Mövzu № Mülki müdafiənin yaranma tarixi, rolu və vəzifələri Plan

Mövzu  № 15. Fövqəladə  hadisələr  zamanı  ilk  tibbi  yardım
 
Plan: 
1.  İlk  tibbi  yardım 
2.  Tibbi  mühafizə  vasitələrinin  növləri  və  onlardan  istifadə  qaydaları 
3.  Fərdi  sarğı  paketi, fərdi  kimya  əleyhinə  paket  və  onlardan  istifadə  
qaydaları 
4.  İlk  yardım  dəsti ( apteçka ) 
 
 
İlk  tibbi  yardım  zamani -  hər  hansı  bir  qəza  və  ya  həyati  təhlükə  yaradan  bir 
vəziyyətdə  həkimlərin  köməyi  təmin  edilənə  qədər  həyatın  xilas  olunması  və  ya 
vəziyyətin daha da pisləşməsinin  qarşısını  almaq  məqsədi  ilə  hadisə  yerində tibbi 
vəsaitsiz, mövcud vasitə və vəsaitlərlə edilən dərmansız müalicə. 
 
İlk tibbi yardımın mahiyyəti  
Hər hansı zədə (əzilmə, sınıq, yanıq və s.) almış və ya qəfildən xəstələnmiş şəxsin 
həyatını  xilas  etmək  və  sağlamlığını  bərpa  etmək  üçün  ona  göstərilmiş  ilk 

---

həkiməqədər  yardımın  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Hadisə  yerində  (  işdə,  küçədə, 
evdə və s.) bir sıra sadə tədbirləri yubanmadan həyata keçirməklə ağır fəsadların və 
xoşagəlməz  nəticələrin  qarşısını  almaq  mümkündür.  İlk  tibbi  yardım  zədələnmə 
yerində təcili (15dəq) göstərilməlidir. 
İlk tibbi yardımın məqsədi  

 
Həyati təhlükəni ortadan qaldırmaq 

 
Həyati funksiyaların davam etdirilməsini təmin etmək 

 
Xəstə və ya yaralının vəziyyətinin pisləşməsini önləmək 

 
Yaxşılaşmanı asanlaşdırmaq 
İlk tibbi yardım çantası  
Yardım çantasında olmalıdır : 

 
üçkünc sarğı bezlərı 

 
rulonlu sarğı bezlərı 

 
sterıl qazlı bezlər 

 
pambıq 

 
yara bandları 

 
boyunluq 

 
turna jqutu 

 
antıseptık məhlullar 

 
ağrı kəsıcı preparat 

 
sancaq 

 
qayçı 

 
fənər 
İlk üç tədbir  
1.  Zərərçəkmişə  xarici  zədələyici  amillərin  (elektrik  cərəyanı,  aşağı  və  ya  yuxarı 
hərarət,  ağır  təzyiq  altında  sıxılma  və  s.)  təsirinin  dərhal  aradan  qaldırılması  və 
onun əlverişsiz şəraitdən uzaqlaşdırılması (sudan, yanan və ya qaz dolmuş yerdən 
çıxarılması). 
2.  Alınmış  travmanın  növündən  və  xarakterindən  asılı  olaraq  dərhal  tibbi  yardımın 
göstərilməsi  (qanaxmanın  dayandırılması,  süni  tənəffüs  verilməsi,  ürəyin  qapalı 
masajı, yaralara sarğı qoyulması və s.). 
3.  Ən qısa  müddətdə zərərçəkmişin  yaxındakı  müalicə  müəssisəsinə çatdırılması. Bu 
zaman çox ehtiyatla davranmaq, yaxud hadisə yerinə təcili tibbi yardım çağırmaq 
lazımdır. 
Qanaxmalar zamanı ilk tibbi yardım  
İstənilən  güclü  qanaxma  zamanı  əsas  təhlükə  ondan  ibarətdir  ki,  orqanizm 
daxilində  qan  kütləsinin  kəskin  şəkildə  azalması  nəticəsində  ürək  fəaliyyəti 
pisləşir.  Bu zaman bütün  həyati  vacib orqanlar da oksigen çatışmazlığından zərər 
çəkməyə  başlayırlar.  Bu  halda  uşun  itirilməsi  baş  verə  bilər.  Güclü  qanaxma 
zamanı  ilk  növbədə  yaradan  hansı  qanın  axdığını  müəyyən  etmək 
lazımdır. 
Qanaxmalar
 3  cür  olur:  Kapilyar  qanaxmalar,  Venoz  qanaxmalar, 
Arterial qanaxmalar. Ən təhlükəli qanaxma arterial qanaxmadır. Bu zaman fəvvarə 
şəklində al qırmızı qan sürətlə damardan xaric olur və zərərçəkmiş bir neçə dəqiqə 
ərzində  çoxlu  qan  itirə  bilər.  Dərhal  qanaxmanı  saxlamaq  üçün  tədbirlər 
görülməlidir. Turna və ya əl altında olan hər hansı vasitədən (ip, rezin, parça, bel 

---

kəməri  və  s.)  istifadə  etməklə  zədə  nahiyəsindən  yuxarıda  iri  magistral  damarları 
turna  ilə sıxmaqla qanaxmanı saxlamaq  lazımdır. Əl altında  heç  nə olmadıqda  iri 
magistral  damarı  barmaqla  sümüyə  doğru  sıxmaq  lazımdır.  Turnanın  qoyulduğu 
vaxt  qeyd  edilməlidir.  Çünki  1-2  saatdan  sonra  2-3  dəqiqəliyə  sarğını  boşaltmaq 
lazımdır  ki,  ətrafın  qidalanması  pozulmasın.  Əks  halda  qanqrena  baş  verə  bilər. 
Venoz qanaxma zamanı tünd albalı rəngdə qan fasiləsiz yavaş axınla xaric olur. Bu 
zaman  sıxıcı  sarğı  qoymaqla  qanaxmanı  dayandırmaq  olar.  Kapilyar  qanaxma 
zamanı adi sarğı qoyduqda qanaxma dayanır. Bütün hallarda sarğının üstündən buz 
qovuğu qoymaq ağrını azaltmağa və qanaxmanı dayandırmağa kömək edir. Burun 
qanaxması  zamanı  burnun  içərisinə  hidrogen  peroksid  məhlulu  ilə  isladılmış 
pambıq və ya bint yerləşdirmək, burun pərlərini bir-birinə sıxmaq, burnun üzərinə 
buz  qoymaq  lazımdır.  Ağ  ciyərlərdən  qanaxma  olarsa  (bu  zaman  köpüklü  al 
qırmızı  qan  gəlir)  zərərçəkənə  yarımoturaq  vəziyyət  vermək,  döş  qəfəsi  üzərinə 
buz  döşəmək,  öskürəyi  azaldan  dərmanlar  vermək  lazımdır.  Qanlı  qusma  olarsa 
(bu  zaman  qusuntu  qəhvə  çöküntüsünə  oxşayır)  xəstəyə  tam  sakitlik  verilməli, 
qarnının üstünə buz qoyulmalı, yeməyə və maye qəbuluna icazə verilməməlidir. 
 
Termik yanıqlar zamanı ilk tibbi yardım  
Yüngül  və  ya  sahəsi  çox  da  geniş  olmayan  yanıqlar  zamanı  ilk  tibbi  yardımı 
zədələnmiş  sahənin  soyudulmasından  başlayırlar.  Bədənin  yanan  sahəsini  10-15 
dəqiqə  ərzində  soyuq  axar  su  altında  saxlayın.  Bu  dərinin  soyumasına,  ağrının 
keçib getməsinə və yanığın dərinin daha dərin qatlarına yayılmasının qarşısını alır. 
Bu  zaman  buzdan  istifadə  etmək  olmaz,  bu  travmanı  artıra  bilər!  Yanan  sahəyə 
yağ,  yağlı  məlhəmlər,  vazelin  və  digər  yağlı  maddələr  və  yumurta  da  sürtmək 
olmaz!  Dəri  su  ilə  soyudulandan  sonra  yanıq  sahəsini  steril  bint  və  ya  xovu 
olmayan, təmiz, yumşaq, təzə ütülənmiş parça ilə sarımaq lazımdır. Binti spirtdə və 
ya  araqda  isladmaq  olar,  onlar  ağrıkəsici  təsir  göstərir  və  bəzi  hallarda  suluqların 
əmələ  gəlməsinin  qarşısını  alır.  Yanıq  sahələrinə  heç  vaxt  yod,  brilyant  yaşılı 
(―zelyonka‖),  kalium  permanqanat  və  digər  bu  tipli  antiseptikləri sürtmək  olmaz. 
Həmçinin,  yanıq  sahəsini  heç  bir  halda  sidiklə  ―təmizləməyin‖,  sürtkəcdən 
keçirilmiş kartof və ya kartof qabığı və s. bu kimi ―vasitələr‖ də qoymayın, çünki 
bu zaman siz yaraya infeksiya sala bilərsiniz. Güclü və sahəsi xeyli dərəcədə geniş 
olan  yanıqlar  zamanı  zərərçəkəni  təmiz  döşəkağı  ilə  bürümək,  daha  sonra  üstünü 
ədyalla  örtmək,  ona  antihistamin,  ağrıkəsici  dərmanlar  vermək,  duz  qatılmış  su 
içirtmək (1l suya 1 çay qaşığı duz) və dərhal xəstəxanaya çatdırmaq lazımdır. Əgər 
zərərçəkən  şəxsdə  şok  başlanarsa,  ona  içməyə  maye  vemək  olmaz.  Uşağa 
antihistamin  preparatını,  həmçinin  ağrıkəsici  dərmanı  yaşına  uyğun  dozada 
olmaqla,  yanıq  sahəsi  hətta  geniş  olmadıqda  da  vermək  lazımdır.  Güclü  yanıqlar 
zamanı dözülməz ağrılar yarandığı üçün, ağrı şokunun qarşısını almaq məqsədi ilə, 
ağrıkəsici  dərmanların  verilməsi çox  vacibdir.  Zərərçəkənin dərisində  qabarcıqlar 
əmələ  gələrsa,  onları  deşmək  olmaz.  Bu,  təhlükəli  infeksiyaların  yaraya  daxil 
olmasına səbəb ola bilər. Gözlərin termik yanıqları zamanı gözləri xeyli həcmdə su 
ilə  yumaq,  boş  sarğı  qoymaq  və  zərərçəkəni  təcili  olaraq  tibb  müəssisəsinə 
çatdırmaq lazımdır. 
 

---

Dəm qazı ilə zəhərlənmə zamanı ilk tibbi yardım  
Dəm  qazı  ilə  yüngül  zəhərlənmə  zamanı  zərərçəkəndə  başgicəllənmə,  baş  ağrısı, 
quru  öskürək,  ürəkbulanma,  qusma  kimi  əlamətlər  meydana  çıxır.  Daha  ağır 
zəhərlənmə  zamanı  isə  qıcolmalar,  huşun  uzun  müddət  itirilməsi,  beyin  ödemi, 
ürəyin  zədələnməsi  baş  verir.  Yadda  saxlamaq  lazımdır  ki,  kiçik  yaşlı  uşaqlar  az 
miqdarda dəm qazından hətta həyatlarını itirə bilərlər!