması; 
 • Uçqunlann sökülməsi, çökmək qorxusu törədən bina hissələrinin bərkidilməsi; 
•Xilasetmə işlərinin təmin edilməsi məqsədilə enerji və kommunal şəbəkələrin, 
rabitə xətlərinin və qurğularının bərpa edilməsi;  
• İnsanların sanitar təmizlənməsi. Paltarların, nəqliyyat vasitələrinin, texnikanın, 
yolların, qurğuların, ərazinin və s-nin dezaktivasiya, deqazasiya və dezinfeksiya 
edilməsi. 
Üçünncü mərhələdə - fövqəladə hadisə nəticəsində zərərçək- rniş rayonlardakı 
əhalinin ilk növbəli həyat təminatı məsələləri həll edilir . 
 Zərərçəkmiş əhalinin həyat təminatı fövqəladə hadisə zonasında olarkən və 
köçürülmə (müvəqqəti çıxarılma) zamanı insanların həyatının təmin edilməsi və 
sağlamlığının saxlanması, habelə həyat fəaliyyəti üçün lazımi şərait yaradılmasına 
xidmət edir. Bu məqsədlə aşağıdakı tədbirlər görülür: 
 • Evsiz-eşiksiz qalmış əhalinin salamat qalan qurğularda, çadırlarda, daxmalarda, 
vaqon-evlərdə, müvəqqəti tikilən binalarda və dəmir yolu vaqonlarında müvəqqəti 
yerləşdirilməsi:  
•Əhalinin çirklənməmiş (zəhərlənməmiş) ərzaq məhsulları, su və ən vacib əşyalarla 
təmin olunması;  
• Kommunal təsərrüfat, nəqliyyat müəssisələrinin və tibb idarələrinin fəaliyyətinin 
təmin edilməsi; 
 • Maddi yardımın qeydiyyatının və paylaşdırılmasının təşkil edilməsi;  
• Lazımi sanitar-gigiyena və epidemiya əleyhinə tədbirlərin həyata keçirilməsi; 
•Əhali arasında fövqəladə hadisənin psixoloji nəticələrini zəiflətmək, şok hallarını 
aradan qaldırmaq üzrə işlərin görülməsi;  

---

• Köçürülən əhalinin təhlükəsiz rayonlarla, tibbi yardımla və işlə təmin edilməsi. 
Zərərçəkən və köçürülən əhalinin həyat təminatı üzrə əsas tədbirlər yerli 
hakimiyyət orqanları tərəfindən, bu isə təşkilatlan, idarələri və müəssisələri cəlb 
etməklə yerinə yetirilir.  
 
QXDT işləri ilə eyni zamanda əhalinin mühaifizəsi və fövqəladə hadisə 
nəticələrinin təsirini zəiflətmək üzrə biıind mərhələdə başlanmış işlər davam 
etdirilir. QXDTİ tədbirlərinin yerinə yetirilməsi üçün cəlb olunan qüvvələr 
qarşısında Fövqəladə Hallar Komissiyasmm sədri vəzifələr qoyur (qoşun 
birləşmələri, hissələri, bölmələri qarşısmda vəzifələr - hərbi komandanhğm 
nümayəndələri tərəfindən qoyulur).  
İşlər fasiləsiz olaraq, lazımi miqdar iş növləri ilə və təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət 
etməklə aparılır. 
Nüvə zədələnmə ocağında olduğu kimi, istehsalat qəzaları zamanı zədələnmə 
(zəhərlənmə) ocaqlannda, eləcə də təbii fəlakət rayonlarında qəza xilasetmə və 
digər təxirəsalınmaz işlər (QX və DTİ) aşağıdakı məqsədlərlə aparılır: 
 • İnsanları xilas etmək və zədələnmiş şəxslərə yardım göstərmək;  
•Təbii fəlakətlərin nəticələrini və istehsalat qəzalarını məhdudlaşdırmaq; 
•Xilasetmə işlərinin icrasına maneçilik törədən zədələnmələri aradan qaldırmaq; 
 • Təsərrüfat obyektlərində aparılıcıq bərpa işləri üçün şərait yaratmaq. Təbii 
fəlakət rayonlarında və istehsalat qəzalan ocaqlarında aparılan xilasetmə işləri həm 
tərkibinə, həm də icrasının üsullanna görə bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir və 
əsasən mühəndis işlərindən ibarətdir.  
Mühəndis - xilasetmə işləri aşağıdakıları əhatə edir:  
•Təbii fəlakət rayonlarında, istehsalat qəzası ocaqlarında, eləcə də onlara gedən 
marşrutlarda mühəndis kəşfiyyatı aparılması; 
 • Yanğmlann söndürülməsi və zədələnmiş, qaz dolmuş və yanan binalardan 
adamların xilas edilməsi;  
•Zədələnmiş adamların axtarılması və onlann uçqunlar altından, uçulmuş və yanan 
binalardan, uçqun və su altında qalmış sahələrdən, qaz dolmuş otaqlardan 
mühəndis texnikasımn köməyi ilə çıxarılması; 
 • Suda boğulan adamlarm (daşqın, su basma, sellər zamanı) axtarılması və xilas 
edilməsi; 
 • Uçqun qalaqları altında qalmış zirzəmi və digər binaların üstünün açılması və 
oradakı adamların xilas edilməsi   (qasırğa, yanğın və partlayış təhlükəli istehsalat 
sahələrində, kimya, neftayırma və digər müəssisələrdə yanğınlar və qəzalar 
zamanı); 
•Xəsarət almış adamlara ilk tibbi yardım və ilk həkim yardımının göstərilməsi, 
onların müalicə müəssisələrinə göçürülməsi;  
•Əhalinin təhlükəli yerlərdən təhlükəsiz rayonlara çıxarılması;  
•Zəhərlənməyə məruz qalmış şəxslərin sanitariya təmizliyindən keçirilməsi və 
paltarlannm zəhərsizləşdirilməsi; 
 • Ərazinin, qurğuların, nəqliyyat vasitələrinin və texnikanın zərərsizləşdirilməsi 
(epidemiya, epizodiya, eləcə də kimyəvi, bioloji, atom sənayesi obyektlərində ya 
bu sahələrin elmi-tədqiqat və anbar obyektlərində qəzalar zamanı);  

---

• Zədələnmiş adamlarm su, ərzaq və paltarla təchizatı;  
• zərər çəkmiş əhalinin çadırlarla, digər müvəqqəti əşya və tərtibatlarla təmin 
edilməsi;  
•Heyvanlarm tapılıb xilas edilməsi, maddi sərvətlərin toplanıb qorunması, vacib 
obyektlərin mühafizəsi;  
• Karantin tədbirlərinə və digər rejimi tədbirlərə riayət edilməsi üçün ərazilərin 
əhatəyə alınması və qorunması; 
 • Həlak olmuş şəxslərin müvafiq qayda üzrə şəxsiyyətinin müəyyən edilməsi, 
qeydə alınması və dəfn edilməsi. Təbii fəlakət və qəzaların nəticələrini aradan 
qaldırarkən yerinə yetirilən digər təxirəsahnmaz işlərin tərkibi isə bunlardan 
ibarətdir: 
 •Xilasedici dəstələrin təbii fəlakət rayonlarına və istehsalat qəzaları ocaqlarına 
apanimasını təmin etmək üçün avtobomil və dəmir yollannm, eləcə də oradakı 
körpü və digər yol qurğularının qısa müddətli bərpası; 
 • Uçqunlarda və güclü təsirli zəhərli maddələrlə zəhərlənmiş sahələrdə maşınlar 
üçün yol və keçidlərin düzəldilməsi; 
 • Qaz, energetika, su kəməri, kanalizasiya və texnoloji şəbəkələrdə baş vermiş 
qəzalarm məhdudlaşdırılması; 
•Xilasetmə işlərinin icrasım təmin etmək məqsədilə rabitə, elektrik xətlərində, 
kommunal enerji şəbəkələrində zədələnmiş və dağılmış sahələrin qısamüddətli 
bərpası (xüsusən, xilasetmə işləri aparılan sahələri gecələr işıqlandırmaq üçün); 
 • Uçulub tökülmək qorxusu yaradan, eləcə də hərəkətə və xilasetmə işlərinin 
aparılmasına maneçilik törədən daya- nıqsız k onstruksiyaların bərkidilməsi, yaxud 
dağıdılıb təhlükəsiz hala salınması. Fəlakətlər nəticəsində zərər dəymiş 
obyektlərdəki zədələnmiş qurğuların daha da dağılması təhlükəsini aradan 
qaldırmaq, onların bərpa olunmasına şərait yaratmaq, eləcə də yaşayış 
məntəqələrində və təsərrüfat obyektlərində həyat fəaliyyətini bərpa etmək 
məqsədilə, həmçinin aşağıdakı işlər də yerinə yetirilir: 
 • Suburaxıcı və su təmizləyici qurğuların müvəqqəti bərpası; 
 • Bərpası müəyyən müddətdən sonra nəzərdə tutulan (qüvvə və vasitələrin 
çatışmaması üzündən, yaxud başqa səbəblərdən) qurğuların konservasiyası;  
• Sənaye müəssisələrində müvəqqəti bərpa işlərinin yerinə yetirilməsinə kömək 
göstərmək. Xilasetmə və digər təxirəsahnmaz işlər vahid və tam bir proses təşkil 
edir və eyni zamanda aparılır; bəzi hallarda xilasetmə işlərinin icrasım təmin etmək 
üçün digər təxirəsalınmaz işlər, xilasetmə işlərindən əvvəl də görülə bilər. Təbii 
fəlakətlərin və güclü istehsalat qəzalanmn nəticələrini aradan qaldırırkən görülən 
xilasetmə və digər təxirəsalınmaz üşlərin əsas xarakterik xüsusiyyəti uçqunlar 
altmda, qismən uçulmuş və qaz basmış binalarda qalan, yanan, zədəli adamların 
axtarılb tapılması və aradan çıxanhnasıdır. İstehsalat qəzaları ocaqlannda və təbii 
fəlakət rayonlarında adamların xilas edilməsi işlərinə yaxşı hazırlığa və təcrübəyə 
malik xilasedicilər cQ\b olunmalıdır; xüsusən, adamları çıxarmaq üçün uçqun 
qalaqlanmn altından lağım  açılması, zədələnmiş şəxslərin yanan, su altında qalmış 
və qaz dolmuş binalarda çıxarılması, eləcə də kimya, atom sənaye müəssisələrində 
və bu sahələrin elmi-tədqiqat və anbar obyektlərində xilasetmə işləri bacanqla 
yerinə yetirilməlidir. Xilasedici dəstələrin heyətinə obyektin yüksək ixtisaslı 

---

işçiləri (binaların sökülməsində təcrübəyə malik inşaatçılar, digərlər, cilingərlər, su 
kəməri işçiləri, elektrik montyorları və digər mütəxəssislər) daxil edilsə, eləcə də 
xilasedicilərə ixtisas hazırlığı proqranu tədris şəhərciklərində, natural tədris 
sahələrində, o cümlədən də gecə şəraitində keyfiyyətli surətdə öyrədilsə, xilasetmə 
və digər təxirəsalınmaz işlər daha müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilə bilər. 
açılması, zədələnmiş şəxslərin yanan, su altında qalmış və qaz dolmuş binalarda 
çıxarılması, eləcə də kimya, atom sənaye müəssisələrində və bu sahələrin elmi-
tədqiqat və anbar obyektlərində xilasetmə işləri bacanqla yerinə yetirilməlidir. 
Xilasedici dəstələrin heyətinə obyektin yüksək ixtisaslı işçiləri (binaların 
sökülməsində təcrübəyə malik inşaatçılar, digərlər, cilingərlər, su kəməri işçiləri, 
elektrik montyorları və digər mütəxəssislər) daxil edilsə, eləcə də xilasedicilərə 
ixtisas hazırlığı proqramı  tədris şəhərciklərində, natural tədris sahələrində, o 
cümlədən də gecə şəraitində keyfiyyətli surətdə öyrədilsə, xilasetmə və digər 
təxirəsahnmaz işlər daha müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilə bilər. 
Qəza xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlərə (QX və DTİ) xilasedicilər qəza 
ocağına və ya təbii fəlakət rayonuna gələndən dərhal sonra, mühəndis kəşfiyyatı ilə 
birgə baş- lanmahdu:. Bu işlər fasiləsiz olaraq gecə və gündüz, hər cür hava 
şəraitində, dağmtılar, yanğınlar, atmosferin və ərazinin zəhərlənməsi, daşqınlar və 
başqa mürəkkəb vəziyyətdə belə yerinə yetirilməlidir. Daha çox adamın və maddi 
sərvətlərin xilas edilməsinə nail olmaq məqsədilə QX və DTİ qısa müddətdə təşkil 
edilməli və icra olunmahdır. Bu isə xilasedicilərdən yüksək mənəvi-psixoloji 
dəyanət, iradə, mərdlik, mətanət, fiziki dözum və bütün qüvvəsini vəzifələrin 
icrasına səfərbər etməyi tələb edir. QX və DTİ apanlarkən vəzifələrin 
müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsinə xilasedicilərin yüksək dərəcədə hazırlığı, 
qəza və fəlakət nəticələrinin aradan qaldırılmasına hər an hazır olması sayəsində 
nail olunur.